کد سایت
fa57564
کد بایگانی
70664
نمایه
موقوفات مجهول المصرف و متعذر شدن جهت مصرف در موقوفه
طبقه بندی موضوعی
تصرف در موقوفات
خلاصه پرسش
مراد از «موقوفات مجهول المصرف» و «متعذر المصرف» چیست؟
پرسش
اصطلاحات «موقوفه مجهول المصرف» و «متعذر المصرف» را توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی
اصطلاحات مورد پرسش در مسئله «وقف» مطرح بوده و توضیح آن به ترتیب، چنین است:
1. وقف مجهول در دو معنا به کار می‌رود:
الف. در وقف خاص، به معنای وقفی است که موقوفٌ‌علیهم در آن مشخص و معلوم نبوده و به هیچ صورت قابلیت کشف هم نداشته باشد؛ مثلاً واقف پس از تنظیم وقف‌نامه، در حالی‌که جای اسامی موقوفٌ‌علیهم را خالی گذاشته است، به دلیلی اتفاقاً فوت نماید. در این فرض به‌طور معمول، نمی‌توان احراز کرد که موقوفٌ‌علیهم چه کسانی بودند؛ لذا چنین وقفی باطل است.[1]
ب. در وقف عام، به معنای وقف مجهول‌المصرف است.
توضیح این‌که، چنانچه نوع یا جهت مصرف عواید موقوفه مشخّص نبوده و قدر متیقّنی هم در بین نباشد - یعنی به‌طور اجمال هم نتوان مشخّص نمود که واقف مال خود را صرف چه اموری نموده است - وقفِ مجهول المصرف پدید آمده است؛ مثل این‌که واقف بگوید: مال خود را وقف کردم تا عواید آن برای استفاده هموطنانم صرف شود. از نظر حکم کلّی حقوقی، در چنین فرضی، عواید آن صرف امور خیریه عمومی می‌شود.[2] ولی چنانچه اصلِ وقفیتِ مال محرز نباشد، حکم به بُطلان آن داده می‌شود.
2. متعذر شدن[3] جهت مصرف عین موقوفه، که بحث از آن در استثنائات تصرف و فروش موقوفه می‌آید، مربوط به زمانی است که مصرف موقوفه در آن جهتی که واقف آن، تعیین کرده است، غیر ممکن یا مشکل باشد. در این‌جا موقوفه را در نزدیک‌ترین مورد به نظر واقف مصرف نموده، یا اگر موقوفه به جهت خرابی قابل استفاده نباشد، آن‌را فروخته و پولش را در جهتی مشابه استفاده می‌کنند.
مثلاً در جایی‌که فرشی وقف مسجدی شده و به جهت پوسیدگی قابل مصرف در جهت موقوف نباشد، می‌توان آن‌را فروخت و هزینه آن صرف خرید فرش دیگر برای مسجد شود.[4]
1. وقف مجهول در دو معنا به کار می‌رود:
الف. در وقف خاص، به معنای وقفی است که موقوفٌ‌علیهم در آن مشخص و معلوم نبوده و به هیچ صورت قابلیت کشف هم نداشته باشد؛ مثلاً واقف پس از تنظیم وقف‌نامه، در حالی‌که جای اسامی موقوفٌ‌علیهم را خالی گذاشته است، به دلیلی اتفاقاً فوت نماید. در این فرض به‌طور معمول، نمی‌توان احراز کرد که موقوفٌ‌علیهم چه کسانی بودند؛ لذا چنین وقفی باطل است.[1]
ب. در وقف عام، به معنای وقف مجهول‌المصرف است.
توضیح این‌که، چنانچه نوع یا جهت مصرف عواید موقوفه مشخّص نبوده و قدر متیقّنی هم در بین نباشد - یعنی به‌طور اجمال هم نتوان مشخّص نمود که واقف مال خود را صرف چه اموری نموده است - وقفِ مجهول المصرف پدید آمده است؛ مثل این‌که واقف بگوید: مال خود را وقف کردم تا عواید آن برای استفاده هموطنانم صرف شود. از نظر حکم کلّی حقوقی، در چنین فرضی، عواید آن صرف امور خیریه عمومی می‌شود.[2] ولی چنانچه اصلِ وقفیتِ مال محرز نباشد، حکم به بُطلان آن داده می‌شود.
2. متعذر شدن[3] جهت مصرف عین موقوفه، که بحث از آن در استثنائات تصرف و فروش موقوفه می‌آید، مربوط به زمانی است که مصرف موقوفه در آن جهتی که واقف آن، تعیین کرده است، غیر ممکن یا مشکل باشد. در این‌جا موقوفه را در نزدیک‌ترین مورد به نظر واقف مصرف نموده، یا اگر موقوفه به جهت خرابی قابل استفاده نباشد، آن‌را فروخته و پولش را در جهتی مشابه استفاده می‌کنند.
مثلاً در جایی‌که فرشی وقف مسجدی شده و به جهت پوسیدگی قابل مصرف در جهت موقوف نباشد، می‌توان آن‌را فروخت و هزینه آن صرف خرید فرش دیگر برای مسجد شود.[4]
[1]. مفهوم ماده 71 قانون مدنی.
[2]. بند اول ماده 91 قانون مدنی.
[3]. «هر چند در برخی از نوشتارها از واژه «معتذر»، استفاده شده، ولی در کتاب‌های فقهی و حتی حقوقی، از واژه «مُتَعَذِّر» بمعنای غیر ممکن، استفاده گردیده و از نظر ادبی نیز با توجه به مثال‌های ارائه شده در باب وقف، واژه «متعذّر»، صحیح است».، ر.ک: امام خمینی، استفتاءات، ج 2، ص 388، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1422ق،طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، ج 1، ص 89 - 94 دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1418ق.