با توجه به این‌که خدای متعال، نظام هستی، از جمله انسان را بر اساس فیض و رحمت خویش آفرید، و با توجه به این نکته که خداوند ارحم الراحمین است، و رحمتش مقدم بر غضب او است، نمی‌توان گفت آیات انذار و عذاب خداوند بیش از بشارت و رحمت است؛ چرا که بسیاری از آیات قرآن مژده به بهشت، نعمت‌های جاودانه بهشتی، امید به رحمت پروردگار؛ حضور در بارگاه قدس الهی و ... است؛ لذا ما به دلایلی معتقدیم قرآن کریم با این ویژگی، آیات مژده و امیدش بر آیات خوف و انذار برتری دارد.[1]
- شاید دلیلی که موجب این برداشت شده است که در قرآن کریم «وعده به عذاب» بیش از «مژده به نجات» است، اشتباهاتی مانند شمارش مشتقات واژه «تبشیر» و «بشارت» و مقایسه آن با مشتقات واژه‌هایی مانند «عذاب» است. در حالی‌که چنین برداشتی صحیح به نظر نمی‌رسد؛ زیرا تنها با اتکا به الفاظ، نمی‌توان آمار درستی را به دست آورد؛ چرا که گاه ممکن است به عنوان نمونه در آیاتی که واژه بشارت در آنها به کار رفته، در حقیقت وعده عذاب در آن نهفته باشد؛ مانند آن‌جا که کافران را به سبب کفرشان و کشتن انبیا بشارت به عذاب دردناک می‌دهد:
«إِنَّ الَّذینَ یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَق... فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیم».[2]
بر این اساس، آمارگیری‌هایی از این دست نمی‌تواند حقیقت را برای ما روشن کند.
- خداوند در آیات فراوان، «رحمت» را ریشه و دلیل زیربنایی نزول قرآن اعلام فرموده است:
«یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنین»؛[3] اى مردم، براى شما از جانب پروردگارتان موعظهاى آمد، و شفایى براى آن بیماری که در دل دارید، و راهنمایى و رحمتى براى مؤمنان.
«...وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمین»؛[4]و ما قرآن را که بیانکننده هر چیزى است و هدایت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است، بر تو نازل کردیم.
«وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنین»؛[5]و این قرآن را که براى مؤمنان شفا و رحمت است، نازل می‌کنیم.
و ...
بر این اساس، مژده به رحمت زیر بنا بوده و تهدید به عذاب نیز گاه از مظاهر همان رحمت است تا بندگان به سوی خدا بازگردند.
- حتی اگر آنچه در پرسش مطرح شده صحیح بوده و آیات ناظر به عذاب بیش از آیات ناظر به رحمت باشند، اما آیات بشارت‌دهنده، به اندازه‌ای دامنه‌شان گسترده و وسیع است که برخی از آنها به تنهایی می‌توانند تمام آیات هشداردهنده در مورد عذاب را تحت الشعاع خود قرار دهند:
«قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً»؛[6]بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کردهاید! از رحمت خداوند ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
«مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزى إِلاَّ مِثْلَها وَ هُمْ لا یُظْلَمُون»؛[7] هر کس کار نیکى انجام دهد، ده برابر آن پاداش به او هدیه خواهد شد، و هر کس کار بدى انجام دهد، بیش از کار بدش کیفر نخواهد دید و بر آنها ستمى نخواهد رفت.
از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به این‌که هوای نفس و فریب شیطان به صورت مستمر، انسان‌ها را به سمت بدی‌ها می‌خواند، آیات عذاب همواره تکرار می‌شود تا قدرت تقوای انسان را رشد دهد. و این به معنای آن نیست که رحمت و عفو پروردگار تحت الشعاع غضب و عذاب الهی قرار دارد.[8]
[1]. ر. ک: (آیات امید و مژده در قرآن کریم)، 45640.
[2]. آل عمران، 21؛ توبه 34؛ انشقاق، 24.
[3]. یونس، 57.
[4]. نحل، 89.
[5]. اسراء، 82.
[6]. زمر، 53.
[7]. انعام، 160.
[8]. ر. ک: (عذاب‌های الهی و رحمت پروردگار)، 34489؛ (رحمت گسترده پروردگار و بهره‌مندی انسان از این هدایت و رحمت)، 34815؛ (رابطۀ رحمت خداوند با مجازات)، 6838؛ (فراگیرترین آیه قرآن از جهت رحمت الهی)، 61008؛ (اسلام دین رحمت)، 44442.