کد سایت
fa37281
کد بایگانی
45170
نمایه
کتاب‌شناسی علل الشرائع
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث,تألیفات شیعی
خلاصه پرسش
کتاب «علل الشرائع» تألیف کیست و آیا تمام روایات موجود در آن، معتبر است؟
پرسش
آیا کتاب «علل الشرائع» کتاب معتبری است و همه روایات آن صحیح و مورد اعتماد می‌باشد؟
پاسخ اجمالی
نویسنده کتاب «علل الشرائع» ابو جعفر، محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى[1](متوفای 381ق[2]) معروف به شیخ صدوق است. مؤلف این کتاب از چهره‌هاى برجسته فقهی و روایی شیعه در قرن چهارم هجرى است.
موضوع «علل الشرائع»
کتاب علل الشرائع، مجموعه روایاتى از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) درباره فلسفه برخى از احکام شرعى و عقیدتى است. شیخ صدوق در این کتاب به علت نام‌گذارى برخی اسامی، علت برخی احکام و علت برخى از کارهاى پیامبران و ائمه اطهار نیز اشاره دارد.
شیخ صدوق که خود یکى از بزرگ‌ترین روات شیعه به شمار می‌آید عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وى با نگارش این کتاب خدمتى بزرگ در راه شناخت معارف اسلام و انگیزه و علت‌هاى احکام شرعى نموده است.
تنوّع مطالب در علل الشرائع
این کتاب براى شناخت فلسفه و علت برخى از احکام اسلام و فلسفه وجودى آنها، مانند این‌که چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و این‌که چرا نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را می‌توان با هم خواند[3] بسیار راهگشا است.
همچنین دلیل برخى از مباحث عقیدتى در آن بحث شده است، از جمله این‌که چرا پیامبران از فرشتگان برتر هستند[4] و علت احتیاج انسان‌ها به پیامبر و امام.[5]
علاوه بر آن؛ دلیل برخى از مباحث تاریخى را مستنداً ذکر نموده، مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان[6] و این‌که چرا حضرت فاطمه زهرا(س) شبانه دفن شد[7] و مباحث مفید دیگر.
میزان اعتبار علل الشرائع
درباره میزان اعتبار «علل الشرائع» باید به چند نکته توجه داشت:
یک. این کتاب مانند دیگر کتاب‌هاى شیخ صدوق پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایى شیعه می‌باشد که در مجموعه‌هاى روایى بزرگ شیعه مانند «بحار الأنوار» و «وسائل الشیعة» از آن نقل شده و به آن استناد نموده‌اند.
دو. علل الشرایع از جمله کتاب‌هاى روایى معتبرى است که علماى شیعه در اجازات خود، روایت آن‌را به یکدیگر اجازه می‌داده‌اند.
سه. روایات آن، با اسناد کامل و بیشتر با واسطه على بن بابویه پدر مؤلّف، ابن ولید و ابن ماجیلویه نقل شده است. این کتاب افزون بر ارزش حدیثى، تاریخى، فقهى، تفسیرى، کلامى و اخلاقى، در زمینه فقه الحدیث نیز ارزش‌مند است.
چهار. درباره اعتبار یا عدم اعتبار تک تک روایات این کتاب باید گفت: اگر چه خود شیخ صدوق فردی است موثّق و مورد اعتماد و سخنانش از اعتبار لازم برخوردار است،[8] اما روایاتی را که ایشان در این کتاب نقل می‌کند، دارای چند واسطه است تا به پیامبر(ص) یا امام(ع) ختم شود. اعتبار روایات به این است که تمامی راویان سلسله سند، شرایط لازم را داشته باشند. طبیعی است که بین راویان و سلسله سند روایات مندرج در هر کتابی از جمله کتاب علل الشرائع، کما بیش ضعف‌هایی وجود داشته باشد. بنابراین، به طور مطلق روایات این کتاب را نه می‌توان پذیرفت و نه طرد کرد، بلکه می‌بایست با بهره‌گیری از علم حدیث، رجال و تراجم تک تک روایات را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و آن‌گاه در مورد هر کدام جداگانه قضاوت نمود.
در مجموع، علل الشرایع کتابى ارزش‌مند و قابل توجه می‌باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا، که تنها راه شناخت معارف و احکام اسلامى است، نگاشته شده است. و تمام تلاش شیخ صدوق(ره) بر این بوده که احادیث مستند را ذکر نماید.
