قبل از پرداختن به موضوع مطرح شده در سؤال، این نکته را یاد آور می شویم که بر خلاف تصور عموم مردم که روزی را منحصر در مصادیق مادی آن به کار می برند، در روایات واژه روزی، معنایی گسترده دارد و شامل تمام نعمت های خدا می شود. خواه آن نعمت مادی یا معنوی باشد؛ از این رو تندرستی، آرامش، توفیق انجام واجباتی؛ چون حج، دوست خوب و ... که تمامشان از موارد روزی محسوب می شود.

البته روایات فراوانی مربوط به رزق مادی نیز در کتاب های روایی آمده است که تعدادی از آنها را از باب نمونه ذکر می کنیم:

1. کوشش در جهت تحصیل روزی: امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: "کسی که دنبال روزی کم باشد، این کار سبب جلب روزی زیاد برای او می شود، اگر کسی دنبال روزی کم نرود روزی بسیار را نیز از دست خواهد داد".[1]

2. نماز و دعا جهت زیاد شدن روزی: در کتاب کافی عنوانی در این زمینه آمده[2] و در آن دعاهایی برای زیادی رزق ذکر شده است، از جمله امام باقر (ع) به زید شحام فرمود: برای زیاد شدن روزی، در سجده های نماز واجب این دعا را بخوان: "یَا خَیْرَ الْمَسْئُولِینَ وَ یَا خَیْرَ الْمُعْطِینَ ارْزُقْنِی وَ ارْزُقْ عِیَالِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ فَإِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم"ای بهترین «اى بهترین پناه سائلان و اى بهترین بخشایشگران. به من و خانواده ام از فضل وافرت روزى بخش که تو صاحب فضلى عظیم هستى».[3]

مردى از اصحاب پیغمبر اکرم (ص) مدتى خدمت آن حضرت نیامد پس از مدتى بحضورش مشرف شد، پس رسول خدا (ص) به او فرمود: چه مانع شد که پیش ما نیایی؟

عرض کرد بیمارى و فقر و نیازمندى، حضرت به او فرمود: آیا نمی خواهی دعایى به تو یاد دهم که خداوند بیمارى و فقر را (به وسیله آن) از تو برطرف فرماید، عرض کرد اى رسول خدا رحمت و درود خدا بر تو باد آرى (آن دعا را به من تعلیم فرما)، پس حضرت فرمود بگو:

لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیُّ مِنْ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیرا.[4]

راوى گوید: مدتى بر آن مرد نگذشت که به خدمت پیغمبر (ص) مراجعت نمود و عرض کرد: اى رسول خدا، خداوند (به واسطه آن دعا) بیمارى و فقر را از من بر طرف فرمود.  ‏

3. بیداری ما بین الطلوعین (اذان صبح تا طلوع خورشید): محمد بن مسلم از امام باقر یا صادق (ع) در باره خوابیدن بعد از نماز صبح سؤال کرد، در پاسخ فرمودند: روزی در این هنگام پخش می شود و من خوش ندارم که کسی در این زمان خوابیده باشد.

همچنین امام صادق (ع) فرمود: خواب صبحگاهی شوم است و چهره آدمی را زرد و زشت می نماید، و چنین خوابی خواب افراد نامبارک است و خداوند روزی بندگان را از وقت طلوع فجر تا بیرون آمدن آفتاب تقسیم می نماید.[5]

4. خواندن نماز شب: از امام صادق (ع) روایت شده است که مردى نزد امام از تهی دستى زبان به گله گشود و گله از حدّ گذراند تا آن جا که نزدیک بود از گرسنگى نیز گله کند. امام (ع) به او فرمود: اى مرد! آیا نماز شب مى‏خوانى؟ عرض کرد: آرى. امام (ع) به همراهش رو نموده و فرمود: آن کس که می پندارد که نماز شب می خواند و روز گرسنه مى‏ماند دروغ مى‏گوید. به راستى که خداى گرامى و بزرگ با نماز شب، روزى روز را بر عهده گرفته است.[6]

اعمالی که به جا آوردن آن در فزونی روزی مؤثر است، فراوان است و ما به همین مقدار اکتفا می کنیم.

اما برخی اسبابی را که سبب کاهش روزی می شود، به صورت خلاصه بیان می نماییم:

1.نیت: البته نیت، در هر دو جنبه (زیادی و کاهش روزی) مؤثر است. علی (ع) می فرماید: روزى مرد به قدر نیت او است.[7] مراد از این سخن این است که، نیت و قصد انسان در زیادی و کمی روزی مؤثر است، پس هر گاه قصد و همت او این باشد که بر خانواده و دیگران توسعه دهد، خداوند روزی او را زیاد می کند و اگر قصد او قرار دادن آنان در تنگنا باشد خداوند نیز او را در تنگنا قرار خواهد داد.

2. انجام بعضی کارها نیز در روایات به عنوان کاهش دهنده روزی معرفی شده است.

علی (ع) می فرماید: اموری که باعث کاهش روزی می شود عبارت است از: وا نهادن تار عنکبوت در منزل، قضای حاجت در حمام، خوردن و آشامیدن در حال جنابت، خلال کردن با چوب درخت گز، شانه کردن موی سر در حال ایستاده، نگهداشتن خاکروبه در منزل، قسم دروغ خوردن، زنا، خوابیدن بین نماز مغرب و عشا، خوابیدن هنگام صبح قبل از بیرون آمدن خورشید، اعتیاد به دروغ گفتن، زیاد به آواز لهوی گوش کردن، رد کردن انسان مستمند در شب، رعایت نکردن میانه روی در هزینه ها، قطع پیوند فامیلی.[8]

رسول خدا (ص) فرمود: بیست خصلت سبب کاهش روزی می شود، از جمله: برهنه بلند شدن از رختخواب برای قضای حاجت، و نشستن دست ها هنگام غذا خوردن، بی احترامی به خورده های نان، سوزاندن پوست سیر و پیاز، نشستن در چارچوب درب منزل، جاروب کردن منزل در شب، نظافت منزل با گوشه لباس، خشک کردن سر و صورت با آستین، نشستن ظروف آلوده در شب، باز گذاشتن درب ظرف آب، عجله کردن در خارج شدن از مسجد، صبح زود بازار رفتن و تا شب ماندن در بازار، خرید نان از فقراء، نفرین کردن اولاد، دوختن لباس در تن، خاموش کردن چراغ با دمیدن.[9]

برای اطلاع بیشتر به سؤال 3783 (سایت: 4007)، نمایه مقدر بودن روزی و سؤال 2626 (سایت: 4801) نمایه دعا برای کسب ثروت مراجعه نمایید.