هر چند قدرت خدا عمومیت داشته، ولی بر اموری تعلّق می گیرد که امکان و قابلیّت تحقق را داشته باشند؛ از این رو چیزی که ذاتاً ممتنع و یا مستلزم امتناع و محال است، مورد تعلق قدرت واقع نمی شود، در حالی که محال است خداوند چیزی را خلق کند که نتواند آن را از بین ببرد؛ زیرا اگر آن چیز، ممکن الوجود باشد، قابلیت نابودی را دارد و اگر امکان نابودی آن چیز نباشد، پس واجب الوجود بوده، و این هم محال است؛ چون در این صورت لازم می آید که خداوند شریک داشته باشد و تصوّر چنین چیزی، مستلزم اجتماع نقیضین است؛ بدین بیان که شیء واحد (شریک خداوند)، هم واجب الوجود باشد از جهت شریک بودن و هم ممکن الوجود باشد به جهت این که مخلوق خداست؛ زیرا فرض مطرح شده در سؤال، این بود که این شیء را خداوند خلق کرده است.
قدرت عبارت است از: ایجاد و صدور یک فعل، بر اساس خواست و اختیار ذاتی.[1]
یکی از صفات ذاتی خداوند متعال، قدرت و توانایی نامحدود و بی کران او است، و دلیل آن اِحکام، اتقان و نظم شگفت انگیز آفرینش است؛ زیرا همان گونه که فعل (آفرینش) دلالت بر وجود فاعل (آفریننده) داشته، خصوصیاتِ فعل (آفرینش) هم دلالت بر خصوصیات فاعل (آفریننده) می کند؛ و وقتی صنع و آفرینش، دارای ویژگی های اِحکام، اِتقان و جمال بود، همین، دلیل بر علم و قدرت آفریننده است؛ زیرا اگر خدا چنین قدرت و توانایی نداشت، نمی توانست چنین موجودات منظمِ شگفت انگیزی را با کیفیت و کمیت بسیار دقیق بیافریند.[2]
همان گونه که در قرآن کریم می خوانیم:«خداوند همان کسى است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها را، فرمان او در میان آنها پیوسته فرود مىآید تا بدانید خداوند بر هر چیز توانا است و این که علم او به همه چیز احاطه دارد».[3] این آیه شریفه، اشاره به عظمت قدرت خداوند در آفرینش آسمان ها و زمین، و نیز معرفت انسان نسبت به این قدرت و توانایی بی کران الاهی دارد.
امام علی (ع) می فرماید:«آیات و مخلوقات او شاهد و نشانه قدرت او است».[4] و نیز فرمودند:«خداوند با قدرت خود مخلوقات را آفرید».[5]
گستره قدرت الاهی، عام، مطلق و نامحدود است. آیات قرآن کریم نیز بر عمومیّت قدرت خداوند اشاره دارد:«خدا بر هر چیزی تواناست».[6]
اما عمومیت قدرت خدا، بر اموری تعلّق می گیرد که امکان تحقق داشته باشند، از این رو چیزی که ذاتاً ممتنع و یا مستلزم امتناع و محال است، مورد تعلق قدرت واقع نمی شود؛ زیرا این امور در دایره «شیء» و ممکن قرار نمی گیرند تا متعلّق قدرت الاهی باشند؛ در نتیجه، عدم امکان تحقّق چنین اموری به قصور و مشکل در قابلیّت این امور بر می گردد، نه قصور در فاعل.[7] به بیان دیگر؛ این امور به جهت ممتنع بودن، استعداد پذیرش وجود را ندارند.
بنابراین، با توجه به توضیحات بالا، در پاسخ سؤال گفته می شود:
1. محال است که خداوند چیزی را خلق کند که نتواند آن را نابود نماید؛ زیرا اگر آن چیز، ممکن الوجود باشد، قابلیت نابودی را دارد؛ و اگر امکان نابودی آن چیز نباشد، پس واجب الوجود بوده، و این هم محال است؛ چون در این صورت لازم می آید که خداوند شریک داشته باشد و تصوّر چنین چیزی، مستلزم اجتماع نقیضین است؛ بدین بیان که، شیء واحد (شریک خداوند)، هم واجب الوجود باشد از جهت شریک بودن و هم ممکن الوجود باشد به جهت این که مخلوق خداست؛ زیرا فرض مطرح شده در سؤال، این بود که این شیء را خداوند خلق کرده است.[8]
2. آفرینش چیزی که خداوند نتواند آن را نابود کند، از امور ممتنع و محال است؛ زیرا آن چیز، دارای قابلیّت نیست تا متعلّق قدرت الاهی باشد؛ در حالی که قدرت الاهی به امور ممکن تعلّق می گیرد. پس، مشکل از جهت قابلیت قابل است نه فاعل؛ یعنی، خود این شیء، استعداد خلق شدن را ندارد، نه این که خداوند قدرت بر خلق نداشته باشد.
برای آگاهی بیشتر نمایه های زیر را مطالعه نمایید:
1. «قدرت خدا و امور محال»؛ سؤال 2976 (سایت: 3217).
2. «نشانه های قدرت خدا»؛ سؤال 1549 (سایت: 1569).
3. «قدرت الاهی و اسباب و مسببات»؛ سؤال 7273 (سایت: 7471).
4. «رابطه ممکن الوجود و ممکن العدم بالذات با ممکن بالذات»؛ سؤال 5436 (سایت: 10368).
[1] سبحانی، جعفر، محاضرات فی الالهیات، ص 102، با تلخیص ربّانی گلپایگانی، علی، نشر مؤسسه امام صادق (ع)، قم، چاپ هفتم، 1425ق.
[2] همان، ص 103؛ محمد رضایی، محمد، الاهیّات فلسفی، ص 163، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ قدس، چاپ اول، 1383ش.
[3] طلاق، 12:«اللَّهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْماً».
[4] کلینی، الکافی، ج 1، ص 139، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ش.
[5] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 4، ص 248، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق؛ نهج البلاغه، ص 39، انتشارات دار الهجره، قم.
[6] بقره، 20:«إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ».
[7] الاهیّات فلسفی، ص 163 – 164.
[8] محاضرات فی الالهیات، ص 105 – 106.