کد سایت
en21868
کد بایگانی
24199
نمایه
هدف از آوردن معجزه و منظور از آفرینش موجودات از آب
طبقه بندی موضوعی
تفسیر,ارتباط میان نبوت و معجزه
خلاصه پرسش
آیا معجزه به جهت درستی ادعای نبوّت پیامبران بوده یا به جهت اجابت خواسته‌های مردم لجوج؟ و مقصود از این‌که «خداوند همه چیز را از آب آفرید»، چیست؟
پرسش
خداوند در قرآن سوره انبیاء آیه 5 و 6 می‌فرماید: «آنها گفتند: (آنچه محمّد(ص) آورده وحى نیست) بلکه خواب‌هایى آشفته است! اصلاً آن را به دروغ به خدا بسته نه، بلکه او یک شاعر است! (اگر راست می‌گوید) باید معجزه‌اى براى ما بیاورد همان گونه که پیامبران پیشین (با معجزات) فرستاده شدند!»(5) «تمام آبادی‌هایى که پیش از اینها هلاک کردیم (تقاضاى معجزات گوناگون کردند، و خواسته آنان عملى شد، ولى) هرگز ایمان نیاوردند آیا اینها ایمان می‌آورند؟!»(6).
در سوره یونس آیه 20 می‌فرماید: «مىگویند: چرا معجزه‌اى از پروردگارش بر او نازل نمی‌شود؟! بگو: غیب (و معجزات) تنها براى خدا (و به فرمان او) است! شما در انتظار باشید، من هم با شما در انتظارم! (شما در انتظار معجزات بهانه‌جویانه باشید، و من هم در انتظار مجازات شما!)».
یا در سوره انعام آیات 109 تا 111 می‌فرماید: «با نهایت اصرار، به خدا سوگند یاد کردند که اگر نشانه‌اى [معجزه‌اى] براى آنان بیاید، حتماً به آن ایمان می‌آورند بگو: معجزات فقط از سوى خداست (و در اختیار من نیست که به میل شما معجزه‌اى بیاورم) و شما از کجا می‌دانید که هر گاه معجزه‌اى بیاید (ایمان می‌آورند؟ خیر،) ایمان نمی‌آورند!»(109) «و ما دل‌ها و چشم‌هاى آنها را واژگونه می‌سازیم (آرى آنها ایمان نمی‌آورند) همانگونه که در آغاز، به آن ایمان نیاوردند! و آنان را در حال طغیان و سرکشى، به خود وامی‌گذاریم تا سرگردان شوند!(110) «(و حتّى) اگر فرشتگان را بر آنها نازل می‌کردیم، و مردگان با آنان سخن می‌گفتند، و همه چیز را در برابر آنها جمع می‌نمودیم، هرگز ایمان نمی‌آوردند مگر آن‌که خدا بخواهد! ولى بیشتر آنها نمی‌دانند!» (111).
یا در سوره رعد آیه 7 می‌فرماید: «کسانى که کافر شدند می‌گویند: چرا آیه (و معجزه‌اى) از پروردگارش بر او نازل نشده؟! تو فقط بیم دهنده‌اى! و براى هر گروهى هدایت کننده‌اى است (و اینها همه بهانه است، نه براى جستجوى حقیقت)».
