براساس برخی گزارش‌ها،[1] اگر خدای متعال بنده‌ای را دوست داشته باشد، او را مبتلا به مشکلات و گرفتاری‌هایی می‌کند تا بیشتر دست به دعا برداشته و خداوند تضرّع و زارى او را بشنود. به عبارت دیگر، همان‌گونه که گرفتاری‌ها می‌تواند مجازاتی برای برخی از گناه‌کاران باشد، در عین حال می‌توان آن‌را نردبان پیشرفت معنوی برخی بندگان صالح خدا نیز ارزیابی کرد. این واقعیت، علاوه بر آن‌که در آیاتی از قرآن کریم مانند آیه 155 سوره بقره مورد تأکید قرار گرفته، روایاتی نیز در این زمینه وجود دارد:
پیامبر خدا(ص): «[گاه‏] خداوند عزّ و جلّ به فرشتگان می‌فرماید: "به سوى بنده‌ام بروید و باران بلا و گرفتارى را بر او فرو بریزید". فرشتگان نیز نزد وى می‌روند و او را دچار بلاهای مختلف می‌کنند؛ اما او باز هم خدا را سپاس می‌گوید. پس فرشتگان باز می‌گردند و می‌گویند: پروردگارا!‌ چنان‌که فرمودى، او را دچار گرفتاری‌های گوناگون کردیم. خداوند می‌فرماید: برگردید [و ادامه دهید]؛ زیرا من دوست دارم صداى [سپاس و تضرّع و زاری‏] او را بشنوم».[2]
امام صادق(ع): «خداوند هرگاه بنده‌اى را دوست بدارد، فرشته‌اى به سوى او فرستاده و به او می‌گوید: بیمارش کن و گرفتاری‌هایش را بیشتر کن. پس هرگاه از بیمارى بهبود یابد، او را به مشکلی سخت‌تر از آن گرفتار کن و بیمارى را بر او سخت گردان تا مرا یاد کند؛ زیرا که من خوش دارم دعایش را بشنوم».[3]
درباره مضمون و پیام‌های این دسته از احادیث، باید گفت: ابتلائات الهى برای انسان‌ها به منزله یک روش تربیتى است؛ چرا که بلا و ابتلا برجسته‌ترین ویژگى زندگى دنیا است که بستر مناسبى براى پیراستگى از رذایل و آراستگى به فضایل را پدید آورده است. از این منظر، زندگى مادى عرصه‌اى براى تزکیه اخلاقى و تعالى معنوى معنا‌دار شده و تمام رنج‌ها و بلاهاى آن ارزش‌مند، رشد دهنده و نجات‌بخش می‌شود؛ لذا اصل روش ابتلا، ضرورت عبودیت و لزوم شکوفایى استعدادهای الهى در انسان حتماً وجود دارد. اما خداوند حکیم براى ابتلا و آزمودن انسان‌ها معیارهایى دارد و با ملاحظه شرایط هرکس، او را مبتلا می‌سازد و می‌آزماید؛ از این‌رو بلا و افزایش گرفتاری‌ها ویژه بندگانی است که ارتباط مستحکمی با خدا برقرار نموده و ظرفیت حفظ ایمان و مقاومت در برابر بلاها را داشته باشند. و شاید افراد باایمانی که ظرفیت اندکی داشته و به مجرد روآوردن برخی دشواری‌ها از خدا رو برگردانده و ارتباطشان کمتر می‌شود، دچار این گرفتاری‌ها نشوند، چنان‌که بر طبق احادیث دیگر، خداوند مؤمنان را به حسب درجه ایمانشان می‌آزماید و به ابتلائات دچار می‌سازد.
در این مورد امام باقر(ع) می‌فرماید: «إِنَّما یُبْتَلَى الْمُؤْمِنُ فِی الدُّنْیا عَلَى قَدْرِ دِینِهِ»؛[4] همانا مؤمن به اندازه دینش گرفتار و آزموده می‌شود».
بر همین اساس معلوم می‌شود که چرا انبیا بیش از همه مبتلا می‌شوند و پس از آنها جانشینان و پیروانشان و سپس به ترتیب کسانى که نزد خدا مقامى ارجمندتر دارند.[5]
 
 

---