Sualın xülasəsi
Şeyx Səduqun etiqadına görə dini rəhbərlərin qəbrlərinin kənarında Həcc mərasinmi yerinə yetirmək, Məkkədə Həcci yerinə yetirməkdən üstündürmü?
Sual
Şiə alimlərinin etiqadına görə dini rəhbərlərin qəbrlərinin kənarında Həcc mərasimni yerinə yetirmək Məkkədə Həcci yerinə yetirməkdən üstündürmü? Belə bir mövzu, Şeyx Səduqun Savabul-Əmal və iqabul-əmal kitabında nəql olunub ya yox?
Qısa cavab
Şeyx Səduq özünün Savabul-əmal və iqabul əmal kitabında "Həcc və Ümrənin savabı" haqqında xüsusi bir fəsl açmış və bu mövzuda çoxlu rəvayətlər nəql etmişdir. Həmin kitabın başqa bir fəslində, "Həcci tərk edən şəxsin cəzası" adlı başqa bir ünvan da açımş və həmin rəvayətlərin birində belə bir rəvayət nəql etmişdir: "Əgər bir nəfər heç bir xəstəliyi, fəqirliyi olmadan yaxud, yolda zalımın təhlükəsi olmayan halda, həcc əməlini qəsdən tərk edərsə sanki, yəhudi və ya xaçpərəst kimi dünyadan getmişdir."
Buna hədisə əsasən, heç insafdan deyil ki, belə bir alimi Həcc əməllərinə nisbətdə laqeyid kimi qələmə verək. Amma, sualınızın cavabında deyə bilərik ki, əgər bu kitabda belə gəlsəydi ki, hər kəs hər, hansı bir qəbristanda olan bir nəfər şiə alimini ziyarət etsə, bir Həccin savabından üstündür- cavabında demək lazımdır ki, belə bir rəvayət, nə bu kitabda, nə də heç bir başqa mötəbər kitabda yoxdur. Amma, İmam Hüseynin (əleyhissalam) Kərbəlada qəbrinin ziyarəti haqqındakı hədisə gəlincə, buyurur ki, bu ziyarətin savabı Həccin savabından üstündür. Bu haqda qeyd etmək lazımdır ki, Şeyx Səduqun Savabul-əmal və iqabul əmal kitabında "İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrinin ziyarətinin savabı" adlı bir bölmə var və bu rəvayətlərdə İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətini Həccin ziyarəti ilə bərabər və hətta, Həcc və Ümrə ziyarətindən də üstün hesab edilir. Əlbəttə, belə bir mövzu heç də Həcci yüngül saymaq deyildir. Bəlkə, İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətinin hədsiz savabına işarədir. Həmçinin, bu savab elə bir halda nəql olunur ki, zəmanəsinin zalım hakimləri İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrini itirmək, qiyamının hədəfini zehnlərdən silmək istəyirdilər. O cümlədən, O Həzrəti ziyarət edənin canı və malının hərtərəfli xətərdə olduğu bir vaxtdə nəql edilir.
Halbuki, belə bir həssaslıq, çox zaman Həcc ziyarətində yoxdur. Nəticədə, təbi ki, əgər iki mühüm və vacib əməli bir-biri ilə müqayisə etdikdə, hansı əməlin yerinə yetirilməsində daha çox çətinlik və xətər olarsa, o əməlin savabı, Allah-Taalanın yanınıda daha üstündür. Xüsusilə də, fərz olunsa ki, hər iki əməl Allahın razılığını ələ gətirməkdən ötrüdür.
Buna hədisə əsasən, heç insafdan deyil ki, belə bir alimi Həcc əməllərinə nisbətdə laqeyid kimi qələmə verək. Amma, sualınızın cavabında deyə bilərik ki, əgər bu kitabda belə gəlsəydi ki, hər kəs hər, hansı bir qəbristanda olan bir nəfər şiə alimini ziyarət etsə, bir Həccin savabından üstündür- cavabında demək lazımdır ki, belə bir rəvayət, nə bu kitabda, nə də heç bir başqa mötəbər kitabda yoxdur. Amma, İmam Hüseynin (əleyhissalam) Kərbəlada qəbrinin ziyarəti haqqındakı hədisə gəlincə, buyurur ki, bu ziyarətin savabı Həccin savabından üstündür. Bu haqda qeyd etmək lazımdır ki, Şeyx Səduqun Savabul-əmal və iqabul əmal kitabında "İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrinin ziyarətinin savabı" adlı bir bölmə var və bu rəvayətlərdə İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətini Həccin ziyarəti ilə bərabər və hətta, Həcc və Ümrə ziyarətindən də üstün hesab edilir. Əlbəttə, belə bir mövzu heç də Həcci yüngül saymaq deyildir. Bəlkə, İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətinin hədsiz savabına işarədir. Həmçinin, bu savab elə bir halda nəql olunur ki, zəmanəsinin zalım hakimləri İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrini itirmək, qiyamının hədəfini zehnlərdən silmək istəyirdilər. O cümlədən, O Həzrəti ziyarət edənin canı və malının hərtərəfli xətərdə olduğu bir vaxtdə nəql edilir.
