کسانی که مقلد مراجعی مانند امام خمینی(ره) هستند، در صورتی که شک داشته باشند که ماهی خاویار فلس دارد یا نه، میتوانند برای خوردن استفاده کنند. و اگر مقلد مراجعی هستند که خوردن آنرا جایز نمیدانند، برای مصارف غیر خوردن خرید و فروش آن اشکال ندارد. بنابراین، هر کس در این مسئله باید طبق نظر مرجع تقلید خود عمل نماید.
جواب روشن به پرسش فوق نیازمند آگاهی به مطالب زیر است:
- در توضیح المسائل مراجع[1] که حاوی فتوای دوازده نفر از مراجع عظام تقلید است، آمده است اگر ماهی فلسدار را زنده از آب بگیرند و بیرون از آب جان دهد، پاک، و خوردن آن حلال است. و چنانچه در آب بمیرد، پاک است، ولی خوردن آن حرام است. و ماهی بدون فلس را اگرچه زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد حرام است.
- پولک ریز و درشت روی پوست ماهی که - بدون چشم مسلح، مثل ذره بین - دیده شود، را فلس میگویند.
- فلسدار بودن به این است که اولا: فلس در اصل خلقت ماهی باشد و لو همیشه نباشد. ثانیا: در طرف سر ماهی یا دم ماهی باشد و لو زیاد باشد یا کم باشد. کوچک باشد یا درشت باشد، سفت باشد یا سست باشد، به گونهای که در دام بریزد یا در اثر ساییدن ماهی به جایی ریخته شود، در همهی این موارد ماهی، فلسدار نام دارد.
- راه تشخیص آن این است که آدم خودش بداند، و یا دو نفر شاهد عادل، یا متخصصی(اهل فن)، شهادت دهد که ماهی فلس دارد.
- در صورتی که ماهی ازون برون، هیچگونه فلس،[2] نداشته باشد، برای مداوا کردن، مریض به شرط آنکه پزشک حاذق بگوید: تنها راه علاج و مداوای بیماری خوردن آن است، در آن صورت حلال میشود. (که در این صورت از باب اضطرار حلال میشود).
- ماهی ازون برون، غیر از اینکه اگر حلال باشد، غذای آدمی است، میتواند به صورت پودر درآید و غذای ماهیان حلال گوشت و یا حیوانات حلال گوشت دیگر باشد.
- صرف حرام بودن نمیتواند مانعی برای خرید و فروش و یا صید آن باشد؛ چرا که حرام بودن خوردن چیزی یک مسئله است و خرید و فروش آن مسئلهای دیگر است. چه بسا چیزی خوردن و یا آشامیدن آن حرام باشد، ولی خرید و فروش آن اشکال نداشته باشد، مانند خون که خوردن آن حرام است، ولی خرید و فروش آن اشکال ندارد؛ زیرا که منفعت یک چیز تنها در خوردن و آشامیدن نیست، بلکه یک چیز مانند خون میتواند فواید بسیاری غیر از خوردن و آشامیدن داشته باشد. بنابر این، خرید و فروش فقط منحصر برای خوردن نیست.
- لازم به ذکر است که از امام خمینی(ره) در بارهی خوردن ماهی خاویار(ازون برون) استفتا شد، ایشان فرمود: اگر از ماهیهایی باشد که دارای فلس است، یا مشتبه است در اینکه فلس دارد یا نه، خوردنش حلال است، و الاّ خوردنش جایز نیست.[3]
با توجه به آنچه گفته شد، کسانی که مقلد مراجعی مانند امام خمینی(ره) هستند، در صورتی که فلس نداشتن ماهی خاویار برایشان اثبات نشده باشد، میتوانند برای خوردن استفاده کنند. و اگر مقلد مراجعی هستند که خوردن آنرا جایز نمیدانند، میتوانند برای مصارف غیر خوردن از آن استفاده کنند. بنابراین، هر کس در این مسئله باید طبق نظر مرجع تقلید خود عمل نماید.[4]
[1]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، ص 590، مسئله 2516، قم، دفتر انتشارات اسلامی؛ ر. ک: امام خمینی، استفتائات، قسمت خوردنیها و آشامیدنیها و صید ماهی.
[2]. اگرچه، عدهای از پرورش دهندگان ماهی ازون برون گفتند: در طرف سر ماهی ازون برون، وقتی بچه است، فلس دیده شده است.
[3]. استفتائات، ج 2 ، ص 504.
[4]. «انواع آبزیان و احکام آنها»، 1063؛ «حکم خوردن ماهی کولی»، 3575؛ «کشتن و پاک کردن ماهی زنده در خارج از آب»، 69703.