کد سایت
fa75815
کد بایگانی
92617
نمایه
مشخصات قلعه خیبر
طبقه بندی موضوعی
تاریخ
خلاصه پرسش
نبرد خیبر چه زمانی آغاز شد و منطقه خیبر چند قلعه داشت؟
پرسش
قلعه خیبر کجا است و چه ویژگی‌هایی دارد؟
پاسخ اجمالی
زمان آغاز جنگ خیبر
رسول خدا(ص) پس از بازگشت از «حدیبیه»؛ «نمیلة بن عبدالله لیثى»[1] و به قولی «سباع بن عرفطه غفارى»[2] را در مدینه جانشین خود قرار داد و به سمت خیبر حرکت کردند. خیبر با مدینه هشت برید(حدود 160 کلیومتر) فاصله دارد.[3] (هر برید تقریباً 12 میل است). و لذا منطقه خیبر با مدینه حدود سه روز (در مقیاس آن زمان) فاصله داشت.[4]
در بین راه، پیامبر اکرم(ص) برای کم کردن قدرت یهودیان خیبر، بین منطقه خیبر و غطفان حرکت کردند تا مانع کمک‌رسانی مردم منطقه غطفان به یهودیان منطقه خیبر شود؛ اما «عیینة بن حصن فزارى» با چهار هزار نفر از «غطفان» براى کمک یهودیان رهسپار شد، و چون پیامبر(ص) از این قضیه خبر یافت، کسی را نزد وى فرستاد تا باز گردد و نصف میوه «خیبر» از آن او باشد؛ اما «عیینه» پیشنهاد رسول خدا را نپذیرفت و گفت: از هم‌پیمانان خویش جدا نمی‌شوم. خداى متعال هم ترس و بیم را بر وى چیره ساخت، تا بدون هیچ حقّ حساب و قراردادى با مردم «غطفان» از میدان رزم کنار کشید و یهودیان را تنها گذاشت.[5]
جنگ خیبر در ماه صفر، یا جمادى الاولى، یا ربیع الاول،[6] سال هفتم هجرى به وقوع پیوست.[7]
تعداد قلعه‌های خیبر
در مورد تعداد قلعه‌های خیبر نقل‌های متعددی بیان شده است. برخی از مورّخان تعداد آن‌را شش قلعه که نام آنها «سلالم»، «قموص»، «نطاه»، «قصاره»، «شق»، «مربطه» است، ذکر کرده‌اند.[8] برخی دیگر؛ قلعه «صعب بن معاذ»، «ناعم»، «قلعة زبیر» و «وطیح» را نیز گفته‌اند.[9] برخی دیگر نیز قلعه «أبىّ»، «بریء» و «سلام» که نام دیگر «قلعه بنى أبى حقیق» است، را آورده‌اند.[10]
از میان این قلعه‌ها؛ اولین قلعه‌ای که فتح شد، قلعه «ناعم» بود.[11] و بعد از آن، قلعه «قموص حصن بن ابی حقیق» فتح شد.[12] سپس قلعه «صعب بن معاذ» که دارای مواد غذایی بیشتری از مکان‌های دیگر بود، فتح شد.[13] آخرین قلعه‌هایی که از خیبر فتح شد، قلعه‌های «وطیح» و «سلالم» بود.[14] محاصره این قلعه‌ها 14 روز طول کشید؛[15] و سرانجام این دو قلعه با دست امام علی(ع) فتح شد.[16]
رسول خدا(ص) پس از بازگشت از «حدیبیه»؛ «نمیلة بن عبدالله لیثى»[1] و به قولی «سباع بن عرفطه غفارى»[2] را در مدینه جانشین خود قرار داد و به سمت خیبر حرکت کردند. خیبر با مدینه هشت برید(حدود 160 کلیومتر) فاصله دارد.[3] (هر برید تقریباً 12 میل است). و لذا منطقه خیبر با مدینه حدود سه روز (در مقیاس آن زمان) فاصله داشت.[4]
در بین راه، پیامبر اکرم(ص) برای کم کردن قدرت یهودیان خیبر، بین منطقه خیبر و غطفان حرکت کردند تا مانع کمک‌رسانی مردم منطقه غطفان به یهودیان منطقه خیبر شود؛ اما «عیینة بن حصن فزارى» با چهار هزار نفر از «غطفان» براى کمک یهودیان رهسپار شد، و چون پیامبر(ص) از این قضیه خبر یافت، کسی را نزد وى فرستاد تا باز گردد و نصف میوه «خیبر» از آن او باشد؛ اما «عیینه» پیشنهاد رسول خدا را نپذیرفت و گفت: از هم‌پیمانان خویش جدا نمی‌شوم. خداى متعال هم ترس و بیم را بر وى چیره ساخت، تا بدون هیچ حقّ حساب و قراردادى با مردم «غطفان» از میدان رزم کنار کشید و یهودیان را تنها گذاشت.[5]
جنگ خیبر در ماه صفر، یا جمادى الاولى، یا ربیع الاول،[6] سال هفتم هجرى به وقوع پیوست.[7]
تعداد قلعه‌های خیبر
در مورد تعداد قلعه‌های خیبر نقل‌های متعددی بیان شده است. برخی از مورّخان تعداد آن‌را شش قلعه که نام آنها «سلالم»، «قموص»، «نطاه»، «قصاره»، «شق»، «مربطه» است، ذکر کرده‌اند.[8] برخی دیگر؛ قلعه «صعب بن معاذ»، «ناعم»، «قلعة زبیر» و «وطیح» را نیز گفته‌اند.[9] برخی دیگر نیز قلعه «أبىّ»، «بریء» و «سلام» که نام دیگر «قلعه بنى أبى حقیق» است، را آورده‌اند.[10]
از میان این قلعه‌ها؛ اولین قلعه‌ای که فتح شد، قلعه «ناعم» بود.[11] و بعد از آن، قلعه «قموص حصن بن ابی حقیق» فتح شد.[12] سپس قلعه «صعب بن معاذ» که دارای مواد غذایی بیشتری از مکان‌های دیگر بود، فتح شد.[13] آخرین قلعه‌هایی که از خیبر فتح شد، قلعه‌های «وطیح» و «سلالم» بود.[14] محاصره این قلعه‌ها 14 روز طول کشید؛[15] و سرانجام این دو قلعه با دست امام علی(ع) فتح شد.[16]
[1]. ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج 2، ص 328، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا.
[2]. کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج 2، ص 81، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق.
[3]. همان.
[4]. مقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج 1، ص 306، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1420ق.
[5]. همان، ص 309.
[6]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 1، ص 352، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
[7]. یعقوبی، احمد بن أبی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 56، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.
[8]. همان.
[9]. الطبقات الکبرى، ج 2، ص 81.
[10]. امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، ج 8، ص 382.
[11]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عبدالموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 6، ص 36، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 4، ص 192، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
[12]. عصفری، أبو عمرو خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص 37، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق؛ ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون)، ج 2، ص 453، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، 1408ق.
[13]. تاریخ ابن‌خلدون، ج 2، ص 453.
[14]. همان.
[15]. بیهقی، ابو بکر احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق: قلعجی، عبدالمعطی، ج 4، ص 225 – 226، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1405ق.