موضوع «علل الشرائع»
کتاب علل الشرائع، مجموعه روایاتى از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) درباره فلسفه برخى از احکام شرعى و عقیدتى است. شیخ صدوق در این کتاب به علت نام‌گذارى برخی اسامی، علت برخی احکام و علت برخى از کارهاى پیامبران و ائمه اطهار نیز اشاره دارد.
شیخ صدوق که خود یکى از بزرگ‌ترین روات شیعه به شمار می‌آید عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وى با نگارش این کتاب خدمتى بزرگ در راه شناخت معارف اسلام و انگیزه و علت‌هاى احکام شرعى نموده است.
تنوّع مطالب در علل الشرائع
این کتاب براى شناخت فلسفه و علت برخى از احکام اسلام و فلسفه وجودى آنها، مانند این‌که چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و این‌که چرا نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را می‌توان با هم خواند[3] بسیار راهگشا است.
همچنین دلیل برخى از مباحث عقیدتى در آن بحث شده است، از جمله این‌که چرا پیامبران از فرشتگان برتر هستند[4] و علت احتیاج انسان‌ها به پیامبر و امام.[5]
علاوه بر آن؛ دلیل برخى از مباحث تاریخى را مستنداً ذکر نموده، مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان[6] و این‌که چرا حضرت فاطمه زهرا(س) شبانه دفن شد[7] و مباحث مفید دیگر.
میزان اعتبار علل الشرائع
درباره میزان اعتبار «علل الشرائع» باید به چند نکته توجه داشت:
یک. این کتاب مانند دیگر کتاب‌هاى شیخ صدوق پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایى شیعه می‌باشد که در مجموعه‌هاى روایى بزرگ شیعه مانند «بحار الأنوار» و «وسائل الشیعة» از آن نقل شده و به آن استناد نموده‌اند.
دو. علل الشرایع از جمله کتاب‌هاى روایى معتبرى است که علماى شیعه در اجازات خود، روایت آن‌را به یکدیگر اجازه می‌داده‌اند.
سه. روایات آن، با اسناد کامل و بیشتر با واسطه على بن بابویه پدر مؤلّف، ابن ولید و ابن ماجیلویه نقل شده است. این کتاب افزون بر ارزش حدیثى، تاریخى، فقهى، تفسیرى، کلامى و اخلاقى، در زمینه فقه الحدیث نیز ارزش‌مند است.
چهار. درباره اعتبار یا عدم اعتبار تک تک روایات این کتاب باید گفت: اگر چه خود شیخ صدوق فردی است موثّق و مورد اعتماد و سخنانش از اعتبار لازم برخوردار است،[8] اما روایاتی را که ایشان در این کتاب نقل می‌کند، دارای چند واسطه است تا به پیامبر(ص) یا امام(ع) ختم شود. اعتبار روایات به این است که تمامی راویان سلسله سند، شرایط لازم را داشته باشند. طبیعی است که بین راویان و سلسله سند روایات مندرج در هر کتابی از جمله کتاب علل الشرائع، کما بیش ضعف‌هایی وجود داشته باشد. بنابراین، به طور مطلق روایات این کتاب را نه می‌توان پذیرفت و نه طرد کرد، بلکه می‌بایست با بهره‌گیری از علم حدیث، رجال و تراجم تک تک روایات را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و آن‌گاه در مورد هر کدام جداگانه قضاوت نمود.
در مجموع، علل الشرایع کتابى ارزش‌مند و قابل توجه می‌باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا، که تنها راه شناخت معارف و احکام اسلامى است، نگاشته شده است. و تمام تلاش شیخ صدوق(ره) بر این بوده که احادیث مستند را ذکر نماید.
[1]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 15، ص 313، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
[2]. حسینى جلالى، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج 1، ص 421، قم، انتشارات دلیل ما، 1422ق؛ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج 4، ص 432، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1418ق.
[3]. ر.ک: شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 317 و 321 – 322، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.
[4]. ر.ک: همان، ج 1، ص 5 – 8.
[5]. ر.ک: همان، ص 124- 126.
[6]. ر.ک: همان، ص 69.
[7]. ر.ک: همان، ص 185 – 189.
[8]. ر.ک: نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 389، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص 442، قم، کتابخانه محقق طباطبائى، چاپ اول، 1420ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 30، ص 428، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المدخل، ص 68، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.