بر اساس آموزه‌های دینی اصل وجود برزخ یقینی است؛ اما در رابطه با این‌که آیا همه‌ی مردم، زندگی برزخی دارند، دیدگاه‌ها مختلف است.[1] بر اساس گفته‌ی بعضی از محققان، حیات برزخی برای دو دسته‌ی نیکوکارانی که در درجه‌ی عالی هستند و بدکارانی که فوق العاده وضع بدی دارند، به صورت دائمی وجود دارد؛ اما گروهی هم وجود دارند که ما دقیقا سرنوشت آنها را نمی‌انیم و در ارتباط با کیفیت زندگی برزخی آنان به یقینی دست نیافتیم. و اصولا زندگی برزخی آنها محل تردید است و غیر از مراحل اول بعد از مرگ، ممکن است آنان در حد میانی دنیا و آخرت، کاملا بی‌احساس باشند، مانند حالت خواب افرادی که هنوز در همین دنیا به زندگی خود ادامه می‌دهند.
بر اساس آیات قرآن، شهدا در زمره‌ی نیکوکارانی هستند که در درجه‌ی عالی از حیات برزخی قرار دارند که در آن‌جا زنده و کاملا هوشیارند و نزد پروردگار از بهترین نعمت و روزی برخوردارند:
«وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون»؛[2] (ای پیامبر) هرگز گمان مبر آنها که در راه خدا کشته شدهاند مردگان‌اند، بلکه آنها زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.
بر این اساس، حتی اگر تمام افراد در حیات برزخی باشند، کیفیت این زندگی و میزان هوشیاری پیامبران و اولیای الهی و شهیدان، با دیگران بسیار متفاوت خواهد بود.[3] و حتی از لحاظ درجه برتر از دیگر مؤمنانی هستند که حیات برزخی داشته و در برزخ که روضه‌ای از ریاض بهشت است، متنعّم هستند.[4] از این‌رو آنان علاوه بر زنده‌بودن و دریافت روزی در نزد پروردگار، حامل این بشارتند که مؤمنان دیگر نیز به آنان خواهند پیوست:
«فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»* «یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِین»؛[5]
آنها به جهت نعمت‌های فراوانی که از فضل خدا نصیبشان شده خوش‌حال‌اند، و شادمانند به آن‌که مؤمنانی که هنوز به آنها نپیوسته‌اند از این نعمت‌ها برخوردار شده و بیمى بر آنها نیست و اندوهگین نمی‌شوند. شادمان به نعمت و فضل پروردگارند و این‌که خداوند اجر اهل ایمان را هرگز ضایع نگرداند.
[1]. «ثواب و عقاب در برزخ»، 5674.
[2]. آل عمران، 169.
[3]. «حیات برزخی شهدا»، 66795.
[4]. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، ج 16، ص 287 – 288، قم، اسراء، چاپ دوم، 1388ش.
[5]. آل عمران، 170 – 171.