Halbuki, belə bir həssaslıq, çox zaman Həcc ziyarətində yoxdur. Nəticədə, təbi ki, əgər iki mühüm və vacib əməli bir-biri ilə müqayisə etdikdə, hansı əməlin yerinə yetirilməsində daha çox çətinlik və xətər olarsa, o əməlin savabı, Allah-Taalanın yanınıda daha üstündür. Xüsusilə də, fərz olunsa ki, hər iki əməl Allahın razılığını ələ gətirməkdən ötrüdür.
Ətreaflı cavab
Əvvəldə belə bir məsələni qeyd etmək lazımdır ki, Şeyx Səduq özünün Savabul-əmal və iqabul əmal kitabında "Həcc və Ümrənin savabı" haqqında xüsusi bir fəsl açmış və bu mövzuda çoxlu rəvayətlər nəql etmişdir.[1] Həmin kitabın başqa bir fəslində "Həcci tərk edən şəxsin cəzası" adlı başqa bir ünvan da açmış və həmin rəvayətlərin birində belə bir rəvayət nəql etmişdir:
"Əgər, bir nəfər heç bir xəstəliyi, fəqirliyi olmadan yaxud, yolda zalımın qorxusu olmayan halda, həcc əməlini qəsdən tərk edərə sanki, yəhudi və ya xaçpərəst kimi dünyadan getmişdir."[2]
Buna əsasən, heç insafdan deyil ki, belə bir alimi Həcc əməllərinə nisbətdə laqeyid kimi qələmə verək. Amma, sualınızın cavabında deyə bilərik ki, əgər bu kitabda belə gəlsəydi ki, hər kəs hər, hansı bir qəbristanda olan bir nəfər şiə alimini ziyarət etsə, bir Həccin savabından üstündür - cavabında demək lazımdır ki, belə bir hədis nə bu kitabda, nə də heç bir başqa mötəbər kitabda yoxdur. Amma, İmam Hüseynin (əleyhissalam) Kərbəlada qəbrinin ziyarəti haqqındakı hədisə gəlincə, buyurur ki, bu ziyarətin savabı Həccin savabından üstündür. Bu haqda qeyd etmək lazımdır ki, Şeyx Səduqun Səvabul-əmal və iqabul əmal kitabında "İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrinin ziyarətinin savabı" adlı bir bölmə[3] var və bu rəvayətlərdə İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətini Həccin ziyarəti ilə bərabər və hətta, Həcc və Ümrə ziyarətindən də üstün hesab edilir. Əlbəttə, belə bir mövzu heç də Həcci yüngül saymaq deyildir. Bəlkə, İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətinin hədsiz savabına işarədir. Həmçinin, belə bir savab elə bir halda nəql olunur ki, zəmanəsinin zalım hakimləri, İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrini itirmək, qiyamının hədəfini zehnlərdən silmək istəyirdilər. O cümlədən hədis, O Həzrəti ziyarət edənin canı və malının hərtərəfli xətərdə olduğu bir vaxtda nəql edilir.
Halbuki, belə bir həssaslıq, çox zaman Həcc ziyarətində yoxdur. Nəticədə, təbi ki, əgər iki mühüm və vacib əməli bir-biri ilə müqayisə etdikdə, hansı əməlin yerinə yetirilməsində daha çox çətinlik və xətər olarsa, o əməlin savabı, Allah-Taalanın yanınıda daha üstündür. Xüsusilə də fərz olunsa ki, hər iki əməl Allahın razılığını ələ gətirməkdən ötrüdür.
