کد سایت
ar21937
کد بایگانی
30555
نمایه
شبهه محصوره و غیر محصوره
طبقه بندی موضوعی
General Terms,مبانی فقهی و اصولی
خلاصه پرسش
شبهه محصوره و غیر محصوره چیست؟
پرسش
سلام علیکم؛ شبهه محصوره و غیر محصوره چیست؟ با ذکر مثال بیان کنید.
پاسخ اجمالی
یکی از مباحثی که در موضوع علم اجمالی مطرح شده است، شبهۀ محصوره و شبهۀ غیر محصوره است. بنابراین شبهه محصوره و غير محصوره غالباً بر شبهات واقع در اطراف علم اجمالى گفته مىشود.[1]
۱. شبهۀ محصوره: اگر شبهه در علم اجمالی دارای محتملات(اطراف) اندک باشد، شبهه محصوره گفته می‌شود؛[2] مانند اين‌كه مكلف در ظهر جمعه شک كند تكليف او نماز ظهر است يا نماز جمعه، و يا شک كند ظرف «الف» نجس است يا ظرف «ب»، درحالىكه علم اجمالى به نجس بودن يكى از اين دو ظرف دارد. در هر دو مثال اطراف شک محدود است(یعنی در این‌جا بین دو چیز شک وجود دارد)، در مقابل جایی که محتملات آن زیاد باشد.
مشهور علما بر اين باورند كه در شبهات محصوره، علم اجمالى منجّز است و در نتيجه، شخص بايد احتياط نموده و تمام اطراف شبهه را (در واجب) بهجا آورده يا (در حرام)ترك نمايد.[3]
۲. شبهۀ غیر محصوره: شبههاى است كه اطراف آن غير محصور باشد. مانند این‌که مثلاً در شهر صدها قصاب وجود دارد كه مكلف با برخى از آنها در تمام مدت عمرش يک بار هم معامله نمىكند. اكنون مكلف مىداند كه يكى از اين قصاب‌ها بدون رعايت مسائل شرعى ذبح مىكند، ولى نمىداند كدام قصاب است؟[4]
مشهور این است که در شبهات غير محصوره، علم اجمالى اثر ندارد و احتياط لازم نيست؛ یعنی در مثال بالا، شخص می‌تواند بدون در نظر گرفتن احتیاط از تمام قصابی‌های شهر گوشت خریداری کند.[5]
۱. شبهۀ محصوره: اگر شبهه در علم اجمالی دارای محتملات(اطراف) اندک باشد، شبهه محصوره گفته می‌شود؛[2] مانند اين‌كه مكلف در ظهر جمعه شک كند تكليف او نماز ظهر است يا نماز جمعه، و يا شک كند ظرف «الف» نجس است يا ظرف «ب»، درحالىكه علم اجمالى به نجس بودن يكى از اين دو ظرف دارد. در هر دو مثال اطراف شک محدود است(یعنی در این‌جا بین دو چیز شک وجود دارد)، در مقابل جایی که محتملات آن زیاد باشد.
مشهور علما بر اين باورند كه در شبهات محصوره، علم اجمالى منجّز است و در نتيجه، شخص بايد احتياط نموده و تمام اطراف شبهه را (در واجب) بهجا آورده يا (در حرام)ترك نمايد.[3]
۲. شبهۀ غیر محصوره: شبههاى است كه اطراف آن غير محصور باشد. مانند این‌که مثلاً در شهر صدها قصاب وجود دارد كه مكلف با برخى از آنها در تمام مدت عمرش يک بار هم معامله نمىكند. اكنون مكلف مىداند كه يكى از اين قصاب‌ها بدون رعايت مسائل شرعى ذبح مىكند، ولى نمىداند كدام قصاب است؟[4]
مشهور این است که در شبهات غير محصوره، علم اجمالى اثر ندارد و احتياط لازم نيست؛ یعنی در مثال بالا، شخص می‌تواند بدون در نظر گرفتن احتیاط از تمام قصابی‌های شهر گوشت خریداری کند.[5]
[1]. قلی زاده، احمد، واژه شناسى اصطلاحات اصول فقه، ص123، نور الاصفیاء، تهران، 1379ش.
[2]. جمعی از مولفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 502، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1389ش.
[3]. همان.
[4]. همان.
[5]. شایان ذکر است که برخى ديگر همچون مرحوم «آخوند خراسانى» اعتقاد دارند ملاك منجّز بودن تكليف اين است كه از همه نظر، داراى فعليت باشد، چه شبهه، محصوره باشد و چه غير محصوره. ر. ک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص 502.