Јухарыдакы суалын ҹвабыны белә вермәк олар:
1.“Исмәт” (ҝүнаһсызлыг) мәсум шәхсин хүсуси бир нәфси һаләтидир ки, инсанын ҝүнаһдан вә чиркин әмәлләрдән үз дөндәрмәсинә сәбәб олур вә инсанын ихтијарыны әлиндән алмадан, јахуд, ону мәҹбур етмәдән ону һәр ҹүр хәта вә сәһвдән горујур.
2.Пејғәмбәрләрин исмәтләринин сирри онларын Аллаһ-тааланын ҹамал вә ҹәлал сифәтләринә мәрифәтләри вә Һагг-таалаја олан шүһуди ешг, мәһәббәт вә камил иманларындадыр. Бундан әлавә, Аллаһ-таала тәрәфиндән онлар иманларынын мөһкәмләнмәси, тәсдиги, шејтанларын вә нәфси истәкләринин шәрриндән һифз олунмагларындан өтрү хүсуси мәрһәмәт ҝөстәрилмишдир.
3. Пејғәмбәрләрин исмәтләринин чохлу әгли дәлилләри вар ки, онлардан бири дә һәдәфә чатмагдыр.
4. Әҝәр Гуран ајәләринин бәзиләри әгли дәлилләрлә зиддијјәтдә олса, ајләрин мәзмунуна даһа чох диггәт етмәклә, илк бахышда ҝөздән ҝизлин галан һәгиги мәналарын әлә ҝәтирмәк олар.
5. Гуранда пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлаләт едән ајәләр чохдур. Бахмајараг ки, ола биләр, онларда “исмәт” кәлмәси ишләнмәсин.
а) Гурани-кәримдә бәзи ајәләрдә Пејғәмбәрләрдән (әлејһимуссалам) халисләр үнваны илә ад апарылыр. Мәсәлән, Сад сурәсинин 45-48-ҹи ајәләри вә с.. Мүхләс о шәхсә дејилир ки, Шејтанын зәлаләт әли она чатмыр.
б) Гуранда пејғәмбәрләрин “Илаһи һидајәт едәнләр” адланмасы һәддән артыг ҝәлиб. Мәсәлән, Әнам сурәсинин 84 вә 90-ҹы ајәләрини ҝөстәрмәк олар.
в) Аллаһ-таала Гуранда чох ајәләрдә инсанлары гејдсиз-шәртсиз олараг пејғәмбәрләрә итәт етмәјә дәвәт едир. Мәсәлән, Али Имран сурәсинин 31 вә 32-ҹи ајәләри, Ниса сурәсинин 80-ҹы ајәси, Нур сурәсинин 52-ҹи ајәси вә саир. Ајдындыр ки, бир нәфәрдән гејдсиз-шәртсиз итаәт етмәк, о шәхсин исмәт мәгамына малик олмасына дәлаләт едир.
г) Ҹин сурәсинин 26-дан 28-ҹи ајәсинә гәдәр ајәләрдә пејғәмбәрләрин Аллаһ-таала тәрәфиндән һәртәрәфли горунмасы мәсәләси ачыгланыр.
д) Әһзаб сурәсинин 32-ҹи ајәси (Тәтһир ајәси), Ислам Пејғәмбәриндә (сәләллаһу әләјһи вә алиһи вә сәлләм) шәхсән исмәтин олмасына ачыг шәкилдә дәлаләт едир.
6) Пејғәмбәрләрин исмәт мәгамлары илә ујғун олмајан ајәләр, ја шәрт ҹүмләси илә исмәтин олмамасына дәлаләт едир, ја да әсл хитаб олунмушлар әслиндә пејғәмбәрләр јох, бүтүн мөминләрдир.
7) Ҝүнаһ һаггында ән чох ирад тутулан Һәзрәти Адәм (әлејһиссалам) барәсиндә белә дејилир: “Биринҹиси, ајәләрәдә гејд олунан “чәкиндирмәк” әмри, мөвла (ваҹиб әмр) әмри јох, бәлкә дә иршади (мәсләһәтли) әмрдир. Икинҹи, әҝәр әмрдән мәгсәд мөвла әмри олса да һарамлыг үзүндән вә ҝүнаһ кими јох, сырф бәјәнилмәз бир ишин тәрк олунмасы мәсләһәти нәзәрдә тутулур. Үчүнҹүсү, һәзрәт Адәм (әлјеһиссалам)-ын јашадығы аләм вә тәбиәт тәклиф вә вәзифәси олмајан бир аләм иди. Тәбии ки, тәклифи вә вәзифәси олмајан бир аләмдә әмрлә мүхалифәт бизим дүшүндүјүмүз кими ҝүнаһ һөкмүндә дејил.