Əlbəttə, bu mövzuda bəzi nöqtələr var ki, ondan qafil olmaq olmaz;
1.Heç bir mötəbər şiə kitabında elə bir rəvayət tapmaq olmaz ki, bu mənada gəlsin ki, hər hansı bir məsum İmamın (əleyhissalam) qəbrinin ziyarəti Həcc və Ümrə savabını azaldır. Bəlkə əksinə, çox rəvayətlərdə gəlib ki, belə əzəmətli savablar bəhanə ola bilməz ki, Həcc ziyarətinə gedilməsin.[4] Bu rəvayətə əsasən, bir nəfər dəfələrlə İmamların (ələyhimussalam) ziyarətinə getsə də, əgər qüdrəti olan halda, qəsdən Həccə getməsə, İslam dinində dünyadan getməmişdir.
2.Şiə etiqadında əsasən, İmam Hüseynin (əleyhissalam) qiyamının əsas xüsusiyyəti və həmçinin, digər məsum İmamların (əleyhimussalam) əsas hədəflərindən biri, İslam təlim və tərbiyələrində inhiraf yolların genişlənməsinin qarşısı almaq olub; çünki, İslamın əvvəllərində elə proqram və fəaliyyətlər başlanmışdır ki, onların hədəfi əvvəlcə islami şüarları müsəlmanların həyatından götürsünlər, daha sonra isə İslamın kökünü kəssinlər. Tarix sübut edir ki, əgər məsum İmamların (əleyhimussalam) siyasi mübarizələri olmasaydı, İslam və müsəlmançılığdan heç bir əsər qalmamışdır. O da Həcc və əməlləri olmuş olsun. Bu dəlilə əsasən, Həcc əməllərinin davamlı və düzgün yerinə yetirilməsi də məsum İmamların (əleyhimussalam) mübarizələrinin nəticəsidir. Bu yolda, Allah-Taalanın Onlara verdiyi mükafat və savablardan biri də pak və Məsum İmamların (əleyhimussalam) şərif və pak qəbrlərinin ziyarət edilməsidir.
3.Rəvayətlərdə yalnız, İmamların (əleyhimussalam) qəbrlərinin ziyarətlərinə təkid olunmuşdur. Amma, Həcc əməlləri özünəməxsus əməllərinə o cümlədən, Ərəfat səhrasında durmaq, Mina əməlləri, Səfa və Mərva dağları arasında qaçmaq, yeddi dəfə təvaf və sair Quranda açıq işarələr olunmuşdur. Ancaq, ziyarətlərdə belə əməllər nəzərdə tutulmamışdır. Bununla da, ziyarətlərə getmək Həcc əməllərinin müqabilində olub, ona zidd qərar tutmur. Əksinə, bütün ziyarətlərdə əməllərin qəbul olunmasının əsas şətlərindən biri də, şəriətə və əxlaqi üsullara əməl etməkdir. Həmişə, Allahı zikr etmək, bu məkanlarda hər nə qədər imkan varsa namaz qılmaq, Allahla münacat etmək, sədəqə vermək və sair.. əməllərdir ki, bütün bu gözəl əməllərin hamısı, bütün İslam məzhəbləri tərəfindən qəbul olunan əməllərdəndir.
Bütün bu üsül və əməllər şiə rəvayətlərində İmam Hüseynin (əleyhissalam) və digər İmamların (əleyhimussalam) ziyarətinin qəbul olunmasının əsas şərait və amillərindən hesab olunur.[5] Sonda xahiş edirik bu suala cavab verin:
"Əgər iki nəfər müsəlman insan, iki yaxşı əməli başqa-başqa ünvanlarla yerinə yetirirlər. Biri, ona qarşı olan bütün təhlüklər və xətərlərə baxmayaraq, dinin əsaslarını, İslam və müsəlmançılığın abrını qorumaq və dinin inhirafa düşməməsindən ötrü bütün qüdrətini sərf edir. Zalımlar müqabilində hər nəyi varsa, meydana gətirir və bu yolda xeç bir şeyi əsirgəmir. Amma, ikinci fərd, öz malından bir miqdarını verməklə, ən gözəl və bahalı təyyarələrdə Həcc səfərinə azim olur, ən yüksək modellərdə tikilmiş otellərdə qalır, ən bahalı və keyfiyyətli yeməklərdən qidalanır və onu da bilir ki, bu səfərdən qayıtdıqdan sonra camaat arasında ehtiramı bir qədər də artacaq və daha da yaxşı qarşılanacaq."[6]
Sizin etiqadınıza görə Allah-Taala bu iki nəfərin hansına daha çox mükafat və savab verər və o şəxs bu mükafata layiq görülər?
