پدر من دارای دو فرزند از همسر اول خود (که سه سال با او زندگی کرده و او را طلاق داده است.) دارد. این دو فرزند توسط مادر خود (همسر اول پدرم) بزرگ شده اند بدون اینکه ازپدرم نفقه دریافت کرده باشند. هنگام طلاق همسر اول،پدرم هیچ پولی برای آنان قرار نداده است.! (چون آن موقع وضع اقتصادی خانواده پدرم این اقتضا را نداشته که مال را تقسیم کند.). پدرم بعد از دو سال زندگی مجردی با مادرمن (همسر دوم) ازدواج کرده و و در مدت 26 سال زندگی مشترک از او صاحب 6پسر می شود . در این مدت روز بروز وضع اقتصاد خانواده پدرم (وضع مالی مادرم) بهتر و بهتر می شد تا مادرم از دنیا رفته بود.
مالی که مادرم به ارث گذشته دوران زندگی با پدرم تقریبا 5 میلیارد روپیه (زمین و ساختمان) و کالای تجارت 700 میلون روپیه (واحد پول اندونزی) و قرض بانکی 250 میلیون روپیه بود.
بعد از 1 سال پدرم که عمری از او گذشته یک بار دیگر با زنی جوان ازدواج کرده (همسر سوم) و تا به حال دارای فرزندی نشده است. به علت این که خود ما دارای کار کاسبی هستیم اعم از کارمند دولت و غیر دولتی از کار کاسبی پدر جدا شده ایم. در حال حاضر مال و کار کاسبی که مال ماردم بود در دست پدر من و همسر سوم او باقی مانده است. در این مدت خانواده پدرم (پیر مرد) با همسر سومش (که خیلی جوان) کم کم مشکلات زیاد پیدا شد و برادران کوچک من تحت تأثیر قرار گرفته و این مطلب را به پدرم انتقال دادم و عرض کردم. وی به من که فرزند بزرگ خود و اعتماد کامل دارد تا این همه مال و ثروت را تقسیم کنم. در این میان از استاد محترم تقاضا دارم که مارا راهنمای کند تا می توانیم عادلانه مال را بین برادر مادری و پدری و پدر و همسر سوم تقسیم کنم.
سؤال من این است که:1. سهم پدر از همسر دومش چند است؟ 2. آیا دو فرزند از همسر اول سهمی دارند یا این که از پدر دریافت کنند؟ 3. آیا کار و کاسبی نیز تقسیم بشود یا این که به برادری که توانا ی در اداره کار بسپریم و بعد در آمدش تقسیم کنیم؟ و چنانچه تقسیم بشود تقسیم آن چگونه است؟ یا به پدر و همسر سومش سپرده بشود تا خود آن اداره کنند؟ لطفاً ما را راهنمایی فرمایید.
اموال مادر شما بین فرزندان مادرتان و شوهرش تقسیم می شود و برادرانی که از همسر دیگر هستند در این اموال سهمی ندارند. شما می توانید ارث مادر خود را در اختیار گرفته و بین وارثین او تقسیم کنید و می توانید به خاطر احسان و نیکی در حق پدر خود و برای جلو گیری از اختلال در زندگی او بخشی یا همه سهم خود را برای مدت محدودی در اختیار پدرتان قرار دهید یا برای همیشه به او ببخشید.
مطابق آنچه در سؤال آمده است اموالی که باقی مانده است اموال مادر شما بوده است براین اساس پاسخ سؤال اول و دوم است که طبق آیه قرآن و فتوای مراجع تقلید که (بر گرفته از آیات قرآن است) این است که :"اگر زنى بمیرد و از شوهر خود، اولاد داشته باشد،یک چهارم همه مال را شوهر و بقیه را اولاد به ارث مىبرند. و فرقى نمىکند که فرزندان زن از این مرد باشد یا شوهر دیگر و فرقى نمىکند که شوهر فرزند داشته باشد یا خیر.[1]
پس، سهم پدر شما از همسر دوم خود ، یک چهارم است و بقیه اموال به فرزندان همسر دوم به ارث می رسد. اما فرزندان پدر شما که از همسر اول او هستند از اموال مادر شما ارثی نمی برند.البته در صورتی که پدر یا مادر همسر دوم در هنگام وفاتش زنده باشند، سهمی از ارث دارند که مقدارش در رساله های عملیه مراجع تقلید بیان شده است.
پاسخ سؤال سوم:
دو فرزند از همسر اول، بعد از مردن پدر، فقط از سهم پدر به صورت مساوی با سایر برادرانی که از همسر دوم هستند ارث می برند.[2]
پاسخ سؤال چهارم:
می توانید کار و کاسبی را که سهم خودتان است، به برادری که توانایی اداره آن را دارد، سپرده و بعد از پرداخت دستمزد او،درآمد کسب و کار را به طور مساوی بین خودتان تقسیم نمایید، و پدر و همسر سوم هیچ حقی در سهم شما ندارند. البته در صورتی که همه برادران شما (فرزندان همسر دوم) توافق کنند که اموال در اختیار پدر باقی بماند تا درزندگی اش دچار مشکل نشود، می توانید همه یا بخشی از اموال را برای مدت محدودی در اختیاراو قرار دهید یا برای همیشه به او ببخشید.!
البته آن چه گفته شد درباره اموال مادر شما است که بین وارثین (فرزندان او و شوهرش ) تقسیم می شود.
اما اموال پدر شما بعد از مردن او بین همسران و همه فرزندان او (از همسر اول و دوم) که در زمان مردن او زنده باشند تقسیم می شود.[3]
[1] توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 741، م 2770: مثلاً امام خمینی (ره) می فرماید:« اگر زنى بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقیه را ورثه دیگر مىبرند و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، چهار یک همه مال را شوهر و بقیه را ورثه دیگر مىبرند».
[2] توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 708، م 2731: مثلاً امام خمینی (ره) می فرماید:«اگر وارث میت فقط یک نفر از دسته اول باشد مثلًا پدر یا مادر یا یک پسر یا یک دختر باشد، همه مال میت به او مىرسد و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال به طور مساوى بین آنان قسمت مىشود».
[3] این مباحث در احکام ارث از رساله های عملیه مراجع تقلید به تفصیل بیان شده است.