İslam hakimi və vəliyyi- fəqihih mələklərdən üstün olması məsələsinə məşğul olmamışdan qabaq, vilayəti- fəqihin tərif- mövqe, ixtiyar və dəlillərinə nəzər salmaq zəruri nəzərə çarpır:

İslam nəzərindən hakimiyyət haqqı tənha Allaha məxsusdur: " ان الحکم الا لله " Hakimiyyət yalnız Allaha məxsusdur."[1] Həmin məzmun digər ayələrdə də gözə çarpır.

Hökmün burada geniş mənası var ki, hökumət və hakimliyə də şamil olur.[2] Yaranış aləminin hamısının Allahın məxluqu olmasını qəbul etsək! Onda onun həqiqi maliki olmasını, hər şeydən və hər kəsdən qabaq varlıq aləminə mütləq hakimiyyətin ona məxsus olmasını qəbul etməliyik.

Buna əsasən, hakimiyyətlərin ona çatması və onun əmrilə baş verməsi lazımdır. Hər kəs onun izn və əmri olmadan hökumət kürsüsünə əyləşsə, təcavüzkar və qəsbkardır. Ona görə də ilahi Peyğəmbərlər və sonuncu Peyğəmbər (s), onun tərəfindən əsl hakimdirlər. sonuncu Peyğəmbər (s)- dən sonra da, vasitəsiz ya vasitə ilə onun tərəfindən bu məqama təyin olunan şəxslərin hökumət etmək haqqı var. həmin düşüncəyə əsasən həzrəti Məhdinin (ə. c.) qeybəti dövranında da, onun tərəfindən xüsusi formada yaxud ümumi formada bu məsuliyyət üçün təyin olunan şəxslərin hökumət etmək haqqı var.[3] Buna əsasən, şiənin nəzərində vilayəti- fəqih qeybət dövranında, məsum imamların (ə) vilayətinin davamıdır. Necə ki, onların vilayəti də Peyğəmbərin (s) vilayətinin davamıdır. Bunun nəticəsi bu məsələyə etiqadlı olmaqdır ki, islam cəmiyyətinin başında və onun idarəçilik məqamında, islam tanıyan bir nəfər olmalıdır. Əgər məsum diri olsa, o özü və əgər o olmasa, fəqihlər bu məsuliyyəti öhdələrinə alacaqlar.[4]

Yaxşı bir nəticəyə yetişmək üçün, bilməliyik ki, insanlara ya digərlərinin işinə hakimiyyət etmək mənasında olan vilayət, təkvini və təşrii vilayətə bölünür.

Təkvini vilayət, varlıq aləminin və təbiət sisteminə dəxalət etmək qüdrəti mənasındadır. Təşrii vilayət, hökm və əmrlər vermək və qanun düzəltməyə qadir olmaqdır ki, hidayət zamanı Allahın əmrlərini bəyan etməkdən əlavə, hökumət və ictimai əmrlərdə itaətin vacibliyinə səbəb olur.

Peyğəmbər (s)- in və ya Peyğəmbərlərin çoxunun və həmçinin imamların (ə), təkvini vilayətin bir dərəcəsinə malikdirlər ki, ondan istifadə etmək möcüzə adlanır. Vücudun mərtəbələrinin ucalması və onun təkamülü ilə uyğundur. Təşrii vilayətin də müxtəlif dərəcələri var. Onun ən kamil dərəcəsi, Allahın pak zatına məxsusdur. Necə ki, təkvini vilayətdə də belə bir halət sabit və qəti idi. Təşrii vilayətin aşağı dərəcələri, bəzi Peyğəmbərlər, islam Peyğəmbəri (s), imamlar və qeybət zamanında ədalətli, hadisələrdən xəbərdar, dövrünün problemlərini bilən və onu həll etməyə qadir olan fəqih üçün sabit və aydındır.[5]

Vəliyyi- əmrin və islam hakiminin məqamının mələklərdən üstün olması barəsində İmam Xumeyninin (rh) nəzəri belədir"... İmamın (ə) mənəvi dərəcələri də vardır ki, hökumət vəzifələrindən başqadır.

O, ilahinin ümumi hökumətidir ki, bəzən imamlar (ə) ona işarə ediblər. Təkvini bir xilafətdir ki, onun səbəbindən zərrələrin hamısı vəliyyi- əmrin qarşısında hazırdırlar. Bizim məzhəbin zərurilərindəndir ki, heç kəs hətta Allaha ən yaxın olan mələklər və mursəl Peyğəmbərlər İmamlar (ə)- ın mənəvi məqamlarına yetişməz..."[6]

Amma burada bizim mövzumuz təşrii vilayətdir. Şiənin etiqadlarından biri budur ki, vilayəti- fəqih Peyğəmbər (s) və imamlar (ə)- ın vilayəti sırasındadır. Necə ki, Quran buyurur: " النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم " Peyğəmbər möminlərə nisbət, onların özündən daha layiqdir.[7]

Yəni Peyğəmbərin (s) iradə və istəyi, hər bir insanın iradə və istəyindən qabaqdır. İmamlar (ə)- ın da bu məsələdə Peyğəmbər (s) kimi, mütləq vilayətləri var. Vilayəti- fəqihin də hökumət və siyasətə aid olan bütün işlərdə, Peyğəmbər (s) və imamlar (ə) kimi, ixtiyar və vilayəti var. Necə ki, imam Xumeyni (rh) vəliyyi- fəqihin ixtiyarları barəsində belə buyurur: "Peyğəmbərin (s) hökumət ixtiyarının Əli (ə)- dan daha çox ya Əli (ə)- ın hökumət ixtiyarlarının fəqihdən daha çox olması düşüncəsi, batil və səhvdir. Əlbəttə Peyğəmbər (s)- in fəzilətləri bütün aləmdən çoxdur. O həzrətdən sonra həzrət Əli (ə)- in fəzilətləri hamıdan daha çoxdur. Amma mənəvi fəzilətlərin çoxluğu, hökumət ixtiyarlarını çoxaltmır..."[8]