حال می‌خواهم بپرسم که، آیا خداوند -سبحانه و تعالی- آنها را به هر جهت به عنوان نشانه‌هایی نفرستاده است؟ از قبیل ماه که توسط پیامبر(ص) دو نیم شد و یا آن‌که قرآن خودش یک معجزه است. آیا این یک تناقض نخواهد بود؟
سؤال دیگری که دارم این است که، خداوند می‌فرماید همه چیز از آب ساخته شده است(انبیا، 30). اما از طرف دیگر گفته می‌شود که جن از تشعشع آتش خلق شده است(رحمن، 15)؛ آیا شما می‌توانید این تناقض مسلّم را توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی
1. باید دانست که؛ آوردن معجزه یک دلیل عقلی قاطع و دلیل برهانی بر صحت ادعای نبوّت خواهد بود، نه این‌که تنها یک دلیل اقناعی (قانع‌کننده) برای مردم باشد.[1]
2. این آیاتی که در پرسش ذکر کردید؛ سخن از افراد لجوجی است کـه بـه هیچ وجه حاضر به تسلیم در برابر حق نبودند و اگر پیامبر اسلام(ص) در برابر خواسته‌های آنها تسلیم نشده نیز به جهت همین لجاجت و دشمنی بوده است و مسلّم است پیامبر(ص) در برابر پیشنهادهایی مبنی بر آوردن معجزه که از چنین انگیزه‌هایی سرچشمه بگیرد، تسلیم نخواهد شد؛ زیرا خیلی از درخواست‌ها برای حقیقت‌جویی نبود، بلکه صرفاً عناد و لجاجت و تأمین منافع شخصی و به ابتذال کشیدن معجزه بود. و امیدی به ایمان این گروه نیست. با این وجود، اگر معجزاتی از پیامبران به دستور و قدرت خداوند به مردم ارائه می‌شد به جهت شناساندن پیامبران خدا و اتمام حجت بر مردم بود، نه الزام و اجبار بر پذیرفتن دعوت پیامبران و یا اجابت خواسته‌های لجوجانه برخی از مردم. معجزات پیامبر اسلام(ص) نیز در راستای شناساندن محمد مصطفی(ص) به عنوان پیامبری از سوی خدای تعالی بود؛ لذا میان این آیات و آوردن معجزات هیچ‌گونه تناقضی نیست. و نشانه‌هایی که خداوند فرستاده به جهت اجابت درخواست‌های لجاجت‌گونه گروهی از مردم نبوده است.
3. مقصود از این‌که «خداوند همه چیز را از آب آفرید»؛ موجودات زنده‌اى است که براى انسان‌ها محسوس است.[2] به دیگر سخن؛ حیات دارای اقسامى دارد: حیات جمادى، نباتى، حیوانى، ملکوتى، علمى، روحانى، و مراد در آیه شریفه حیات نباتى و حیوانى است؛ یعنى هر چیزی که احتیاج به حیات نباتى و حیوانى دارد حیات او بسته به آب است،[3] چنانچه در آیه دیگری علّت نزول باران را چنین یادآوری می‌کند: «تا به وسیله آن سرزمینى مرده را زنده کنیم و آن‌را در اختیار آشامیدن چهارپایان و انسان‌هاى زیادى از آنچه آفریده‌ایم قرار دهیم».[4] بنابراین، «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیّ»؛[5] یعنی این‌که آب در ایجاد موجود زنده دخالت تام و تمام دارد و بدون آب، حیات و موجود زنده ممکن نیست، نه آن‌که همه چیز از آب به وجود آمده است، و «حى» صفت «کل شىء» است و تقدیر آن «کل شىء حى جعلناه من الماء» می‌باشد.[6] در نتیجه، این آیه شامل ملائکه و اجنّه نمی‌شود[7] و تناقضی با آیاتی که بیان کننده آفرینش آنان هستند، ندارد؛ همان‌طور که درباره آفرینش جنّیان می‌خوانیم: «و آفریده است افراد جنّ را از آنچه آمیخته به آتش است».[8]
اما بحث دیگری درباره ماده اولیه تکوین و جهان هستی به صورت مطلق مطرح است که به پاسخ «ماده اوّلیه جهان»، سؤال ۲۷۲ مراجعه کنید.
