با برسی در کتاب های روایی شیعه و سنی این نتیجه به دست می آید که این روایت به این عبارت: (( إن خرج الدجال تبعه من کان یحب عثمان))، از شخصی به نام زید ابن وهب در کتاب میزان الاعتدال که یک کتاب رجالی است نقل شده که گرچه خود این راوی مورد وثوق اکثر رجالییون اهل سنت است، ولی برخی از آنها این روایت را دلیلی بر ضعف وی دانسته اند و از طرفی به علت این که این روایت در کتاب های معتبر روایی اهل سنت؛ مانند صحاح سته آنها نیامده، معلوم می شود مورد قبول آنها نیست. به علاوه این که معلوم نیست زید ابن وهب این روایت را از چه کسی شنیده است.
با تحقیقی که در کتاب های روایی شیعه انجام شد، این حدیث یافت نشد و تنها جایی که این حدیث وارد شده، کتاب میزان الاعتدال است که یکی از کتب رجالی اهل سنت است. متن حدیث به این صورت است: " إن خرج الدجال تبعه من کان یحب عثمان".[1]
این حدیث را شخصی به نام زید ابن وهب نقل می کند و جالب است که همین حدیث را به عنوان دلیلی بر ضعف احادیث زید ابن وهب بیان کرده اند.[2]
ولی خود مؤلف کتاب میزان الاعتدال، زید ابن وهب را ثقه و از اجله تابعین می داند و می گوید: این شخصی است که همه صحاح سته از او حدیث نقل کرده اند،[3] و دلیل بر این مطلب هم رمزی است که میزان الاعتدال در جلوی اسم زید ابن وهب آورده است؛ یعنی رمز {ع} و در مقدمه جلد اول می گوید: این رمز دلالت می کند بر این که صحاح سته از وی حدیث نقل کرده اند.[4]
و همچنین صاحب کتاب "تهذیب الأسماء و اللغات" (که این کتاب از کتب رجالی اهل سنت است) او را توثیق نموده است و می گوید: همه بر وثاقت ایشان اتّفاق دارند[5].
زید ابن وهب از عمر، عثمان و حضرت علی (ع) حدیث نقل کرده است. صاحب کتاب (تهذیب الاسماء و اللغات) هم که یک کتاب رجالی از اهل سنت است وی را توثیق کرده و می گوید: همه بر وثاقت او اتفاق دارند.[6] وی در زمان پیامبر (ص) زندگی می کرده، ولی وقتی مسلمان شده و به قصد دیدن پیامبر (ص) می آمده، حضرت از دار دنیا رحلت کردند و وی حضرت را ندیده، بنابر این از تابعین است.
در کتب رجالی شیعه در مورد زید ابن وهب توثیقی نیامده و فقط در رجال ابن داوود[7] او را از اصحاب امیر المؤ منین (ع) دانسته و شیخ طوسی هم در الفهرست،[8] فقط کتابی را در جمع آوری خطبه های حضرت علی (ع) به وی نسبت داده و در مورد ثقه بودن وی چیزی نگفته است.
نکته دیگر این است که گرچه عین این حدیث در کتب روایی شیعه نیامده، ولی یک روایت به همین مضمون در بحارالانوار[9] دیده می شود که در مورد راویان این حدیث هم در کتب رجالی ما توثیقی وارد نشده؛ مثلاً شیخ طوسی در رجال اسم راوی را آورده، ولی در مورد ثقه بودن او چیزی نگفته است.[10]
لذا به علت این که این حدیث در کتب معتبر شیعه و اهل سنت نیامده، و راوی آن را هم برخی مانند یعقوب الفسوی به خاطر نقل همین حدیث تضعیف کرده اند،[11] نمی توان به صحت قطعی این حدیث حکم کرد.
نتیجه این که:
زید ابن وهب در مجموع در نظر اهل سنت مورد توثیق قرار گرفته است، اما این روایت را از او در کتب روایی نقل نکرده اند و فقط در یک کتاب رجالی به نام میزان الاعتدال وارد شده است، بنابراین، به نظر می رسد این حدیث مورد قبول آنها نبوده است. و در کتب شیعه هم این حدیث به این صورت وارد نشده است.[12]
[1] ابی عبد الله محمد ابن احمد ابن عثمان، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج 2، ص 107، تحقیق علی محمد البلجاوی، دارالمعرفه الطباعة و النشر، بیروت، چاپ اول، 1382ق.
[2] میزان الاعتدال، ج 2، ص 107.
[3] همان.
[4] همان، ج 1، ص 2، (مقدمه).
[5]ابی زکریا محی الدین ابن شرف النوری، تهذیب الاسماء و اللغات، ج1، ص 277، تحقیق مصطفى عبد القادر عطا، طبعة بیروت.
[6] ابی زکریا محی الدین ابن شرف نوری، تهذیب الاسماء و اللغات، ج 1، ص 277، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا، چاپ بیروت.
[7] ابن داوود حلی، رجال ابن داوود، ص 165، چاپ دانشگاه تهران،1383 ق.
[8] شیخ طوسی، الفهرست، ص 72 ، المکتب المرتضوی، نجف.
[9] مجلسی، بحار الانوار، ج 31، ص 309، چاب دارالوفاء، بیروت.
[10] شیخ طوسی، رجال، ص 303، قم، چاپ جامعه مدرسین، 1415 ق.
[11] میزان الاعتدال، ص 107، عبارت کتاب این است (و مما یستدل به على ضعف حدیثه روایته: إن خرج الدجال تبعه من کان یحب عثمان).
[12] برای آگاهی بیشتر در باره دجال، می توانید به پاسخ 218 (سایت: 1416) مراجعه نمایید.