Bu məsələnin davamında İmam Xumeyni (rh) vəliyyi- fəqihin məqamının məsumlarla (ə) bərabər olması fikrinin qarşısını almaq üçün belə deyir:

"Peyğəmbərin (s) imamların (ə) məsum imamın qeybətindən sonra, ədalətli fəqihin vilayəti var deməyimiz, bəzilərində fəqihlərin Peyğəmbər və imamların məqamı ilə eyni olması, fikrinin yaranmasına səbəb olmalıdır. Çünki burada məqamdan söhbət getmir, əksinə vəzifədən söhbət gedir. Vilayət yəni hökumət, ölkənin idarəsi və şəriət qanunlarının icrası, ağır və mühüm bir vəzifədir.

Bu insan üçün qeyri adi məqam gətirmir və onu adi insan həddindən yuxarıya aparmır..."[9]

İslam hakiminin rəhbərliyin iki əsas şərtini daşımasına yəni elm və əməl, möminlərə rəhbərlik etmək və dini hökuməti öhdəsinə almaq üçün seçilməsi mümkündür. Bu zaman imam Xumeyninin nəzərinə əsasən: Vilayəti- fəqih Peyğəmbər (s)- in vilayətinin davamı olduğuna görə, ona itaət etmək hamıya vacibdir.[10]

Amma bu vəliyyi- fəqihin məqamının Peyğəmbər (s) və imam (ə) kimi mələklərdən üstün olmasına səbəb deyil. Lakin vəliyyi- fəqih və islam hakimi də, xalis bəndəçilik və batinini saflaşdırmaqla mənəvi və insani kamallara səbəb olub və kamil insanlardan biri olsun. Və Quranın bu arqumentinə əsasən: İnsan yaranış aləminin varlıqlarının hamısından daha dəyərli, yer üzündə Allahın xəlifəsi, səma mələklərinin səcdə etdiyi və bütün göylər və yer ona tabedirlər.[11] Bir tərəfdən insan əgər istəsə özünün vücudunda olan istedad və şəraitlərdən istifadə etməklə mələklərdən irəli keçib və ixlas, yaxşı seçim və əməl ilə, öz məqamını onlardan da uca yerə qaldıra bilər. Digər bir tərəfdən, elə bir məqama əl tapa bilər ki, mələklərdən irəli keçib və elə bir yerə yetişə bilər ki, göylərin daşıya bilmədiyi əmanət yükünü, daşısın."[12]

Başqa sözlə: İnsanda elə bir gövhər var ki, onu varlıq aləminin ən yaxşı məxluqu edib. Ona görə də, mələklərin səcdəgahı olubdur.[13] Bu gövhər Allahın xəlifəsi olmaq istedadıdır. İnsan bu istedadı çiçəkləndirməklə, elə bir yerə yol tapa bilər ki, ilahi mələklər ora yol tapa bilmirlər.

Əhməd o uca məqamlı açdı

Cəbrail həmişəlik heyran qaldı.

Çünki, Əhməd Sidr və mərsədindən keçdi,

Və Cəbrailin məqamı və həddindən,

Dedi ona mənimlə birgə uç,

Dedi, xeyir- xeyir, mən sənin hərifin deyiləm.

Ona yenidən dedi, gəl ey qanadı yanıq,

Mən hələ ən uca məqamıma yetişməmişəm.

Dedi: Ey xoş əmr əgər bu həddi keçsən.

Əgər qanad çalsam qanadın yanar,

Heyrət, heyrət dalınca gəlir bu əhvalatlardan.[14]

Mən səndən aşağı olduğuma görə, bihuş olaram.

İnsanda olan bu istedadın ortaya çıxması və çiçəklənməsi şəraiti, islam əmrlərinə əməl etmək, əxlaqı[15] fəzilətləri əldə etmək və bu əmanəti qorumaqla mümkündür. Necə ki, nəfsin istəklərinə tabe olmaqla heyvandan da daha aşağı ola bilər.[16] Burada demək olar ki, o insan ki, bu əmanət onda zay olmayıb və onu ən yaxşı formada inkişaf etdirib, uca dərəcəyə malik mələklərdən (o mələklər ki, ilahi ərşi daşıyır, bəşərin əməllərinə nəzarət edir və ilahi vəhyi çatdırırlar və sair...)[17] üstündürlər.[18] Vəliyyi- fəqih və islam hakimi də bu məsələdə istisna olunmayıb.

Xatırlatma:

Bu barədə daha çox mütaliə etmək üçün aşağıdakı kitablara baxın:

1. Vilayəti fəqih (islami- hökumət), İmam Xumeyni, İmam Xumeyninin əsərlərini çap və nizamlama müəssisəsi.

2. Vilayət və diyanət, Hadəvi Tehrani, Məhdi, Qumun ağıl evi nəşriyyatı.

3. Pəyami Quran, Məkarim Şirazi, səhifə 10.

4. Vilayəti fəqih barəsində olan iradlara cavablar, Şirazi, Əli.
   

   ---