آیه 25 سوره نساء می فرماید: « و آنها که توانایى ازدواج با زنان (آزاد) پاکدامن با ایمان را ندارند، مى‏توانند با زنان پاکدامن از بردگان با ایمانى که در اختیار دارید ازدواج کنند- خدا به ایمان شما آگاه‏تر است و همگى اعضاى یک پیکرید- آنها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه بطور آشکار مرتکب زنا شوند، و نه دوست پنهانى بگیرند. و در صورتى که «محصنه» باشند و مرتکب عمل منافى عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت‏...» همان طور که پیداست این آیه درباره ازدواج با کنیزان نازل شده و ازدواج با کنیزان مؤمن برای کسانی که توانایی ازدواج با زنان آزاد را ندارند، بیان می کند. در ادامه آیه، خداوند واژه «محصنه» را به کار برده که کنیزان اگر با دارا بودن این وصف زنا کنند نیمی از مجازات زنان آزاد را مستحق می شوند.

معنای واژه «محصنه»:

این واژه از ریشه «حصن» به معنای قلعه استفاده شده است.[1] خداوند می فرماید: «لا یُقاتِلُونَکُمْ جَمِیعاً إِلَّا فِی قُرىً مُحَصَّنَة؛ یعنی آنها هرگز با شما بصورت گروهى نمى‏جنگند جز در دژهاى محکم‏»[2] . اما همین معنا به طور مجاز در هر تحفّظ و نگه داشتن بکار می رود به کسی که خود را از بى عفّتى حفظ کند می گوئیم: محصن و به زنی که در اثر شوهر دار بودن و یا عفّت، خود را از بى عفّتى نگه دارد محصنه (بصیغه فاعل و مفعول) می گویند.[3]

در آیه می فرماید: «فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ».

کلمه (احصن) هم به ضمه همزه قرائت شده تا صیغه مجهول باشد، و هم به فتحه همزه تا صیغه معلوم، بنا بر قرائت اول معنایش این مى‏شود که هر گاه کنیزان به وسیله شوهران حفظ شوند (یعنی ازدواج کنند)، و بنا بر قرائت دوم چنین مى‏شود: هر گاه کنیزان با اسلام آوردن خود را حفظ کنند. از این دو قرائت، علامه طباطبایی قرائت دوم را ترجیح می دهند.[4]

بنا بر قرائت اول که قرائت کنونی قرآن است، احصان به معنای ازدواج است، پس قطعاً منظور جایی است که کنیز بعد از شوهر داشتن، عمل فاحشه ای را انجام دهد، ولی چه شوهر داشته باشد و چه بدون شوهر باشد،در هر دو صورت،عقوبتش نصف عقوبت زن آزاد است.

اما اگر احصان در آیه به معنای بنا بر قرائت دوم به معنای اسلام باشد معنایش روشن تر است و معنایش چنین مى‏شود: کنیزان مسلمان اگر زنا بدهند - چه شوهر داشته باشند و چه نداشته باشند- نصف عذاب زنان آزاد را دارند.

پس بنا بر هر دو قرائت معنای آیه این است که عقوبت کنیزان در صورت ارتکاب عمل زنا، نصف عقوبت زنان آزاد است.

بنابراین کلمه محصنات در تمام استعمالات این آیه به معنای زنان آزاد آمده است، در ابتدای آیه می فرماید: آنها که توانایى ازدواج با زنان (آزاد) پاکدامن و باایمان را ندارند می توانند...» مسلم است که محصنات به معنای زنان آزاد بی شوهر است و گرنه ازدواج با زن شوهر دار که معنا ندارد.

در ادامه آیه این وصف را برای کنیزان آورده است و می فرماید:« ...آنها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه بطور آشکار مرتکب زنا شوند...»، بدون هیچ اشکالی ازدواج با کنیز شوهر دار نیز جایز نیست،پس محصنات در این جا هم به معنای کنیز پاکدامن و مسلمان است. و باز هم کلمه محصنات در آخرین استعمال خود در ادامه آیه که می فرماید:« فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَنات‏..» به معنای زنان آزاد است، نه زنان شوهردار؛ زیرا در ابتدای آیه صحبت از آنان بود و الف و لام که در ابتدای این کلمه آمده است،الف و لام عهد ذکری است[5]، یعنى همان محصناتى که در اول آیه بیان کردیم، نه محصناتى که در آیه قبلى[6] ذکر کردیم، چون محصنات در آیه قبلى به معناى زنان آزاد شوهردار بود، که مى‏فرمود: ازدواج با آنان حرام است، و محصنات در آیه مورد بحث به معناى زنان آزاد است که مى‏فرماید: اگر توانایى آن را ندارید که با زن آزاد ازدواج کنید با کنیزان وصلت کنید.

پس منظور از عذاب و عقوبت کنیزان فقط تازیانه است که در صورت تنصیف به پنجاه تازیانه تقلیل پیدا می کند.[7]

اگر هم بنا بر هر توجیهی محصنات در « فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَنات‏..» به معنای زنان آزاد شوهر دار بگیریم که در صورت زنا با تحقق شرایطش، سنگسار می شوند، باز هم به علت عدم امکان تنصیف رجم،حکم به تنصیف عقلاً به عقوبت و حد بعدی یعنی تازیانه انتقال پیدا می کند.[8]

نمایه های مربوط:

سؤال 1548 (سایت: 1566) (پیشینه تاریخی حکم سنگسار).

سؤال 8263 (سایت: 8338) (سنگسار در زمان پیامبر (ص).