کد سایت
fa53108
کد بایگانی
65372
نمایه
علت مغایرت داشتن برخی از کلمات قرآن با نگارش صحیح
طبقه بندی موضوعی
علوم قرآنی
خلاصه پرسش
چرا برخی از کلمات قرآن اشتباه نوشته شده‌اند؟
پرسش
در آیه 32 سوره یوسف؛ نون تأکید در کلمه «لیکوناً» با تنوین نوشته شده است؛ لطفاً علّت آن‌را توضیح فرمایید.
پاسخ اجمالی
مفاهیم و الفاظ قرآن، آسمانی و الهی است که از جانب خداوند بر پیامبر گرامی اسلام(ص) نازل شده و آن‌حضرت برای مردم قرائت می‌کرد. ولی نوشتن الفاظ و عبارات این قرآن شفاهی، بر عهده مسلمانان قرار داده شد، افرادی که ملقب به «کُتّاب وحی» شدند. در صدر این افراد، امام علی(ع) قرار داشت.
آنچه که در کتابت قرآن کریم، موجب بیان نظریات مختلف شده، مخالفت نوشتاری برخی از کلمات قرآن با دستور نگارش است. کلمات بسیاری را می‌توان به عنوان شاهد ذکر کرد؛ مانند: «سَأُوریکُم»،[1] «الئَیکَةِ»[2] و «امرَأتُ».[3] اگرچه اختلاف نگارش به اختلاف در تلفظ نمی‌انجامد، اما درباره علت وجود این نوع از نوشتار، دو نوع دیدگاه وجود دارد:
1. اشتباه نوشتاری(غلط املائی): چون عرب‌های زمان پیامبر(ص) تازه به نوشتن روی آورده بودند و خط آنها در مرحله اولیه قرار داشت، با فنون نوشتن آشنا نبوده و توانایی نگارش صحیح و دقیق را نداشتند؛ از این‌رو در بیشتر مواقع، کلمات برخلاف آن طوری که تلفظ می‌شد، نوشته می‌شد؛ مثلاً «نون» را به صورت تنوین می‌نوشتند؛ مثل «لنسفعاً» و یا حرف یاء را جدای از کلمه می‌نوشتند؛ مانند «یستحی‌ی».[4]
2. نهفته‌بودن اسراری در این نوشتار: برخی می‌گویند این اختلاف نگارش‌ها، دارای اسرار مخصوص به خود است؛ مثلاً اگر کلمه «بِأیید» با دو «یاء» نوشته شده، برای آن است که این واژه که نشانگر قدرت پروردگار است، با دستان مادی انسان یکسان درنظر گرفته نشود و اگر در «یدع الانسان» و «یمح الله» حرف «واو» حذف شده، برای اشاره به سرعت وقوع فعل و آسان بودن انجام آن کار برای فاعل آن و شدت پذیرفته شدن فعل از جانب منفعل(مفعول) است؛ از این‌رو برخی از علمای اسلام، تغییر دادن خط عثمانی را حرام دانسته‌اند.[5]
همان‌طور که نظر علما درباره علت این اختلاف متفاوت است، درباره تصحیح نوشتاری این کلمات نیز نظریات مختلفی وجود دارد؛ برخی معتقدند باید این خطاها اصلاح شود و نباید خود را مقید به این رسم الخط کرد. و برخی دیگر نیز معتقدند باید به همین خط الرسم مقید بود و از تغییر دادن در آن، خودداری کرد. آنها می‌گویند باید ظاهر قرآن به همان شکلی که در زمان پیامبر(ص) نوشته شده، باقی بماند تا مبادا خطر تحریف در آن نفوذ کند، حتی در شیوه نگارش. تا جایی که گفته شده است نگارش قرآن جزو شعائر دینی است و حفظ آن واجب و تغییر دادنش حرام است.[6]
در رابطه با افعالی که با تنوین نوشته شده، باید گفت؛ در کل قرآن، فقط دو فعل «لَیَکونَنْ» و «لَنَسفَعَنْ» با تنوین و به شکل «لَیَکوناً»[7] و «لَنَسفَعاً»[8] نوشته شده‌اند. حرف «نون» که در انتهای این دو فعل وجود دارد، نون تأکید خفیفه است که فقط در همین دو فعل به کار رفته است (برخلاف نون تأکید ثقیله که در قرآن فراوان استفاده شده است). نوشته شدن این دو فعل با تنوین، هیچ مشکلی در تلفظ این دو فعل ایجاد نمی‌کند؛ زیرا احکام نون تأکید خفیفه ما قبل مفتوح، همانند احکام تنوین نصب است؛ یعنی هنگام وصل، به صورت «نون» ساکن ماقبل مفتوح خوانده می‌شود و هنگام وقف، تبدیل به «الف» می‌شود.[9] نوشته شدن این دو فعل با تنوین، موجب آسان شدن تلفظ صحیح این دو کلمه و بی‌نیاز شدن قرآن آموزان، از یادگیری احکام نون تأکید خفیفه شده است.
قابل ذکر است که این دو کلمه، در همه مصاحف، به همین شکل نوشته شده است.[10]
آنچه که در کتابت قرآن کریم، موجب بیان نظریات مختلف شده، مخالفت نوشتاری برخی از کلمات قرآن با دستور نگارش است. کلمات بسیاری را می‌توان به عنوان شاهد ذکر کرد؛ مانند: «سَأُوریکُم»،[1] «الئَیکَةِ»[2] و «امرَأتُ».[3] اگرچه اختلاف نگارش به اختلاف در تلفظ نمی‌انجامد، اما درباره علت وجود این نوع از نوشتار، دو نوع دیدگاه وجود دارد:
1. اشتباه نوشتاری(غلط املائی): چون عرب‌های زمان پیامبر(ص) تازه به نوشتن روی آورده بودند و خط آنها در مرحله اولیه قرار داشت، با فنون نوشتن آشنا نبوده و توانایی نگارش صحیح و دقیق را نداشتند؛ از این‌رو در بیشتر مواقع، کلمات برخلاف آن طوری که تلفظ می‌شد، نوشته می‌شد؛ مثلاً «نون» را به صورت تنوین می‌نوشتند؛ مثل «لنسفعاً» و یا حرف یاء را جدای از کلمه می‌نوشتند؛ مانند «یستحی‌ی».[4]
2. نهفته‌بودن اسراری در این نوشتار: برخی می‌گویند این اختلاف نگارش‌ها، دارای اسرار مخصوص به خود است؛ مثلاً اگر کلمه «بِأیید» با دو «یاء» نوشته شده، برای آن است که این واژه که نشانگر قدرت پروردگار است، با دستان مادی انسان یکسان درنظر گرفته نشود و اگر در «یدع الانسان» و «یمح الله» حرف «واو» حذف شده، برای اشاره به سرعت وقوع فعل و آسان بودن انجام آن کار برای فاعل آن و شدت پذیرفته شدن فعل از جانب منفعل(مفعول) است؛ از این‌رو برخی از علمای اسلام، تغییر دادن خط عثمانی را حرام دانسته‌اند.[5]
همان‌طور که نظر علما درباره علت این اختلاف متفاوت است، درباره تصحیح نوشتاری این کلمات نیز نظریات مختلفی وجود دارد؛ برخی معتقدند باید این خطاها اصلاح شود و نباید خود را مقید به این رسم الخط کرد. و برخی دیگر نیز معتقدند باید به همین خط الرسم مقید بود و از تغییر دادن در آن، خودداری کرد. آنها می‌گویند باید ظاهر قرآن به همان شکلی که در زمان پیامبر(ص) نوشته شده، باقی بماند تا مبادا خطر تحریف در آن نفوذ کند، حتی در شیوه نگارش. تا جایی که گفته شده است نگارش قرآن جزو شعائر دینی است و حفظ آن واجب و تغییر دادنش حرام است.[6]
در رابطه با افعالی که با تنوین نوشته شده، باید گفت؛ در کل قرآن، فقط دو فعل «لَیَکونَنْ» و «لَنَسفَعَنْ» با تنوین و به شکل «لَیَکوناً»[7] و «لَنَسفَعاً»[8] نوشته شده‌اند. حرف «نون» که در انتهای این دو فعل وجود دارد، نون تأکید خفیفه است که فقط در همین دو فعل به کار رفته است (برخلاف نون تأکید ثقیله که در قرآن فراوان استفاده شده است). نوشته شدن این دو فعل با تنوین، هیچ مشکلی در تلفظ این دو فعل ایجاد نمی‌کند؛ زیرا احکام نون تأکید خفیفه ما قبل مفتوح، همانند احکام تنوین نصب است؛ یعنی هنگام وصل، به صورت «نون» ساکن ماقبل مفتوح خوانده می‌شود و هنگام وقف، تبدیل به «الف» می‌شود.[9] نوشته شدن این دو فعل با تنوین، موجب آسان شدن تلفظ صحیح این دو کلمه و بی‌نیاز شدن قرآن آموزان، از یادگیری احکام نون تأکید خفیفه شده است.
قابل ذکر است که این دو کلمه، در همه مصاحف، به همین شکل نوشته شده است.[10]
[1]. انبیاء، 37.
[2]. کهف، 2.
[3]. آل عمران، 34.
[4]. معرفت، محمد هادی، التمهید، ج 2، ص 14 – 15، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1415ق.
[5]. اسماعیل شلبی، عبدالفتاح، رسم المصحف العثمانی، ص 104، قاهره، مکتبه وهبه، چاپ چهارم، 1419ق.
[6]. حسن زاده آملی، حسن، قرآن هرگز تحریف نشده، ص 70 - 71، قم، قیام، چاپ سوم، 1376ش.
[7]. یوسف، 32.
[8]. علق، 15.
[9]. عباس حسن، النحو الوافی، ج 4، ص 182، دارالمعارف، چاپ پانزدهم.
[10]. غانم قدوری الحمد، رسم المصحف، ص 221، عمان، دار عمار، چاپ اول، 1425ق.