قرآن کریم توصیفات بسیاری را در مورد خداوند ذکر کرده است. از جمله آنها آیه مورد بحث است: «الحْمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»؛[1] سپاس خدایى را که آسمانها و زمین را بهوجود آورد.
اصل کلمه فاطر از «ف ط ر» در لغت به معنای شکاف طولى است؛ یعنى چیزى را از درازا بریدن،[2] با این معنا، میتوان دقت ظریفی را از تعبیر قرآن به دست آورد و آن اینکه آفرینش موجودات به مانند این بوده که نور هستی و وجود؛ ظلمت و عدم را شکافته و از درون آن به بیرون آمده است. این تعبیر در مورد آفرینش به کار مىرود، به ویژه با توجه به علوم روز که مىگوید مجموعه عالم هستى در آغاز توده واحدى بوده که تدریجاً شکافته شده و بخشهایى از آن جدا گردیده، اطلاق کلمه «فاطر» بر ذات پاک خداوند مفهوم تازهتر و روشنترى به خود مىگیرد.[3]
در مورد معنای «فاطر السموات» نیز ارباب لغت آوردهاند: « فاطر السموات؛ یعنی خالق و ایجاد کننده آسمان».[4]
از ابن عباس نیز نقلی وجود دارد که همین معنا را تأیید میکند. وی میگوید: «معناى فاطر را ندانستم، تا روزى دو عرب بادیهنشین نزد من آمدند و در چاهى اختلاف داشتند، یکى از آنها گفت «انا افطر بها أی ابتدأت حفرها»،[5] این گفتار عرب بادیهنشین، سبب شد وجه استفاده از این لفظ برای ابن عباس آشکار شود.
[1]. فاطر، 1.
[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ج 1، ص 640، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 18، ص 165، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. «فاطر السموات أی خالقها و مبتدعها و مخترعها»؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، ج 3، ص 438، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 81، ص 369، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت، چاپ اول، 1410ق.