کد سایت
fa66067
کد بایگانی
81033
نمایه
ضرر و زیان انسانها از نگاه قرآن
طبقه بندی موضوعی
تفسیر
برچسب
قرآن|سود|ضرر|زیان|توحید افعالی
خلاصه پرسش
اینکه قرآن میگوید انسانها نمیتوانند به یکدیگر ضرر یا سود برسانند، معنایش چیست و آیا با واقعیت منطبق است؟
پرسش
منظور از «ضرر» در قرآن که میگوید «کسی قدرت رساندن نفع یا ضرر به انسان را ندارد» چیست؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم درباره ضرر به مؤمنان میفرماید که گمراهان و منحرفان، از ضرر زدن به مؤمنان هدایتیافته عاجزند: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافتهاید، گمراهى کسانى که گمراه شدهاند، به شما زیانى نمیرساند».[1]
همچنین میفرماید که ضرر و زیان انسانها، در قلمرو مشیت و خواست خداوند میباشد:
«بگو: من مالک سود و زیان خویش نیستم، مگر آنچه را خدا بخواهد [و از غیب و اسرار نهان نیز خبر ندارم، مگر آنچه خداوند اراده کند] و اگر از غیب با خبر بودم، سود فراوانى براى خود فراهم میکردم، و هیچ بدى [و زیانى] به من نمیرسید من فقط بیمدهنده و بشارتدهندهام براى گروهى که ایمان میآورند! [و آماده پذیرش حقند]».[2]
«بگو: من [حتّى] براى خودم زیان و سودى را مالک نیستم، [تا چه رسد براى شما!] مگر آنچه خدا بخواهد».[3]
ضرر، اسم مصدر، در لغت به معناى نقصانى است که بر چیزی وارد مىشود؛[4] مانند آنچه در ضرر مالى گفته مىشود.[5] مقصود از ضرر در قرآن، هر گونه ضرری را شامل میشود؛ اعمّ از ضرر اعتقادی، یا آنکه ضرر در راه خیر، در بدن، مال، عنوان و فرزند باشد.[6]
چند نکته درباره آیات فوق:
الف. آیات ذکر شده در حقیقت اشاره به توحید افعالى دارند؛ یعنی در این عالم همه چیز به خدا باز میگردد، و هر کار از ناحیه او است، او است که با حکمتش مؤمنان را پیروزى میدهد و او است که با عدالتش منحرفان را مجازات میکند.
بدیهى است که این منافات با آن ندارد که خداوند به ما نیروها و قدرتهایى داده است که بهوسیله آن مالک قسمتى از سود و زیان خویش هستیم و میتوانیم درباره سرنوشت خویش تصمیم بگیریم، به تعبیر دیگر؛ این آیه نفى مالکیت «بالذات» را میکند نه «بالغیر» را و جمله «إِلَّا ما شاءَ الله» قرینه روشنى بر این موضوع است.[7]
ب. قرآن نمیگوید که هیچ انسانی نمیتواند به دیگری ضرر برساند، بلکه میگوید بدون اجازه خدا نمیتواند چنین ضرری را برساند و البته گاه خدا به دشمنان خویش نیز چنین اجازهای میدهد.
همچنین میفرماید که ضرر و زیان انسانها، در قلمرو مشیت و خواست خداوند میباشد:
«بگو: من مالک سود و زیان خویش نیستم، مگر آنچه را خدا بخواهد [و از غیب و اسرار نهان نیز خبر ندارم، مگر آنچه خداوند اراده کند] و اگر از غیب با خبر بودم، سود فراوانى براى خود فراهم میکردم، و هیچ بدى [و زیانى] به من نمیرسید من فقط بیمدهنده و بشارتدهندهام براى گروهى که ایمان میآورند! [و آماده پذیرش حقند]».[2]
«بگو: من [حتّى] براى خودم زیان و سودى را مالک نیستم، [تا چه رسد براى شما!] مگر آنچه خدا بخواهد».[3]
ضرر، اسم مصدر، در لغت به معناى نقصانى است که بر چیزی وارد مىشود؛[4] مانند آنچه در ضرر مالى گفته مىشود.[5] مقصود از ضرر در قرآن، هر گونه ضرری را شامل میشود؛ اعمّ از ضرر اعتقادی، یا آنکه ضرر در راه خیر، در بدن، مال، عنوان و فرزند باشد.[6]
چند نکته درباره آیات فوق:
الف. آیات ذکر شده در حقیقت اشاره به توحید افعالى دارند؛ یعنی در این عالم همه چیز به خدا باز میگردد، و هر کار از ناحیه او است، او است که با حکمتش مؤمنان را پیروزى میدهد و او است که با عدالتش منحرفان را مجازات میکند.
بدیهى است که این منافات با آن ندارد که خداوند به ما نیروها و قدرتهایى داده است که بهوسیله آن مالک قسمتى از سود و زیان خویش هستیم و میتوانیم درباره سرنوشت خویش تصمیم بگیریم، به تعبیر دیگر؛ این آیه نفى مالکیت «بالذات» را میکند نه «بالغیر» را و جمله «إِلَّا ما شاءَ الله» قرینه روشنى بر این موضوع است.[7]
ب. قرآن نمیگوید که هیچ انسانی نمیتواند به دیگری ضرر برساند، بلکه میگوید بدون اجازه خدا نمیتواند چنین ضرری را برساند و البته گاه خدا به دشمنان خویش نیز چنین اجازهای میدهد.
[1]. مائده، 105.
[2]. اعراف، 188.
[3]. یونس، 49.
[4]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 7، ص 7، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
[5]. همان.
[6]. مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج 7، ص 27، بیروت، قاهره، لندن، دار الکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم.
[7]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 8، ص 308، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.