نظر مراجع محترم تقلید در این باره چنین است:
سؤال:آیا پس از گذشت سال، به پول کسب که براى تهیه جهیزیه ذخیره شده - به گونهاى که قادر به تهیه آن یک جا نیستیم - خمس تعلق مىگیرد؟
جواب: حضرات آیات عظام امام، تبریزى، صافى، سیستانى، مکارم و وحید: آرى، خمس دارد.[1]
حضرت آیت الله نورى: خمس ندارد.[2]
حضرت آیت الله فاضل و حضرت آیت الله بهجت : چنانچه پسانداز کوتاه مدت (مثلًا تا سه سال) باشد، خمس ندارد.[3]
حضرت آیت الله خامنهاى: اگر براى تهیه جهیزیه در آینده نزدیک (مثلًا تا دو سه ماه پس از سال خمسى) پسانداز شده باشد و با پرداخت خمس آن نتواند آنها را تهیه کند، خمس ندارد.[4]
درباره خمس هدیه نظرات مراجع عظام تقلید از این قرار است:
در باره این که آیا به هبه که همان هدیه و بخشش است، خمس تعلق می گیرد یا نه؟ اقوالی بین فقها وجود دارد که به صورت کلی می توان آن ها را در اقوال زیر خلاصه کرد:
1. خمس ندارد[5].
2. چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید یعنی تا سر سال خمسی زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.[6]
3. چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید بنا بر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد[7].
بله اگر به آن مال هدیه ای قبلا خمس تعلق گرفته بود تقریبا همه فقها پرداخت خمس را بر گیرنده هدیه واجب می دانند.[8]،[9]
نظرات مراجع معظم تقلید درباره پرداخت هدیه جهت فرار از خمس:
حضرت امام خمینی(ره):
سؤال: قطعه زمینى است که براى تأمین منزل خریدارى شده و فعلا تصمیم گرفته‌ایم این زمین را بفروشیم جهت خرید منزل ولى این پول به مقدار خرید منزل نیست آیا مى‌توانیم تا هنوز سال مالى ما نرسیده پول زمین یا خود زمین را به همسر یا فرزندمان هبه کنیم یا نه؟
جواب: هبه مانع ندارد ولى اگر زمین از در آمد و حقوق بدون دادن خمس تهیّه شده با فروش، خمس پول آن را باید بپردازید و هم چنین اگر هبه خود زمین، زائد بر شأن یا براى فرار از خمس باشد، باید خمس زمین داده شود.[10]
حضرت آیت الله خامنه ای:
سؤال: زن و شوهرى براى این که خمس به اموال آنها تعلق نگیرد، قبل از رسیدن سال خمسى‌شان، اقدام به هدیه کردن سود سالانه خود به یکدیگر مى‌کنند، امیدواریم حکم خمس آنها را بیان فرمائید.
جواب: با این گونه بخشش که صورى و براى فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمى‌شود.[11]
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی:
سؤال: آیا عمل کسانى که قبل از رسیدن سال براى فرار از خمس اموال خود را مى‌بخشند صحیح است یا خیر؟
جواب: اگر بخشش آنها در حدّ شأن آنها باشد اشکال ندارد.[12]
حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
سؤال:آیا جایز است شخص قبل از رسیدن سال، اموال خود را به قصد فرار از خمس به همسرش، یا به شخص دیگرى ببخشد؟
جواب: چنانچه واقعاً ببخشد و این مقدار بخشش در شأن او باشد خمس به او تعلّق نمى‌گیرد؛ ولى از فضیلتى محروم شده است.[13]
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی:
سؤال: آیا جایز است انسان قبل از رسیدن سال خمسى براى فرار از خمس، اموال خود را به دیگرى ببخشد؟
جواب: در صورتى که بخشش مناسب با شأن انسان نباشد راه فرار از خمس نمى‌باشد و باید خمس آن را بدهد و همچنین است اگر بخشش به عنوان حیله‌اى براى فرار از خمس باشد، مثل اینکه مال خود را به کسى ببخشد و با او قرار بگذارد که بعد از فرارسیدن سال خمسى، مال را به صاحب مال ببخشد.[14]
نتیجه: بنا بر نظر کسانی که خمس هدیه را لازم نمی دانند، در صورتی هدیه خمس ندارد که مناسب با شأن هدیه گیرنده باشد و هدیه دادن به علت فرار از خمس نیز نباشد.
[1] امام، استفتاءات، ج 1، س 25 تبریزى، استفتاءات، س 836 و 891 صافى، جامعالاحکام، ج 1، س 748 مکارم، استفتاءات، ج 2، س 516 وحید، توضیحالمسائل، م 1783 سیستانى sistani.org ،خمس، ش 8.
[2] نورى، استفتاءات، ج 2، س 380.
[3] فاضل، جامعالمسائل، ج 1، س 748 بهجت، توضیحالمسائل، س 391.
[4]خامنهاى، اجوبة، س 860 و 987. به نقل از کتاب پرسش ها و پاسخ ها (احکام خمس)، سید مجتبی حسینی،دفتر نشر معارف،قم، 1383.
[5] آیات عظام امام خمینی(ره)، خامنه ای، نوری.
[6] آیات عظام صافى، سیستانى؛ (زنجانى: چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید اگر مالى که به دست آورده ارزشمند باشد لازم است خمس آن را بدهد، بلکه بنا بر احتیاط اگر مال ارزشمندى هم نباشد خمس آن را بدهد).
[7] آیات عظام بهجت، فاضل، مکارم. نک: إمام خمینی،توضیح المسائل، المحشى، ج 2، ص:8 مسئله 1753؛ احکام دانشجویی؛ احکام خمس، سید مجتبی حسینی، ص 49.
[8] در بین فقهای معاصر تنها آیات عظام سیستانی و تبریزی، پرداخت خمس را بر عهده بخشنده و بر او واجب می دانند. نک: همان، ص50.
[9]اقتباس از سؤال 1724 (سایت: 1723) (فروش زمین و وجوب خمس).
[10] امام خمینی،سید روح الله،استفتاءات (امام خمینى)، ج1، ص 405، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،قم، 1422.
[11]حسینی خامنه ای ، سید علی،اجوبه الاستفتاءات (فارسی)، ص 178، دفتر معظم له، قم،1422.
[12] صافی گلپایگانی،لطف الله، جامع الاحکام، ج1، ص 173، انتشارات حضرت معصومه(س)، قم، 1417.
[13]مکارم شیرازی،ناصر، استفتاءات جدید، ج2 ، ص 187، انتشارات مدرسه امام علی (ع)، قم، 1427.
[14]فاضل لنکرانی،محمد، جامع المسائل، ج1، ص 208، انتشارات امیر قلم، چاپ یازدهم، قم.