Sizin təssübkeşlikdən uzaq və araşdırma nəticəsində bizə olan cavabınız, bizim sizin bu mövzuda bizə verdiyiniz sualınıza cavabımızdır.
"Əgər, bir nəfər heç bir xəstəliyi, fəqirliyi olmadan yaxud, yolda zalımın qorxusu olmayan halda, həcc əməlini qəsdən tərk edərə sanki, yəhudi və ya xaçpərəst kimi dünyadan getmişdir."[2]
Buna əsasən, heç insafdan deyil ki, belə bir alimi Həcc əməllərinə nisbətdə laqeyid kimi qələmə verək. Amma, sualınızın cavabında deyə bilərik ki, əgər bu kitabda belə gəlsəydi ki, hər kəs hər, hansı bir qəbristanda olan bir nəfər şiə alimini ziyarət etsə, bir Həccin savabından üstündür - cavabında demək lazımdır ki, belə bir hədis nə bu kitabda, nə də heç bir başqa mötəbər kitabda yoxdur. Amma, İmam Hüseynin (əleyhissalam) Kərbəlada qəbrinin ziyarəti haqqındakı hədisə gəlincə, buyurur ki, bu ziyarətin savabı Həccin savabından üstündür. Bu haqda qeyd etmək lazımdır ki, Şeyx Səduqun Səvabul-əmal və iqabul əmal kitabında "İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrinin ziyarətinin savabı" adlı bir bölmə[3] var və bu rəvayətlərdə İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətini Həccin ziyarəti ilə bərabər və hətta, Həcc və Ümrə ziyarətindən də üstün hesab edilir. Əlbəttə, belə bir mövzu heç də Həcci yüngül saymaq deyildir. Bəlkə, İmam Hüseynin (əleyhissalam) ziyarətinin hədsiz savabına işarədir. Həmçinin, belə bir savab elə bir halda nəql olunur ki, zəmanəsinin zalım hakimləri, İmam Hüseynin (əleyhissalam) qəbrini itirmək, qiyamının hədəfini zehnlərdən silmək istəyirdilər. O cümlədən hədis, O Həzrəti ziyarət edənin canı və malının hərtərəfli xətərdə olduğu bir vaxtda nəql edilir.
Halbuki, belə bir həssaslıq, çox zaman Həcc ziyarətində yoxdur. Nəticədə, təbi ki, əgər iki mühüm və vacib əməli bir-biri ilə müqayisə etdikdə, hansı əməlin yerinə yetirilməsində daha çox çətinlik və xətər olarsa, o əməlin savabı, Allah-Taalanın yanınıda daha üstündür. Xüsusilə də fərz olunsa ki, hər iki əməl Allahın razılığını ələ gətirməkdən ötrüdür.
Əlbəttə, bu mövzuda bəzi nöqtələr var ki, ondan qafil olmaq olmaz;
1.Heç bir mötəbər şiə kitabında elə bir rəvayət tapmaq olmaz ki, bu mənada gəlsin ki, hər hansı bir məsum İmamın (əleyhissalam) qəbrinin ziyarəti Həcc və Ümrə savabını azaldır. Bəlkə əksinə, çox rəvayətlərdə gəlib ki, belə əzəmətli savablar bəhanə ola bilməz ki, Həcc ziyarətinə gedilməsin.[4] Bu rəvayətə əsasən, bir nəfər dəfələrlə İmamların (ələyhimussalam) ziyarətinə getsə də, əgər qüdrəti olan halda, qəsdən Həccə getməsə, İslam dinində dünyadan getməmişdir.
2.Şiə etiqadında əsasən, İmam Hüseynin (əleyhissalam) qiyamının əsas xüsusiyyəti və həmçinin, digər məsum İmamların (əleyhimussalam) əsas hədəflərindən biri, İslam təlim və tərbiyələrində inhiraf yolların genişlənməsinin qarşısı almaq olub; çünki, İslamın əvvəllərində elə proqram və fəaliyyətlər başlanmışdır ki, onların hədəfi əvvəlcə islami şüarları müsəlmanların həyatından götürsünlər, daha sonra isə İslamın kökünü kəssinlər. Tarix sübut edir ki, əgər məsum İmamların (əleyhimussalam) siyasi mübarizələri olmasaydı, İslam və müsəlmançılığdan heç bir əsər qalmamışdır. O da Həcc və əməlləri olmuş olsun. Bu dəlilə əsasən, Həcc əməllərinin davamlı və düzgün yerinə yetirilməsi də məsum İmamların (əleyhimussalam) mübarizələrinin nəticəsidir. Bu yolda, Allah-Taalanın Onlara verdiyi mükafat və savablardan biri də pak və Məsum İmamların (əleyhimussalam) şərif və pak qəbrlərinin ziyarət edilməsidir.
