قرآن کریم، با آن‌که شمار روزهایی که آفرینش مخلوقات عالم، از جمله آسمان‌ها و زمین در آنها رخ داده را اعلام نموده است؛ اما در هیچ آیه‌ای به روزهای خاص هفته در جریان آفرینش اشاره نشده است. البته روایاتی در این زمینه وجود دارد که تقریبا تمامشان بدون سند صحیح و حتی موثقی می‌باشند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- در روایتی بدون ذکر سند بیان شده است که فردی یهودی به حضور رسول خدا(ص) آمد و در مورد آفرینش آسمان‌ها و زمین از ایشان پرسید. آن‌حضرت(ص) فرمود: خداوند زمین را در روز یکشنبه و دوشنبه، کوهها و آنچه در آن است را در روز سهشنبه، درخت، آب، شهرها، آبادی‌ها و خرابه‌ها را در روز چهارشنبه، آسمان را روز پنج‌شنبه و ستارگان، خورشید، ماه، ستارگان و فرشتگان را در روز جمعه آفرید.
آن شخص یهودی پرسید: سپس چه اتفاقی افتاد؟ آن‌حضرت(ص) فرمود: سپس خدا بر عرش استوار شد. آن یهودی کلام رسول خدا(ص) را تصدیق کرد؛ اما درخواست کرد تا حضرت‌شان مطالب خود را ادامه دهد. رسول خدا(ص) ناراحت شد و در این هنگام بود که این آیه نازل شد:
«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَینَهُما فی سِتَّةِ أَیامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ. فَاصْبِرْ عَلی ما یقُولُونَ ...».[1]،[2]
- در روایت مشابه دیگری، ابن عباس گفت: شخص یهودی نزد پیامبر(ص) آمد و از خلقت آسمان‌ها و زمین پرسید. آن‌حضرت(ص) فرمود: «خدا زمین را در روز یکشنبه و دوشنبه و کوهها و آنچه در آنها قرار دارد را در روز سهشنبه، و در روز چهارشنبه درخت، آب، شهرها، آبادانی و ویرانی را آفرید. تمام اینها در طول چهار روز اتفاق افتاد. و خدا فرمود:
«قُلْ أَ إِنَّکمْ لَتَکفُرُونَ بِالَّذی خَلَقَ الْأَرْضَ فی یوْمَینِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً ذلِک رَبُّ الْعالَمین. وَ جَعَلَ فیها رَواسِی مِنْ فَوْقِها وَ بارَک فیها وَ قَدَّرَ فیها أَقْواتَها فی أَرْبَعَةِ أَیامٍ سَواءً لِلسَّائِلین».[3]
سپس آن‌حضرت(ص) فرمود: خدا روز پنج‌شنبه آسمان را آفرید، و روز جمعه ستارگان، خورشید، ماه و فرشتهها را تا سه ساعت باقی‌مانده به غروب خلق کرد. در اولین ساعت از این سه روز مرگ را آفرید. در ساعت دوم آفت را برای هر چیز سودمند آفرید، و در ساعت سوم آدم را آفرید و در بهشت جای داد و به ابلیس دستور داد بر آدم(ع) سجده کند، و در زمان دیگری او را از بهشت خارج کرد.
شخص یهودی پرسید چه اتفاقی افتاد؟ آن‌حضرت(ص) فرمود: سپس خدا بر عرش استوار شد. آن یهودی کلام رسول خدا(ص) را تصدیق کرد؛ اما درخواست کرد حضرت‌شان آن مطالب را ادامه دهد. رسول خدا(ص) (از بهانه‌‌جویی) ناراحت شد. در این هنگام آیات 38 و 39 سوره «قاف» نازل شد.[4]
- رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند خاک را در روز شنبه، و کوهها را در روز یکشنبه، درخت را در روز دوشنبه آفرید، و ناملایمات را در روز سهشنبه، نور را در روز چهارشنبه آفرید و جنبندگان را در روز پنج‌شنبه پخش کرد، و آدم(ع) را پس از عصر روز جمعه و بین عصر تا شب آفرید».[5]
همان‌گونه که بیان شد، این روایات، علاوه بر برخی ناهمخوانی‌هایی که میان آنها مشاهده میشود، به دلیل ذکرنشدن سند، نیز ضعیف شمرده می‌شوند؛ اما با فرض پذیرش، می‌توان گفت که شاید نوعی تشبیه آن مراحل به روزهای دنیایی باشد، مانند آن‌که گفته میشود «روز قیامت» با آن‌که قرآن تصریح می‌کند که 50 هزار سال است:
«یدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یعْرُجُ إِلَیهِ فی یوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»؛[6] (خداوند) امور این جهان را از آسمان به سوی زمین تدبیر می‌کند؛ سپس در روزی که مقدار آن هزار سال از سال‌های (دنیایی) است که شما می‌شمارید، به سوی او بالا میرود (و دنیا پایان مییابد).
مؤید این احتمال آن است که مراد از کلمه‌ی «یوم» در آیات و روایات پارهاى از زمان است، نه روز به معنای معمولى و معهود ذهن ما؛ چون روز از نظر ما عبارت است از مقدار حرکت کره زمین به دور خود که یک دور آن‌را یک روز، و یا به عبارتى؛ یک شبانه‌روز مىنامیم؛ اما اطلاق روز بر پارهاى از زمان بسیار شایع است، از آن جمله کلام خدا است که می‌فرماید:
«وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ»؛[7] ما این ایام را در بین مردم جابجا می‌کنیم. نیز می‌فرماید:
«فَهَلْ یَنْتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَیَّامِ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ»؛[8] پس آیا در انتظار آنند که همان ایامى که امتهاى گذشته داشتند داشته باشند.
و امثال این موارد که ایام در پارهاى از زمان اطلاق شده است.[9]
[1]. قاف، 38 – 39؛ ما آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان آنها است را در شش روز [شش دوران] آفریدیم، و هیچ‌گونه رنج و سختی به ما نرسید! (با این حال چگونه زنده کردن مُردگان برای ما مشکل است. پس بر آنچه که می‌گویند صبر کن... .
[2]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2، ص 394، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش.
[3]. فصلت، 9- 10. بگو: آیا شما به آن‌کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید و برای او همانندهایی قرار میدهید؟! او پروردگار جهانیان است. او در زمین کوههای استواری قرار داد و برکاتی در آن آفرید و موادّ غذایی آن‌را مقدّر فرمود،- اینها همه در چهار روز بود- درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان!
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 54، ص 209، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق. «خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ یوْمَ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَینِ...».
[5]. بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، محقق، عطا، محمد عبد القادر، ج 9، ص 5، ح 17705، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، 1424ق. «خَلَقَ اللهُ التُّرْبَةَ یوْمَ السَّبْتِ...».
[6]. سجده، 5.
[7] آل عمران، 140.
[8] یونس، 102.
[9]. طباطبائى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 17، ص 362 -363 ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.