همان‌گونه که در پرسش بدان اشاره شده است، خداوند در قرآن به وزش بادها و حرکت کشتیها به عنوان یکی از نشانه‌های خود اشاره کرده است: «وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِی الْبَحْرِ کالْأَعْلامِ، إِنْ یشَأْ یسْکنِ الرِّیحَ فَیظْلَلْنَ رَواکدَ عَلى ظَهْرِهِ إِنَّ فِی ذلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ»؛[1] از نشانههاى او کشتی‌هایى است که مانند کوههایی در دریاها در حال حرکت‌اند. اگر پروردگار اراده کند باد را متوقف می‌سازد تا آنها دیگر در دریا حرکتی نداشته باشند، در این موضوع، نشانههایى است براى هر صبر کننده شکرگزار.
در تفسیر و تبیین این آیات باید گفت؛ برای حرکت کشتی‌های بادبانی در دریا، عوامل متعددی دخالت دارد:
1. اصل وجود دریا[2] و وسعت عمیق دریاها.[3]
2. خاصیت بخشیدن به چوب و یا مواد دیگر برای ثابت ماندن بر روی آب[4] و مهیا کردن وسایلی برای تسهیل کارهای انسان و حمل زیاد بار در دریا.[5]
3. اصل پیدایش باد. وزش بادها به دلیل تفاوت درجه حرارت در دو نقطه روى زمین است؛ زیرا هوا بر اثر حرارت منبسط مىشود، سپس به طرف بالا حرکت مىکند و به همین دلیل از یک‌سو فشار بر هواى اطراف مىآورد و آنها را متحرک مىسازد، و از سوى دیگر هنگامى که به سمت بالا حرکت کند، جاى خود را به هواى اطراف مىدهد.[6] و از آن‌جا که کسی غیر از خدا نمی‌تواند این کار را انجام دهد، دلیل بر وجود خدا است.[7]
- حرکت کشتیها با کمک باد.[8] توضیح این‌که آب دریا خود به خود حرکت ندارد، و اگر باد نیاید، کشتیها(ى بادى) در دریا بىحرکت خواهند ماند، بنابراین وزش باد، عامل حرکت کشتی است؛ و از آن‌جا که غالب کشتی‌های آن زمان بادی بودند؛ لذا خداوند وجود باد در دریاها را سبب حرکت کشتیها قرار داده است.[9]
به عبارت دیگر، این آیه در صدد بیان چگونگی حرکت کشتی‌های بادبانی با استفاده از امکانات خدادادی است؛ نه آن‌که بخواهد نیروی محرکه کشتیها را تنها باد بداند تا اشکال موجود در پرسش پدید آید.
می‌دانیم در زمان پیامبر اسلام(ص) و حتی هزاران سال قبل از حضرتشان و در عصر فراعنه در مصر باستان، علاوه بر کشتی‌های بادبانی کشتی‌هایی نیز وجود داشتند که از نیروی محرکه پارو استفاده می‌کردند و نیز برخی کشتیها در رودخانه‌های بزرگ از جریان متقابل آب هنگام جزر و مد برای حرکت استفاده می‌کردند؛ از این‌رو، بادها در همان زمان نزول قرآن نیز تنها نیروی محرکه کشتیها نبوده و این مثالی که در قرآن آمده تنها نمادی از این است که مدیریت تمام قوای محرکه به دست خدا است و او می‌تواند همه آنها را از حرکت بیاندازد، حتی موتورهای پیش‌رفته اتمی!
با این وجود باید گفت؛ امروزه نیز جریان باد در حرکت بسیاری از کشتی‌های موتوری تأثیرگذار است؛ زیرا اگر باد موافق باشد و حرکت امواج در جهت حرکت کشتی قرار گیرد، بر سرعت آن افزوده شده و اگر در جهت مخالف باشد، از سرعت آن کاسته خواهد شد.
[1]. شوری 32 – 33.
[2]. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی، فى ظلال القرآن، ج 5، ص 3195، بیروت، دار الشروق، چاپ هفدهم، 1412ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 20، ص 451، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[4]. تفسیر نمونه، ج 20، ص 451؛ فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 27، ص 602، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
[5]. فضل الله، سید محمد حسین، تفسیر من وحی القرآن، ج 20، ص 186، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، 1419ق.
[6]. تفسیر نمونه، ج 20، ص 452.
[7]. مفاتیح الغیب، ج 27، ص 602.
[8]. تفسیر نمونه، ج 20، ص 451.
[9]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 49، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.