در آموزه‌های دین اسلام محبّت و دوستی نسبت به برادران دینی، بیشترین نقش را در روابط اجتماعی ایفا می‌کند به گونه‌ای که اساس دین محبت معرفی شده است: «هَلِ الدّینُ إلَّا الحُبُّ؟»؛[1] آیا دین، جز محبّت و دوستی است؟
جامعه‌ی آرمانی از نظر اسلام جامعه‌ای است که بر اساس محبّت و دوستی برادران دینی نسبت به یکدیگر شکل گرفته باشد. از همین‌رو است که امام باقر(ع) این معیار را بیان می‌کند که اگر می‌خواهی بدانی که روابط شما بر اساس محبت دوطرفه است نگاه کن و ببین که محبت برادران در قلب شما چگونه است: «وَ قَالَ ع اعْرِفِ الْمَوَدَّةَ فِی قَلْبِ أَخِیکَ بِمَا لَهُ فِی قَلْبِکَ».[2]
این معیاری را که امام(ع) به دست می‌دهد، روشی است که در بیشتر موارد جواب درست را به دنبال دارد. البته این‌گونه نیست که همواره محبت‌ها و دوستی‌ها دوطرفه باشد، بلکه این معیار و محبت دو جانبه تنها در ارتباط با کسانی است که روابط آنها بر اساس ایمان و تقوا شکل گرفته باشد که در بیشتر موارد، این روابط محبت آمیز دوسویه است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ...»؛[3]محمّد فرستاده خدا است، و کسانى که همراه اویند در برابر کفّار نیرومند و سرسخت و در میان خودشان مهربان‌اند.
البته بدیهی است که میان افراد بی‌ایمان و یا افراد مؤمنی که روابط میان خود را بر اساس منافع دنیایی و نه دینی تنظیم کرده‌اند، نمی‌توان از این فرمول استفاده کرد؛ چرا که قرآن کریم صریحا، چیزی غیر از این‌را می‌گوید:
«هَا أَنْتُمْ أُولَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یُحِبُّونَکُمْ»؛[4] هان این شمایید که آنها را دوست دارید، ولی آنها شما را دوست ندارند!
[1]. ر. ک: کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص 430، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، 1410ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 8، ص 80، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 295، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.