کد سایت
fa41015
کد بایگانی
50067
نمایه
روحانیون و ماده 648 قانون مجازات اسلامی
طبقه بندی موضوعی
احکام قضایی
خلاصه پرسش
آیا مراجع تقلید و روحانیون هم مشمول ماده 648 قانون مجازات اسلامی می‌‌شوند یا خیر؟
پرسش
آیا مراجع تقلید و روحانیون هم مشمول ماده 648 قانون مجازات اسلامی می‌‌شوند یا خیر؟
پاسخ اجمالی
در ماده ۶۴۸ قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده بیان شده است: «اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌‌شوند هر گاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌‌شوند».
آیا این ماده عمومیت داشته تمام افرادی را که اسرار دیگران را فاش می‌‌کنند حتی اگر این فاش کننده اسرار مردم، مراجع معظم تقلید و روحانیون باشند، در بر می‌‌گیرد یا فقط شامل کسانی می‌‌شود که در ماده مذکور ذکر شده‌اند؟ قبل از بررسی ماده ذکر شده و عمومیت یا اطلاق آن به عنوان مقدمه باید گفت:
افشای اسرار و رازهای دیگران که از آن به «نمامی» و «سخن چینی» نیز تعبیر شده است، جایز نیست و در شریعت اسلامی از آن نهی شده است. خواه آن شخص خودش رازی را به شما گفته باشد یا این‌که شما با جست‌وجو و کنج‌کاوی بر آن مطلع شده باشید، یا این‌که حتی به طور اتفاقی از آن آگاه شده باشید. در تمام حالات، افشای اسرار دیگران مورد مذمت قرار گرفته، مگر در موارد خاص که در شریعت و قانون استثنا شده باشد؛ مانند افشای راز در باب شهادت یا مشاوره یا جایی که جلوگیری از معصیتی باشد.[1]
عبد اللَّه بن سنان می‌‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: آیا عورت مؤمن بر مؤمن حرام است؟ فرمود: آرى، گفتم: یعنى شرمگاهش؟ فرمود: آن‌طورى که فکر مىکنى نیست، بلکه مراد از عورت، افشاى سرّ مؤمن است.[2]
در روایت دیگر امام صادق(ع) فرمود: «هر کس مطلبى را در مورد مؤمنى بازگو کند که قصدش رسوا کردن او و ریختن آبرویش باشد، تا از نظر مردم بیفتد، خداوند او را از دوستى خود به دوستى شیطان خارج کند، و شیطان هم او را نپذیرد».[3] برای اطلاع بیشتر ر.ک سؤال شماره 24396.
بنابراین، از نظر شرعی سخن چینی و افشای اسرار دیگران حرام بوده و بازگو کننده راز دیگران، هر کسی باشد مورد مؤاخذه پروردگار قرار می‌‌گیرد، اما بین مؤاخذه الاهی و گناه بودن یک کار در شریعت با مجرم شناخته شدن افراد از دیدگاه قانون و تعیین مجازات برای آن تلازمی برقرار نیست. چه بسا کاری مانند غیبت کردن یا دروغ گفتن از نظر شریعت گناه و حرام است، اما قانون جز در موارد خاص، دروغ‌گو را به عنوان این‌که دروغ‌گو است مورد مجازات قرار نداده و ماده خاصی در جرم‌انگاری دروغ وضع نکرده است، همچنین در غیبت کردن. اما در مورد افشای اسرار دیگران علاوه بر این‌که در شریعت مذموم و گناه شمرده شده است، قانون‌گذار نیز آن‌را در برخی اصناف در ماده 648 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده جرم شمرده و مجازاتش را سه ماه و یک روز تا یک‌‌سال حبس و یا یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی قرار داده است.
حال سخن در مراجع تقلید و روحانیون است که آیا مشمول این ماده می‌‌شوند که اگر رازی را به آنان گفته باشیم و فاش کنند علاوه بر گناه شرعی به استناد این ماده قانونی مجازات شوند؟
آنچه به نظر می‌رسد این ماده دارای اطلاق نسبت به تمام افراد نیست، بلکه مقید است به برخی از حرفه‌ها و مشاغل؛ مانند طبابت، دارو فروشی و... که در صدر آن بیان شده است و حتی ذیل آن هم که می‌‌گوید: «کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌‌شوند...»، عمومیت شمولی برای تمام افراد نداشته، بلکه شامل مشاغلی است که طبیعت اولیه آنها آگاهی یافتن به برخی اسرار دیگران است؛ مانند قضات، بازپرسان، نیروهای انتظامی، ضابطین دادگستری و... . بنابراین، ذیل آن هم شامل روحانیون و مراجع معظم تقلید نمی‌‌شود، مگر این‌که یک روحانی یا مرجع تقلید به طور مشخص، دفتر مشاوره‌ای باز کند که افراد جهت گرفتن مشاوره به آن‌جا رجوع کنند. در این صورت مشمول ذیل ماده 648 خواهد شد و در صورت فاش کردن اسرار دیگران وفق مفاد ماده مذکور مجازات خواهد شد.