2. این آیاتی که در پرسش ذکر کردید؛ سخن از افراد لجوجی است کـه بـه هیچ وجه حاضر به تسلیم در برابر حق نبودند و اگر پیامبر اسلام(ص) در برابر خواسته‌های آنها تسلیم نشده نیز به جهت همین لجاجت و دشمنی بوده است و مسلّم است پیامبر(ص) در برابر پیشنهادهایی مبنی بر آوردن معجزه که از چنین انگیزه‌هایی سرچشمه بگیرد، تسلیم نخواهد شد؛ زیرا خیلی از درخواست‌ها برای حقیقت‌جویی نبود، بلکه صرفاً عناد و لجاجت و تأمین منافع شخصی و به ابتذال کشیدن معجزه بود. و امیدی به ایمان این گروه نیست. با این وجود، اگر معجزاتی از پیامبران به دستور و قدرت خداوند به مردم ارائه می‌شد به جهت شناساندن پیامبران خدا و اتمام حجت بر مردم بود، نه الزام و اجبار بر پذیرفتن دعوت پیامبران و یا اجابت خواسته‌های لجوجانه برخی از مردم. معجزات پیامبر اسلام(ص) نیز در راستای شناساندن محمد مصطفی(ص) به عنوان پیامبری از سوی خدای تعالی بود؛ لذا میان این آیات و آوردن معجزات هیچ‌گونه تناقضی نیست. و نشانه‌هایی که خداوند فرستاده به جهت اجابت درخواست‌های لجاجت‌گونه گروهی از مردم نبوده است.
3. مقصود از این‌که «خداوند همه چیز را از آب آفرید»؛ موجودات زنده‌اى است که براى انسان‌ها محسوس است.[2] به دیگر سخن؛ حیات دارای اقسامى دارد: حیات جمادى، نباتى، حیوانى، ملکوتى، علمى، روحانى، و مراد در آیه شریفه حیات نباتى و حیوانى است؛ یعنى هر چیزی که احتیاج به حیات نباتى و حیوانى دارد حیات او بسته به آب است،[3] چنانچه در آیه دیگری علّت نزول باران را چنین یادآوری می‌کند: «تا به وسیله آن سرزمینى مرده را زنده کنیم و آن‌را در اختیار آشامیدن چهارپایان و انسان‌هاى زیادى از آنچه آفریده‌ایم قرار دهیم».[4] بنابراین، «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیّ»؛[5] یعنی این‌که آب در ایجاد موجود زنده دخالت تام و تمام دارد و بدون آب، حیات و موجود زنده ممکن نیست، نه آن‌که همه چیز از آب به وجود آمده است، و «حى» صفت «کل شىء» است و تقدیر آن «کل شىء حى جعلناه من الماء» می‌باشد.[6] در نتیجه، این آیه شامل ملائکه و اجنّه نمی‌شود[7] و تناقضی با آیاتی که بیان کننده آفرینش آنان هستند، ندارد؛ همان‌طور که درباره آفرینش جنّیان می‌خوانیم: «و آفریده است افراد جنّ را از آنچه آمیخته به آتش است».[8]
اما بحث دیگری درباره ماده اولیه تکوین و جهان هستی به صورت مطلق مطرح است که به پاسخ «ماده اوّلیه جهان»، سؤال ۲۷۲ مراجعه کنید.
[1]. ر.ک: سبحانى، جعفر، الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل، ج 3، ص 67، 71، 93 – 97، المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، قم، چاپ سوم، 1412ق؛ «جایگاه معجزه در رسالت انبیاء»، سؤال 11681؛ «شناخت مدعى وحى (پیامبر)»، سؤال 119.
[2]. حسینى همدانى، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج 11، ص 41، کتابفروشى لطفى، تهران، چاپ اول، 1404ق؛ مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 13، ص 396، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ و ر.ک: «ماده اوّلیه جهان»، سؤال 272.
[3]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 168، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
[4]. فرقان، 49.
[5]. انبیاء، 30.
[6]. قرشى، سید على اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج 6، ص 506، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، 1377ش.
[7]. تفسیر نمونه، ج 13، ص 396؛ و ر.ک: «تجرد ملائکه»، سؤال 93.
[8]. رحمن، 15.