8. Әҝәр Аллаһ-тааланын бәзән, бәзи әзәмәтли пејғәмбәрләри илә түнд данышмасы бу сәбәбдәндир ки, һәр һалда пејғәмбәр дә инсан олуб, гәзәб, шәһвәт вә нәфси истәкләрә маликдирләр. Онларын да бу саһәдә нәсиһәтә вә илаһи һидајәтә еһтијаҹлары вар вә онлары бир ан өз башларына гојса, һәлак оларлар.
Сула ҹаваб вермәкдән өтрү әввәлҹә “исмәт” сөзүнүн мәнасына нәзәр салаг. Әлламә Тәбатәбаи (рәһмәтуллаһ)бу һагда јазыр: “Исмәт”дән бизи мәгсәдимиз будур ки, мәсум шәхсдә елә бир гүввә олсун ки, ону хәта вә ҝүнаһ кими бәјәнилмәз ишләрдән горусун.[1]
Шиәнин кәлам елминин бөјүк алимләриндән сајылан мәрһум Фазил Мигдад даһа там тәриф јазыр: “ “Исмәт” Аллаһ-тааланын бир шәхсә етдији бир лүтфдүр ки, онун васитәси илә инсан гүрдәти чатдығы һалда ҝүнаһ вә итаәтсизлијә мүбтәла олмур. Бу лүтф, о шәхсдә ҝүнаһа дүшмәјә мане олан гүввәнин артыг адәт һалына дүшмәси илә онда вүҹуда ҝәлир. Бунда әлавә белә шәхсдә итаәтин савабы вә ҝүнаһын ҹәзасына елм вардыр вә о бәјәнилмиш бир ишин тәрк олунмасы вә ја бир әмәлин унудулмасынын гаршысында олан ҹәзаја да аҝаһдыр.”[2]
Диггәт олунмалы мәсәләләрдән бири дә будур ки, “исмәт” һеч вахт мәсум шәхси һансыса бир әмәлдә итаәтә вә ја ҝүнаһын тәрк олунмасына мәҹбур етмир. Һеч дә белә дејил ки, мәсумун ҝүнаһ етмәјә гүдрәти вә ихтијары олмасын, бәлкә дә камил иман вә елм, јүксәк дәрәҹәли тәгва, Аллаһ-тааланын ҹәлал вә әзәмәтинә олан аҝаһлығы ону ҝүнаһа мүбтәла олмаға вә ја Онун итәаәтиндән бојун гачырмасына мане олур. Бундан әлавә, пејғәмбәрләр вә мәсум Имамлар (әлејһимуссалам) һаггында мәхсус рәвајәтләр вар ки, онлар Аллаһ-тааланын мәхсус нәзәриндә олуб, Руһул-гудус, Руһул-иман, Руһул-гүввәт, Руһуш-шәһвәт вә Руһул-мәдәррәҹ васитәси тәсдиг вә мөһкәмләндирилирләр.[3]
Пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлил: Гуран ајәләринә истинад етмәздән әввәл бир мәсәләјә диггәт етмәк зәруридир ки, билдијимиз кими әгллә вәһј арасында һеч бир зиддијјәт олмадығына ҝөрә ајәләри елә ачыгламаг лазымдыр ки, ағылын гәти һөкмү илә зиддијјәт тәшкил етмәсин. Пејғәмбәрләрин исмәти һаггында тәкҹә бир әгли дәлил зикр едирик. Мүһәггиг Туси (рәһ) гыса ифадә илә бу һагда јазыр: “Пејғәмбәрә инсанларын гәти јәгинликләри олмасы үчүн онларда исмәт лазымдыр вә нәтиҹәдә онларын јолландырылмасындан олан һәдәф әлә ҝәлсин.”[4] Беләликлә, пејғәмбәрләрдә исмәтин олмасы инсанларын онлара гәти (шүбһәсиз) инамынын олмасы үчүн лазымдыр.
Бәзи тәһгигатчылар пејғәмбәрләрин исмәти һаггындакы әгли дәлили белә изаһ едирләр: “Елә ки, Аллаһ-тааланын пак варлығы бүтүн ҹамал вә ҹалал сифәтләри илә јанашы сүбута јетир вә мүмкүн вәһј вә үмуми пејғәмбәрлик дә сабит олур, әглин инсана һөкм етдији мәсәләләрдән бири дә Аллаһдан вәһј алыб инсанлара чатдырмасында пејғәмбәрдә исмәтин олмасынын зәрурилијидир. Јәни, Өз бәндәләрини һидајәт етмәкдән өтрү пејғәмбәрләр сечән Аллаһ-таала үчүн һәр ҹүр хәта, сәһв вә ҝүнаһдан узаг олан шәхси пејғәмбәрлијә сечмәси зәрури нәзәрә ҝәлир. О ки, галмыш вәһјин алынмасы вә инсанлара чатдырылмасында ҝүнаһкар олмуш олсун. Чүнки, әҝәр белә олмаса, јаранышын һикмәти илә бағлы олан пејғәмбәрлијин, мүгәддәс китабларын назил едилмәси вә елчиләрин ҝөндәрилмәсинин һикмәти илә ујғун ҝәлмәз. Илаһи елчиләрин сечилмәси инсанларын һидајәти үчүндүр вә инсанларын һидајәт олунмасы о заман һасил олар ки, Аллаһ-тааланын әмрләрини ҝәтирән шәхс һәр ҹүр сәһв вә хәтадан, вәһјин алынмасы вә чатдырылмасында мәсум олсун.
