نماز شب یکی از عبادت‌ها و نمازهای پرفضیلتی است که بعد از نیمه شب و به دور از هر گونه ریا و تظاهر و خودنمایی انجام می شود. نماز شب ۱۱ رکعت است. هشت رکعت به صورت نماز دو رکعتی؛ مانند نماز صبح، ولی به نیت نماز شب خوانده می‌شود. بعد دو رکعت به نیت نماز شفع، سپس یک رکعت نماز به نیت وتر خوانده می‌شود. مجموع این یازده رکعت را به دو صورت مختصر و طولانی می‌توان خواند.
نماز شب یکی از عبادت‌ها و نمازهای پرفضیلتی است که در آیات و روایات سفارش زیادی به آن شده است. با نماز در دل شب و به هنگام سحر و فرو نشستن غوغای زندگی مادی، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد که بی نظیر است. به همین دلیل دوستان خدا همیشه آخر شب را برای راز و نیاز انتخاب می‌کنند؛ چرا که در این شرایط آرام و دور از هر گونه ریا و تظاهر و خودنمایی و توأم با حضور قلب، حالت توجهی به انسان دست می‌دهد که فوق‌العاده روح‌پرور و تکامل آفرین است. به همین جهت است که قرآن کریم، به نماز شب‌خوان وعده مقام محمود داده است: "وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَىٰ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا"؛[1] و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای تو است؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد"!
کیفیت خواندن نماز شب
نماز شب ۱۱ رکعت است. هشت رکعت به صورت نماز دو رکعتی؛ مانند نماز صبح، ولی به نیت نماز شب خوانده می‌شود. بعد دو رکعت به نیت نماز شفع، سپس یک رکعت نماز به نیت وتر خوانده می‌شود. مجموع این یازده رکعت را به دو صورت مختصر و طولانی می‌توان خواند.
روش مختصر:
در این روش، در یازده رکعت تنها به سوره حمد (بدون سوره) می‌توان بسنده کرد.
روش طولانی:
در این شیوه در هر رکعت از هشت رکعت ابتدایی، نخست سوره حمد، سپس یک سوره (سوره‌های متعددی مانند کافرون، توحید و… که سفارش شده است) را می‌خوانیم. البته در برخی روایات حتی به خواندن ده بار سوره توحید سفارش شده است.
در دو رکعت نماز "شفع"، بهتر است در رکعت اول بعد از قرائت سوره حمد، سوره "فلق" خوانده شود و در رکعت دوم بعد از حمد سوره "ناس" را بخوانیم.
در یک رکعت "وتر" بعد از سوره حمد، نیز بهتر است سه بار سوره توحید به تنهایی، یا سه بار سوره توحید به همراه فلق و ناس را بخوانیم و می‌توان تنها به یک سوره توحید بسنده کرد و دست‌ها را به قنوت بالا برد.
قنوت:
قنوت نماز وتر، یکی از مستحبات پر فضیلت است و سفارش شده است که آن را طولانی کنیم. در روایتی از پیامبر اکرم آمده است: "ر کس در دنیا قنوت نماز وترش طولانی‌تر باشد، در موقف قیامت راحت‌تر است".[2] در قنوت ابتدا در حق چهل مؤمن و یا به طور کلی برای مؤمنان دعا می‌کنیم؛ مثلاً می‌گوییم: "اللهم اغفر لفلان (به جای گفتن "فلان" نام شخصی که می‌خواهد برایش دعا کند را می‌گوید) یا اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات" سپس هفتاد مرتبه می‌گوییم: "استغفر الله ربی و اتوب الیه" بعد هفت مرتبه می‌گوییم: "ذا مقام العائذ بک من النار"، سپس سی صد مرتبه می‌گوییم: "العفو" و بعد از آن می‌گوییم: "رب‌ّ اغفرلی و ارحمنی و تب علی‌ّ انک انت التواب الغفور الرحیم" بعد به رکوع و سپس به سجده رفته و تشهد و سلام می‌دهیم. البته دعاها و ذکرهای مستحبی فراوانی در میان اذکار نماز شب و رکعات آن وجود دارد که مستحب است.
برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به:
1. نمایه: اهمیت و آثار نماز شب و حکم قضاء آن، سؤال 2859 (سایت: 3094).
2. مفاتیح الجنان، مرحوم شیخ عباس قمی.