آیا این ماده عمومیت داشته تمام افرادی را که اسرار دیگران را فاش می‌‌کنند حتی اگر این فاش کننده اسرار مردم، مراجع معظم تقلید و روحانیون باشند، در بر می‌‌گیرد یا فقط شامل کسانی می‌‌شود که در ماده مذکور ذکر شده‌اند؟ قبل از بررسی ماده ذکر شده و عمومیت یا اطلاق آن به عنوان مقدمه باید گفت:
افشای اسرار و رازهای دیگران که از آن به «نمامی» و «سخن چینی» نیز تعبیر شده است، جایز نیست و در شریعت اسلامی از آن نهی شده است. خواه آن شخص خودش رازی را به شما گفته باشد یا این‌که شما با جست‌وجو و کنج‌کاوی بر آن مطلع شده باشید، یا این‌که حتی به طور اتفاقی از آن آگاه شده باشید. در تمام حالات، افشای اسرار دیگران مورد مذمت قرار گرفته، مگر در موارد خاص که در شریعت و قانون استثنا شده باشد؛ مانند افشای راز در باب شهادت یا مشاوره یا جایی که جلوگیری از معصیتی باشد.[1]
عبد اللَّه بن سنان می‌‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: آیا عورت مؤمن بر مؤمن حرام است؟ فرمود: آرى، گفتم: یعنى شرمگاهش؟ فرمود: آن‌طورى که فکر مىکنى نیست، بلکه مراد از عورت، افشاى سرّ مؤمن است.[2]
در روایت دیگر امام صادق(ع) فرمود: «هر کس مطلبى را در مورد مؤمنى بازگو کند که قصدش رسوا کردن او و ریختن آبرویش باشد، تا از نظر مردم بیفتد، خداوند او را از دوستى خود به دوستى شیطان خارج کند، و شیطان هم او را نپذیرد».[3] برای اطلاع بیشتر ر.ک سؤال شماره 24396.
بنابراین، از نظر شرعی سخن چینی و افشای اسرار دیگران حرام بوده و بازگو کننده راز دیگران، هر کسی باشد مورد مؤاخذه پروردگار قرار می‌‌گیرد، اما بین مؤاخذه الاهی و گناه بودن یک کار در شریعت با مجرم شناخته شدن افراد از دیدگاه قانون و تعیین مجازات برای آن تلازمی برقرار نیست. چه بسا کاری مانند غیبت کردن یا دروغ گفتن از نظر شریعت گناه و حرام است، اما قانون جز در موارد خاص، دروغ‌گو را به عنوان این‌که دروغ‌گو است مورد مجازات قرار نداده و ماده خاصی در جرم‌انگاری دروغ وضع نکرده است، همچنین در غیبت کردن. اما در مورد افشای اسرار دیگران علاوه بر این‌که در شریعت مذموم و گناه شمرده شده است، قانون‌گذار نیز آن‌را در برخی اصناف در ماده 648 قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده جرم شمرده و مجازاتش را سه ماه و یک روز تا یک‌‌سال حبس و یا یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی قرار داده است.
حال سخن در مراجع تقلید و روحانیون است که آیا مشمول این ماده می‌‌شوند که اگر رازی را به آنان گفته باشیم و فاش کنند علاوه بر گناه شرعی به استناد این ماده قانونی مجازات شوند؟
آنچه به نظر می‌رسد این ماده دارای اطلاق نسبت به تمام افراد نیست، بلکه مقید است به برخی از حرفه‌ها و مشاغل؛ مانند طبابت، دارو فروشی و... که در صدر آن بیان شده است و حتی ذیل آن هم که می‌‌گوید: «کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌‌شوند...»، عمومیت شمولی برای تمام افراد نداشته، بلکه شامل مشاغلی است که طبیعت اولیه آنها آگاهی یافتن به برخی اسرار دیگران است؛ مانند قضات، بازپرسان، نیروهای انتظامی، ضابطین دادگستری و... . بنابراین، ذیل آن هم شامل روحانیون و مراجع معظم تقلید نمی‌‌شود، مگر این‌که یک روحانی یا مرجع تقلید به طور مشخص، دفتر مشاوره‌ای باز کند که افراد جهت گرفتن مشاوره به آن‌جا رجوع کنند. در این صورت مشمول ذیل ماده 648 خواهد شد و در صورت فاش کردن اسرار دیگران وفق مفاد ماده مذکور مجازات خواهد شد.
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، ترجمه، مصطفوی، سید جواد، ج 4، ص 76، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1369ش.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 358 – 359، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. «مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَایَةً یُرِیدُ بِهَا شَیْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِ لِیَسْقُطَ مِنْ أَعْیُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ وَلَایَتِهِ إِلَى وَلَایَةِ الشَّیْطَانِ فَلَا یَقْبَلُهُ الشَّیْطَانُ». کافی، ج 2، ص 358.