کد سایت
fa48616
کد بایگانی
59853
نمایه
خسران انسان و جن
طبقه بندی موضوعی
تفسیر
خلاصه پرسش
آیا با استناد به آیه دوم سوره عصر (و دیگر آیات قرآن) می‌توان گفت که خسارت و زیان تنها شامل انسانها بوده و جنیان دچار چنین خسارت و زیانی نمی‌شوند ؟
پرسش
با سلام، در سوره عصر مورد خطاب فقط انسانها بودند یا شامل جنیان هم می‌شود؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم در سوره عصر صریحاً اعلام می‌کند که انسان در خسران و زیان است: «وَ الْعَصْر* إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْر»؛[1] سوگند به عصر که انسانها همه در زیانند.
در ارتباط با پرسش مطرح شده باید گفت؛ هر چند محور بحث در این سوره، انسان است، اما با توجه به نکاتی که بیان خواهد شد می‌توان گفت جنیان نیز مشمول این حکم، یعنی خسران در صورت فقدان ایمان و عمل صالح خواهند بود:
1. در این آیه هیچ واژه‌ای که دلالت بر انحصار کند وجود ندارد؛ و تصریح به نام انسان به معنای انحصار آن در آدمیان نیست.
2. بنابر قاعده «اثبات شیء نفی ماعدا نمی‌کند»، این آیه لزوماً نشانگر آن نیست که جنیان هیچ‌گاه دچار خسران و زیان نخواهند شد چنان‌که در آیه «یا بَنی إِسْرائیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ».[2] یادآوری نعمت‌های الهی و وفای به عهد، اختصاص به یهود ندارد، بلکه خطاب به تمام انسانها است که به یاد نعمت‌های الهی بوده و به عهد و پیمان خود با خداوند وفادار باشند.
3. آیات دیگری وجود دارند که صریحاً و یا با یک واسطه اعلام می‌دارند که جنیان بی‌ایمان و نافرمان نیز مانند انسانها در خسران به سر می‌برند:
«أُولئِکَ الَّذینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ کانُوا خاسِرینَ».[3]
«وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُون».[4]
«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون».[5]
«وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ کُنَّا طَرائِقَ قِدَداً».[6]
«وَ أَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولئِکَ تَحَرَّوْا رَشَداً. وَ أَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً».[7]
در ارتباط با پرسش مطرح شده باید گفت؛ هر چند محور بحث در این سوره، انسان است، اما با توجه به نکاتی که بیان خواهد شد می‌توان گفت جنیان نیز مشمول این حکم، یعنی خسران در صورت فقدان ایمان و عمل صالح خواهند بود:
1. در این آیه هیچ واژه‌ای که دلالت بر انحصار کند وجود ندارد؛ و تصریح به نام انسان به معنای انحصار آن در آدمیان نیست.
2. بنابر قاعده «اثبات شیء نفی ماعدا نمی‌کند»، این آیه لزوماً نشانگر آن نیست که جنیان هیچ‌گاه دچار خسران و زیان نخواهند شد چنان‌که در آیه «یا بَنی إِسْرائیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ».[2] یادآوری نعمت‌های الهی و وفای به عهد، اختصاص به یهود ندارد، بلکه خطاب به تمام انسانها است که به یاد نعمت‌های الهی بوده و به عهد و پیمان خود با خداوند وفادار باشند.
3. آیات دیگری وجود دارند که صریحاً و یا با یک واسطه اعلام می‌دارند که جنیان بی‌ایمان و نافرمان نیز مانند انسانها در خسران به سر می‌برند:
«أُولئِکَ الَّذینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ کانُوا خاسِرینَ».[3]
«وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُون».[4]
«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون».[5]
«وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ کُنَّا طَرائِقَ قِدَداً».[6]
«وَ أَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولئِکَ تَحَرَّوْا رَشَداً. وَ أَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً».[7]
[1]. عصر، ۱، 2.
[2]. بقره، 40. «اى فرزندان اسرائیل! نعمت‌هایى را که به شما ارزانى داشتم به یاد آورید»!
[3]. احقاف، 18. «آنها کسانى هستند که فرمان عذاب درباره آنان همراه اقوام (کافرى) که پیش از آنان از جنّ و انس بودند مسلّم شده؛ چرا که همگى زیان‌کار بودند»!
[4]. اعراف، 179. «به یقین، گروه بسیارى از جن و انس را براى دوزخ آفریدیم آنها دل‌ها [عقل‌ها] یى دارند که با آن (اندیشه نمىکنند، و) نمىفهمند و چشمانى که با آن نمىبینند و گوش‌هایى که با آن نمىشنوند».
[5]. ذاریات، 56. «من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند».
[6]. جن، 11. «و اینکه در میان ما، افرادى صالح و افرادى غیر صالحند و ما گروههاى متفاوتى هستیم».
[7]. جن، 14-15. «و اینکه گروهى از ما مسلمان و گروهى ظالمند هر کس اسلام را اختیار کند راه راست را برگزیده است، و امّا ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخند».