شخص با اراده کسی است که وقتی در مورد کاری، به خوبی تأمل کرد، تصمیم به انجام آن می‌گیرد و با فعالیت و ثبات قدم آن‌را به اجرا در می‌آورد. راه‌کارهای زیر برای تقویت اراده سفارش می‌شود:
- ابتدا هدف و یا اهداف دقیق و مشخص خود را از زندگی یا کاری که می‌خواهید انجام دهید، برای خود ترسیم کنید. 2. توانایی‌ها و استعدادهای خود را بشناسید.
- برای تمام کارها و فعالیت‌های شبانه‌روزی، برنامه‌ای مدون و منظّم داشته باشید.
- به خود تلقین نمایید که توانایی نایل شدن به مقصود و رسیدن به هدف را دارید.
- برای به دست آوردن اراده‌ای قوی و محکم، توجه به تدریجی بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست، امری بایسته است. 6. ساعات معینی از روز ورزش کنید.
- نمازها را در اول وقت بخوانید.
- توکل بر خداوند داشته باشید.
- متوجه آثار و عواقب خطرناک گناهان باشید.
10. به مطالعه‌ی کتاب‌های اخلاقی بپردازید و به داشتن حداقل معلومات در این وادی بسنده نکنید.
برای روشن شدن پاسخ، نخست بهتر است شخص با اراده و فرد بی‌ثبات و فاقد اراده را توصیف کنیم.
شخص با اراده کسی است که وقتی در مورد کاری، به خوبی تأمل کرد، و انجام آن‌را برای خود ضروری دانست، تصمیم به انجام آن می‌گیرد و با فعالیت و ثبات قدم، آن‌را به اجرا در می‌آورد. (البته پافشاری در تصمیمی غلط یا داشتن تکبر، غرور نابجا و میلی قهرمانانه، ثبات قدم نخواهد بود و از دیدگاه ارزشی فاقد اعتبار است). در مقابل فرد سست اراده، با کمترین مشکلی از انجام دادن کار، دلسرد شده و پس از آن هرگونه کوششی را در جهت تحقّق هدف، متوقف می‌نماید.
پس شخص با اراده کسی است که دارای هدفی معقول باشد و تا موقعی که به آن نرسیده، از تعقیب آن باز نمی‌ایستد. مشکلات و موانع روانی یا مادی، به اراده و عزم او لطمه نمی‌زند و از پیش‌رفتش جلوگیری نمی‌کند.
و از آن‌جا که انسان دارای دو بعد روحی(فکری) و جسمی(عملی) است، راه‌کارهایی برای تقویت اراده در دو بخش فکری و عملی توصیه می‌شود:
الف) راهکاری فکری:
- تعیین هدف یا اهداف: ابتدا هدف و یا اهداف دقیق و مشخص خود را از زندگی یا کاری که می‌خواهید انجام دهید، برای خود ترسیم کنید. طبیعی است این هدف، باید شفاف، معقول، قابل دست‌یابی، بدون افراط و تفریط، مطابق با توان و استعداد خود و واقع‌بینانه باشد؛ نه آرمانی و بلند پروازانه و خارج از توانایی‌های شما! در غیر این صورت وقتی با مشکلات و سختی‌های طاقت‌فرسا و خارج از توان خود، روبرو شوید، نا امید و دلسرد شده و از ادامه‌ی کار منصرف می‌گردید، و هم‌چنین از انجام کارهای دیگر منصرف شده و خود را ناتوان و بی‌اراده می‌بینید!
- شناخت توانایی‌ها و استعدادها: همه‌ی ما در وجود خود، استعدادهایی داریم؛ کافی است این نیروها را بشناسیم و برای رسیدن به هدف، آنها را به کار گیریم.
- برنامه‌ریزی: باید برای تمام کارها و فعالیت‌های شبانه‌روزی، برنامه‌ای مدون و منظّم داشته باشید. بدین منظور از جدولی استفاده کنید که در ستون افقی آن، ساعات شبانه‌روز و در ستون عمودی، ایام هفته را یادداشت و تمام کارهای روزانه را در آن درج کنید. (از خواب، استراحت، عبادت، ورزش، مطالعه، و ...). هر فعالیتی را در زمان خاص خود در جدول بنویسید و هیچ زمانی را بدون کار خالی نگذارید. هر روز صبح با نگاهی به آن برنامه، به اجرای دقیق آن بپردازید و شب‌ها قبل از خواب، آن‌را محاسبه و ارزیابی کنید، شایسته است، مانند یک محاسبه‌گر جدی و قاطع، فعالیت‌های روزانه و میزان موفقیت خود را در انجام دادن آنها بررسی کنید؛ در صورت موفقیت، خود را تشویق و در صورت تخلّف و سهل‌انگاری، تنبیه کنید.
- تلقین: تلقین به خود در تقویت اراده، اثر قابل ملاحظه‌ای دارد؛ بنابر این هر روز جملاتی را به خود تلقین کنید؛ مانند این جملات: «من اراده لازم برای انجام کارهایم را دارم»، «هیچ چیز نمی‌تواند اراده‌ام را متزلزل کند»، «آنچه را که به نظرم انجام دادنی است، انجام می‌دهم و هیچ قدرتی نمی‌تواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محکم‌تر می‌شود»، «بر من لازم است که موفق شوم؛ زیرا موفقیت از آن نیرومندان است» و ... .
- تدریجی بودن تقویت اراده: برای به دست آوردن اراده‌ای قوی و محکم، توجه به تدریجی بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست، امری بایسته است، گمان نکنید می‌توانید به طور دفعی و بدون هیچ تلاشی، به آن دست یابید.
همواره بر خداوند توکل کرده و در همه امور از او استمداد جویید.
ب) راه کارهای عملی:
برای تقویت اراده به راه‌کارهای عملی زیر توجه کرده، و به آنها پایبند باشید:
- هر روز صبح حداقل بیست دقیقه، به طور مرتب و در ساعتی معین ورزش کنید.
- خواندن نمازها در اول وقت، و در صورت امکان، چند دقیقه قبل از اذان صبح از خواب بیدار شده، نماز شب بخوانید و اگر در آن وقت بیدار نشدید، قضای آن‌را به جای آورید.
- مقید باشید هر روز تعداد آیات معینی از قرآن را تلاوت کنید (حداقل 30 تا 50 آیه) و در صورت تمایل در هفته‌های بعد، به میزان آن بیفزایید.
- ترک گناه و مخالفت با هواهای نفسانی، نقش بسیار مؤثری در تقویت اراده و نهادینه کردن آن در درون انسان دارد؛ و برای این منظور باید توجه به آثار و عواقب خطرناک گناهان داشت.[1]
- کارهایی را که به عهده می‌گیرید، ناتمام رها نکنید. آنها را به نحو احسن و تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه دهید.
- از پراکنده کاری و آشفتگی در کارها که موجب به هم ریختگی فکری می‌شود بپرهیزید و به فعالیت‌های خود تمرکز و انسجام بخشید.
- اگر می‌توانید روزه بگیرد که در تقویت اراده مفید است، و اگر نمی‌توانید روزه بگیرید حداقل در خوردن و نوشیدن امساک کنید.
9.مطالعه کتاب‌های اخلاقی[2] مخصوصا زندگینامه‌ی اولیای الهی و علمای وارسته[3] در تقویت اراده مؤثر است.[4]
[1]. مطالعه کتاب‌هایی؛ مانند گناهان کبیره، و کیفر گناهان، و ... در این زمینه مناسب است.
[2]. مانند کتاب معراج السعاده مرحوم ملا احمد نراقی.
[3]. مانند کتاب‌های نشان از بی‌نشانها، برگی از دفتر آفتاب، کیمیای محبت، در محضر لاهوتیان.
[4]. «سیر مطالعاتی در جهت تقویت پایه های فکری و برنامه ریزی»، 5308؛ « اراده و اختیار و ارادی بودن اراده»، 48138؛ «اراده و انگیزه از نگاه قرآن و روایات»، 46472؛ «تأثیر محیط، وراثت و ژنتیک بر اختیار انسان»، 93574.