Бу дәлил, кәлам елминин мөвзусу олуб, илаһи сифәтләрин көкүнә гајыдыр. Белә ки, јаранышын елм, гүдрәт вә һикмәти, шәриәтин ҝөндәрилмәси фәлсәфәси, һәмчинин, Аллаһ-тааланын һәр ҹүр зүлм, һәдәфсизлик вә бәјәнилмәз ишләрдән пак вә мүнәззәһ олмасы буну тәләб едир. Јәни, әҝәр һансыса бир пејғәмбәрин илаһи вәһји алмаг вә инсанлара чатдырмагда сәһви, хәтасы, ҹәһаләти вә аҹизлији олмуш олса, бунлар Аллаһын рүбубијјәт мәгамы илә дүз ҝәлмәз. Белә ки, әҝәр илаһи пејғәмбәр ҹүзи дә олса мәсум олмаса вә ја һидајәт јолунда сәһв вә ја хәтаја јол версә, онда ән азы үммәт онун пејғәмбәр олмасында, јахуд ҝәтирдији бүтүн тәклифләрин вә ҝөстәришләрин һамысынын илаһи олмасында она етимад етмәзләр. Биринҹи фәрздә, ҹәһлә тәшвиг вә инсанларын јолуну азмасы, икинҹи фәрздә исә Аллаһын ишиндә ләғв вә һәдәфсизлик гаршыја чыхыр. Һалбуки, Аллаһ-таала һәр ики тәсәввүрдән пак вә мүнәззәһдир.”[5]
Бура гәдәр исмәт вә ондан мәгсәд ачыгланды. Пејғәмбәрләрин дә исмәтинин һикмәтинә ишарә олунду. Бәзи әгли дәлилләрин пејғәмбәрләрдә исмәт һаләтинин адәтә чеврилмәсинә дәлаләт етдијини дә гејд етдик. Бәһсимизин давамында Гуран ајәләринин ики мөвзуда бәһсләринә ишарә едәҹәјик; биринҹиси, пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлаләт едән ајәләр; икинҹиси, заһирдә пејғәмбәрләрин исмәти илә ујғун ҝәлмәјән ајәләр. Сонда суалын ҹавабы ајдынлашаҹаг.
Биринҹи гисм ајәләр: Пејғәмбәрләрин исмәтинә дәлаләт едән ајләр; Гуранын бәзи ајәләриндә ашкар шәкилдә “исмәт” кәлмәси ишләнмәсә дә пејғәмбәрләрдә исмәт адәтинин (мәләкәсинин) олмасына дәлаләт едир. Амма, исмәтин мәна вә мәфһумуну о ајәләрдән әлә ҝәтирмәк олар. Бу ајәләрин өзүндә бир нечә дәстәдә ајырмаг олар.
Биринҹи дәстә: О ајәләр ки, Пејғәмбәрләри (әлејһимусаалам) халисләрдән сајыр. Халисләр о кәсләрдир ки, Шејтанын онлары јолдан аздырмаг гүдрәти јохдур. Нәтиҹәдә онларын мәсум олмасы мәлум олур. Мүбарәк Сад сурәсиндә охујуруг: “(Јa Рəсулум!) Гүввəт вə бəсирəт сaһиби oлaн бəндəлəримиз Ибрaһими, Исһaгы вə Јə’губу дa јaд eт! Биз јурду (axирəт јурдуну) aнмaг xислəтини oнлaрa мəxсус eлəдик. (Oнлaр нaз-нe’мəтə, шaн-шөһрəтə ујмaјыб өмүрлəрини Аллaһa ибaдəт вə итaəт ичиндə кeчирдəр, дүнјaлaрындaн дaһa чox axирəтлəри һaгындa дүшүнəрдилəр). Шүбһəсиз ки, oнлaр дəрҝaһымыздaн сeчилмиш əн јaxшы кимсəлəрдəндирлəр! (Јa Пeјғəмбəр!) Исмaили, (Илјaсын əмиси oғлу) əл-Јəсə’и вə Зүл-Кифли дə xaтырлa! Oнлaрын һaмысы сeчилмиш, əн јaxшы кимсəлəрдəндир!