دردها و رنج‌هایی که بشر در این دنیا متحمل می‌شود، دلایل مختلفی دارد؛ برخی از آنها ممکن است نتیجه‌ی عملکرد نادرست خود انسان در زندگی دنیایی باشد و به نحوی خود وی در ایجاد دردش مقصر باشد، و برخی به عنوان کیفر گناهان و برخی نیز به جهت ارتقای درجات معنوی ارزیابی می‌شود.[1]
اما در خصوص شکنجه‌ها و سختی‌های منجر به فوت می‌توان گفت: هر انسانی به نوعی از این دنیا می‌رود؛ البته افرادی که ناظر صحنه‌‌های مرگ هستند، ممکن است تفاوت‌های زیادی را مشاهده کنند. مثلا یک نفر در بستر گرم و نرم و در کنار خانواده خود از دنیا می‌رود، و فرد دیگری با وضعیت دلخراشی می‌میرد، ولی واقعیت برای کسی که از دنیا می‌رود شاید این‌گونه نباشد؛ یعنی شاید سختی جان دادن فردی که در ظاهر و به آسانی در بستر از دنیا می‌رود، بیشتر از مردن با وضعیت دلخراش باشد، به ویژه اگر ورود به عالم برزخ و حوادثی که در آن هنگام رخ خواهد داد را نیز بخشی از فرایند مرگ بدانیم؛ در هر صورت چگونگی مردن نیز یکی از مصادیق بلا و گرفتاری است که می‌تواند معلول یکی دلایل گذشته باشد.
در مورد چگونگی جبران دردها و رنج‌ها، در آخرت، می‌توان گفت؛ اولا: چه بسا این درد و رنج در دنیا جایگزین درد و رنج در آخرت باشد؛ در این صورت قهرا انسان نه تنها ناراضی نیست، بلکه خیلی خوشحال خواهد شد؛ زیرا عذاب‌های آخرت از نظر مدت و شدت قابل قیاس با شدیدترین شکنجه‌ها و گرفتاری‌های دنیا نیست.[2]
ثانیا: نعمت‌ها و لذت‌های آن دنیا نیز قابل قیاس با لذت‌های این دنیا نیستند تا بگوییم: نه آن زجر را می‌خواهم و نه آن مثلا خوراکی بهشتى را؛ زیرا هیچ عاقلی نیست که شدیدترین درد و رنج موقتی را با لذات بی‌پایان و مطلق تعویض نکند.
نکته پایانی این‌که ایمان جبران کننده هر خسارت و ضرر است، همان‌گونه که خدا در قرآن میفرماید: «به عصر سوگند، که انسان‌ها همه در زیان هستند؛ مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند، و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به صبر و استقامت توصیه نمودهاند».[3]
امام صادق(ع) در همین زمینه میفرماید: «من از فرد باایمان در شگفتم که خدا هرچه برایش تقدیر کند به خیر او است. اگر با قیچی تکه تکه شود به خیر او است و اگر تمام دنیا نیز در قبضه قدرت او قرار گیرد باز هم به خیر او است».[4]
[1]. «فلسفۀ درد و رنج در زندگی اولیای الاهی»، 2056؛ «فلسفه رنج و گرفتاری کودکان بی گناه»، 8487؛ «گرفتاری‌ها موجب کفاره گناهان»، 101372؛ «بلایای طبیعی(سیل، زلزله، طوفان و...) و عذاب الاهی»، 288.
[2]. ر. ک: «مقایسه عذاب‌های دنیا با آخرت»، 48558
[3]. «وَ الْعَصْرِ»، «إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ»، «إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ».
[4]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 62، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.