محمد بن احمد بن ایوب بن صلت[1] بن شنبوذ،[2] ابوالحسن مقری، معروف به ابن شنبوذ،[3] یکی از صاحبنظران در زمینهی قرائت قرآن بود.[4] وی از اهالی بغداد بود،[5] و در قرائت قرآن از ابومسلم کجی، بشر بن موسی،[6] عبداللّه بن مسعود و أبیّ بن کعب،[7] روایت نقل کرد و کتابهایی؛ مانند «اختلاف القراء» و «شواذ القراءات» را نگاشت.[8] البته برخی از اندیشمندان در نوشتههای خود نظراتش را رد کردند.[9]
در اختلاف قراءات، نظر ابن شنبوذ آن بود که هر قرائتی که سندش صحیح باشد را میتوان تلاوت نمود، اگرچه مخالف قرائت و رسم الخط مشهور باشد[10] که این نظر وی مورد مخالفت برخی قاریان عصرش قرار گرفت.[11]
بعد از آنکه نظرات شاذ وی در قرائت قرآن به ابی علی بن مقله رسید، او را به زندان انداخت[12] و تازیانه زد تا از ادعای خود دست بردارد.[13] ابن مقله همچنین جلسهای را برای توبه دادن ابن شنبوذ تشکیل داد و او را وادار به توبه کرد.[14] سرانجام ابن شنبوذ توبه کرد و با خط خود نوشت از آنچه که به آن اعتقاد داشت برگشت،[15] و پس از آن به مدائن،[16] بصره، یا اهواز[17] تبعید شد.
برخی در شرح حال او گفتند: قرائت او بر خلاف قراءت عبدالله بن مسعود و أبیّ بن کعب و دیگران بود.
برخی قرائات خلاف مشهور او چنین است:
- «... (فامضوا) الی ذکر اللّه».[18]
- «و تجعلون (شکرکم) انکم تکذبون».[19]
- «تبت یدا ابی لهب و (قد) تب».[20]
- « و تکون الجبال کالصوف المنفوش».[21]، [22]
اختلاف قرائتهایی که از آن یاد شد، البته تفاوتهای قابل ملاحظهای را در معنا و مفهوم روایات ایجاد نمیکند.
ابن شنبوذ در روز دوشنبه، سه روز آخر ماه صفر سال 328 هجری[23] در بغداد از دنیا رفت.[24]
[1]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 11، ص 194، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
[2]. ابن العماد شهاب الدین ابو الفلاح عبد الحی بن احمد العکری الحنبلی الدمشقی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق، أرناؤوط، ج 4، ص 148، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ اول، 1406ق.
[3]. البدایة و النهایة، ج 11، ص 194.
[4]. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 24، ص 29، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق؛ زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج 5، ص 309، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، 1989م.
[5]. الاعلام، ج 5، ص 309.
[6]. البدایة و النهایة، ج 11، ص 194.
[7]. ابوشامه مقدسى، المرشد الوجیز إلى علوم تتعلق بالکتاب العزیز، ص 143، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
[8]. الاعلام، ج 5، ص 309.
[9]. البدایة و النهایة، ج 11، ص 194.
[10]. محمد الحبش، القراءات المتواترة و أثرها فی الرسم القرآنی و الأحکام الشرعیة، ص 69، دمشق، دار الفکر، 1419ق.
[11]. البدایة و النهایة، ج 11، ص 195.
[12]. شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج 4، ص 148.
[13]. البدایة و النهایة، ج 11، ص 194.
[14]. المرشد الوجیز، ص 143.
[15]. البدایة و النهایة، ج 11، ص 181.
[16]. الاعلام، ج 5، ص 309.
[17]. تاریخ الاسلام، ج 24، ص 29.
[18]. به جای «فَاسْعَوْا إِلى ذِکْرِ اللَّهِ»، جمعه، 9.
[19]. به جای «وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ»، واقعه، 82.
[20]. به جای «تَبَّتْ یَدا أَبی لَهَبٍ وَ تَبَّ»، مسد،1.
[21]. به جای «کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ»، قارعه، 5.
[22]. محمد بن احمد بن عثمان الذهبى، معرفة القراء الکبار على الطبقات و الأعصار، ج 2، ص 550، استانبول، مرکز البحوث الاسلامیة، 1416ق.
[23]. ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم، محقق، عطا، محمد عبد القادر، عطا، مصطفی عبد القادر، ج 13، ص 393، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ق.
[24]. الاعلام، ج 5، ص 309.