Аллаһ-таала мүтләг һикмәт саһиби олуб бүтүн ишләри там шәкилдә һикмәт әсасындадыр. Беләликлә, бүтүн мөвҹудатлар сон дәрәҹә јүксәк илаһи һикмәт әсасында хәлг олунмушлар. Аллаһ-таала һәр бир варлыға ән лајигли вә ҝөзәл сурәти вермишдир.[1] Шејтанын атәшдән јаранмасынын да өзүнә мәхсус илаһи һикмәти вар. Шејтан ҹин тајфасындан олуб оддан јаранмыш вә ләтиф ҹисмә маликдир. Үмуми шәкилдә ҹисмләр ики гисмдир:
Булашыг ҹисмләр; мәсәлән, һејванлар вә инсан кими варлыгларын ҝилдән јаранмыш варлыглар. Ләтиф ҹисимләр; мәсәлән, ҹинләр кими оддан јаранмыш ҹисмләр. Бу ики нөв ҹисмләрин мигдар вә һәҹмләри вар. Амма фәргләри һәгигидир, о да бундадыр ки, шејтан инсан үчүн ҝөрүнмәз вә ләтиф ҹисмә малик олдуғуна ҝөрә мүхтәлиф шәкилләрә дүшүб, мүхтәлиф мәканлара истәдији кими дахил ола биләр, амма инсан шејтан үчүн ҝөрүнән олуб, сүрәтлә мәкан вә һаләтини дәјишмәк габилијјәтинә малик дејил вә онун һәрәкәти тәдриҹидир.
Шејтанын атәшдән јаранмасы һикмәтини ашағадакы мәтләбләрдә хүласәләшдирмәк олар:
1) Шејтанын имтаһаны; Шејтан атәшдән, инсан исә јарадылмышдыр. Атәши торпагдан үстүн сајан Шејтан, өзүнү инсандан үстүн гәләмә верир вә бунунла да Аллаһ-тааланын һөкмүндән бојун гачырыр. Беләликлә, Шејтанын оддан јаранмасынын һикмәти онун имтаһаны үчүндүр. Белә ки, атәшдән олдуғуну билән Шејтан өзүнү мәғрур сајаҹаг, јахуд Аллаһ-таала мүгабилиндә һәмишә бәндәчилик едиб илаһи ҝөстәришләрә бојун әјәҹәк? Неҹә ки, Гурани-Кәрим дә шејтанын Аллаһ-тааланын әмриндән бојун гачырмасы вә Адәмә сәҹдә етмәмәсинин сәбәбини дә һәмин дәлиллә әсасландырмышдыр: “(Аллaһ Иблисə): "Мəн сəнə əмр eдəндə сəнə сəҹдə eтмəјə нə мaнe oлду?" - дeјə бујурду. (Иблис:) "Мəн oндaн дaһa јaxшыјaм (үстүнəм), чүнки Сəн мəни oддaн, oну исə пaлчыгдaн јaрaтдын!" - дeди.”[2]
2) Инсанын имтаһаны; Шејтан инсана гаршы дүшмәнчилијә анд ичмишдир. О, алдадыҹы мөвҹуд олуб һәмишә инсаны етигадларында вә әмәлләриндә ҝүнаһа вә фәсад ишләрә дәвәт едир. О, вәсвәсә вә һијләҝәрлик мәшәидир. Белә ки, һеч бир һәгигәти олмајан батили һагг кими нишан верир.Шејтан инсанлары она мәлум олмајан мүхтәлиф јолларла батиндән вә хариҹдән ҝүнаһа тәрфә чәкир. Шејтанын ләтиф ҹисми олдуғуна ҝөрә инсанларын батининә дә нүфуз јолу вар. Әлбәттә, бу нүфуз инсанын өз ихтијары әсасындадыр. Јәни, инсанлар өзләри шејтана өз гәлбләринә јол верирләр. Әҝәр инсан истәсә, шејтанын онун гәлбинә нүфузуна һеч бир јол гојмаз.
Шејтанын ҝөрүнмәмәсинә вә онун ҝөзләрдән мәхфи олмасына бахмајараг, инсан һәмишә шејтанын нүфузунун гаршысыны алмаға һазыр олмалыдыр. Гуранда охујуруг: “Еј Адəм oғуллaры! Ајыб јeрлəрини өзлəринə ҝөстəрмəк үчүн либaслaрыны сoјундуруб вaлидeјнинизи (Адəм вə Һəввaны) Ҹəннəтдəн гoвдурдуғу кими, Шeјтaн сизи дə aлдaдыб јoлдaн чыxaртмaсын. Шүбһəсиз ки, o (Шeјтaн) вə oнун ҹaмaaты сизлəри сизин oнлaры ҝөрə билмəдијиниз јeрлəрдəн ҝөрүрлəр.” [3] Бу да инсанын белә бир дүшмәнлә имтаһана чәкилмәсини ҝөстәрир.