یکی از مکان‌های مقدس و منتسب به امام زمان(عج) مسجد مقدس جمکران است که در حاشیه‌ی شهر مذهبی قم قرار دارد. این مسجد بیش از هزار سال پیش به فرمان آن‌حضرت(عج) در بیداری (نه در خواب) تأسیس گردید که جلوه‌گاه عنایات و کرامات امام زمان(عج) و میعادگاه منتظران و شیفتگان قائم آل محمد(ص) است.
مرحوم میرزا حسین نوری در بارۀ تاریخچۀ تأسیس مسجد جمکران از قول شیخ فاضل حسن بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق(ره)، در کتاب تاریخ قم[1] از کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین[2] نقل کرده است[3]:
شیخ عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: من شب سه شنبه 17 ماه مبارک سال 393 هـ. ق در خانۀ خود خوابیده بودم که ناگاه جماعتی از مردم به در خانۀ من آمدند و مرا از خواب بیدار کردند و گفتند برخیز و خواستۀ امام زمانت(عج) را اجابت کن که تو را می‌خواند. آنها مرا به محلی که اکنون مسجد(جمکران) است آوردند.
حضرت مهدی(عج) مرا به نام خواند و فرمود: برو به حسن بن مسلم بگو: این‌جا زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین‌های دیگر برگزیده و شریف کرده است، تو آن‌را گرفته به زمین خود ملحق کرده‌ای... و آن‌گاه فرمود: "به مردم بگو به این مکان رغبت کنند و آن‌را عزیز بدارند".[4]
آیت الله العظمی مرعشی نجفی نیز در تأیید مسجد جمکران می‌فرماید: این مسجد شریف مورد احترام کافۀ شیعه بوده است، از غیبت صغرا تا به امروز که حدود یک هزار و دویست و دو سال می‌گذرد. همین‌طور که شیخ بزرگوار مرحوم صدوق کتاب مونس الحزین" دارند که حقیر آن نسخه را ندیده ام، ولی مرحوم آقای حاج میرزا حسین نوری استاد حقیر از آن کتاب نقل می‌فرماید، و بالجمله این مسجد مقدس مورد احترام علمای اعلام و محدثان کرام شیعه بوده و کرامات متعددی از مسجد جمکران دیده شده است.[5]
اما در بیان علت ساخت مسجد می‌توان گفت:
- در فرهنگ اسلامی مسجد جایگاه ویژه‌ای دارد، اعتبار و اهمیتی که اسلام به مسجد به عنوان پایگاه معنوی و توحیدی داده به هیچ نهادی نداده است. اقدام مهم رسول خدا(ص) پس از هجرت به مدینه، ساخت مسجد بود. با توجه به اهمیت و حساسیت و موقعیت جهانی شهر مقدس قم و توصیه‌هایی که در لسان روایات نسبت به آن وارد شده است، اقدام امام عصر(عج) در ایجاد و تأسیس این پایگاه معنوی و با عظمت، در راستای رشد و تعالی مؤمنان و ظرفیت بخشی به منتظران در دوران غیبت کبرا بود. این عنایت نیز می‌تواند در ادامۀ توصیۀ ائمه(ع) و تأکیدی بر مرکزیت شهر مقدس قم به عنوان اوّل پایگاه جهان تشیع در عصر غیبت باشد.
- تأسیس مسجد جمکران بر این اساس صورت گرفته است که جلوه‌گاه عنایات و کرامات امام عصر(عج) و میعادگاه منتظران و شیفتگان قائم آل محمد(عج) در عصر پر فتنه و سراسر آشوب غیبت باشد، تا مردم با مراجعۀ به این مکان نورانی و مشاهدۀ عنایات و کرامات آن‌حضرت(عج) بر ایمانشان افزوده گردد و از گزند توطئه‌های شیاطین جنی و انسی و شبهه‌افکنی دشمنان و شبهه‌افکنان اعتقادات دینی در امان باشند.
- از جمله دلایل ساخت این مسجد می‌توان به این نکته اشاره کرد که مردم از برکات معنوی مسجد بهره جسته، خود را در برابر دیده‌گان حضرت(عج) حاضر ببینند، عقده‌های خویش بر آن‌حضرت(عج) عرضه نمایند و برای ظهور یگانه منجی عالم بشریت دعا کنند.
اصولا در یک جامعۀ سراسر شیعی و در راستای سامان بخشیدن به تفکر ناب مهدویت، تقویت روح انتظار و نیز در جهت انسجام بخشی به دیدگاه‌های مختلف ادیان و مذاهب نسبت به جریان ظهور و شناخت ابعاد گستردۀ شخصیت الهی و انسانی منجی، ضرورت وجود پایگاهی عظیم نظیر مسجد مقدس جمکران انکار ناپذیر است.[6]
[1]. این کتاب از تألیفات میرزا حسین نوری است.
[2]. از تألیفات شیخ صدوق(ره) است.
[3]. طبرسی نوری، میرزا حسین، نجم الثاقب فی أحوال الإمام الغائب، ج 2، ص 454، قم، مسجد جمکران، چاپ دهم، 1384ق.
[4]. برای مطالعه جریان کامل بنای مسجد جمکران به نجم الثاقب، ص 383- 392 و سایت تخصصی مسجد مقدس جمکران، رجوع کنید.
[5]. همان، ص 46.
[6]. «امام علی(ع) و جمکران»، 9122؛ «نماز تحیّت مسجد جمکران»، 2481؛ «شکسته شدن نماز در سفر به جمکران»، 4534.