3.Rəvayətlərdə yalnız, İmamların (əleyhimussalam) qəbrlərinin ziyarətlərinə təkid olunmuşdur. Amma, Həcc əməlləri özünəməxsus əməllərinə o cümlədən, Ərəfat səhrasında durmaq, Mina əməlləri, Səfa və Mərva dağları arasında qaçmaq, yeddi dəfə təvaf və sair Quranda açıq işarələr olunmuşdur. Ancaq, ziyarətlərdə belə əməllər nəzərdə tutulmamışdır. Bununla da, ziyarətlərə getmək Həcc əməllərinin müqabilində olub, ona zidd qərar tutmur. Əksinə, bütün ziyarətlərdə əməllərin qəbul olunmasının əsas şətlərindən biri də, şəriətə və əxlaqi üsullara əməl etməkdir. Həmişə, Allahı zikr etmək, bu məkanlarda hər nə qədər imkan varsa namaz qılmaq, Allahla münacat etmək, sədəqə vermək və sair.. əməllərdir ki, bütün bu gözəl əməllərin hamısı, bütün İslam məzhəbləri tərəfindən qəbul olunan əməllərdəndir.
Bütün bu üsül və əməllər şiə rəvayətlərində İmam Hüseynin (əleyhissalam) və digər İmamların (əleyhimussalam) ziyarətinin qəbul olunmasının əsas şərait və amillərindən hesab olunur.[5] Sonda xahiş edirik bu suala cavab verin:
"Əgər iki nəfər müsəlman insan, iki yaxşı əməli başqa-başqa ünvanlarla yerinə yetirirlər. Biri, ona qarşı olan bütün təhlüklər və xətərlərə baxmayaraq, dinin əsaslarını, İslam və müsəlmançılığın abrını qorumaq və dinin inhirafa düşməməsindən ötrü bütün qüdrətini sərf edir. Zalımlar müqabilində hər nəyi varsa, meydana gətirir və bu yolda xeç bir şeyi əsirgəmir. Amma, ikinci fərd, öz malından bir miqdarını verməklə, ən gözəl və bahalı təyyarələrdə Həcc səfərinə azim olur, ən yüksək modellərdə tikilmiş otellərdə qalır, ən bahalı və keyfiyyətli yeməklərdən qidalanır və onu da bilir ki, bu səfərdən qayıtdıqdan sonra camaat arasında ehtiramı bir qədər də artacaq və daha da yaxşı qarşılanacaq."[6]
Sizin etiqadınıza görə Allah-Taala bu iki nəfərin hansına daha çox mükafat və savab verər və o şəxs bu mükafata layiq görülər?
Sizin təssübkeşlikdən uzaq və araşdırma nəticəsində bizə olan cavabınız, bizim sizin bu mövzuda bizə verdiyiniz sualınıza cavabımızdır.
[1] Şeyx Səduq, Səvabul-əmal və iqabul-əmal, səh.50; İntişarat Şərif Rəzi nəşriyyatı, Qum, 1409 h.qəməri
[2] Həmin mənbə;
[3] Şeyx Səduq, Savabul-əmal və iqabul-əmal, səh.50; İntişarat Şərif Rəzi nəşriyyatı, Qum, 1409 h.qəməri
[4] Hürr Amili, Məhəmməd ibn Həsən, Vəsailuş-şiyə, c.14; səh.453; hədis 19586; Müəssiseyi Alul-beyt, Qum, 1409 h.qəməri
[5] Hürr Amili, Məhəmməd ibn Həsən, Vəsailuş-şiyə, c.14; səh.527; hədis 19750; Müəssiseyi Alul-beyt, Qum, 1409 h.qəməri
[6] Əlbəttə, biz heç də mötəqid deyilik ki, bütün hacılar bu minvalla Həccə gedirlər. Belə nümunə gətirməklə demək istəyirik ki, hər bir əməlin şəraiti və öz üstünlüyü vardır.