Dost, insanın təklikdə olan həmdəmi və onun qəm və sevincinə şərik, çətin günündə ona qüvvət verən qolu, çətinliklərində onun dayağı və bir çox çətin məsələlərində ona ürək yandırıb yol göstərən şəxsdir. Amma hər bir şəxsin dostları, digərlərinin onun əxlaq və şəxsiyyətinə nisbət hökm verməsiylə qarşı- qarşıya durur. İnsanın öz dostlarının təsiri altında qalması, müxtəlif yaşlarda daha çoxdur; bunun üçün də, dost seçməkdə diqqətli olmaq, insanın əxlaqının daha sağlam olmasına və amanda qalmasına kömək edir. İmam Əli (ə) bu barədə buyurur: "Dost, cəmiyyətə qoşulmağın bir yolu kimidir, bəs onu özünüz kimi və özünüzə oxşar təyin edin".[1]

İnsanların qəlb və daxilindən olan bağlılıqları, xaricdə və cəmiyyətdə olan bağlılıqlarla nəticələnir.

Cəmiyyətdə olan əlaqələr də, insanların ruhiyyəsi və əxlaqında təsir qoyur. O şəxslər ki, insaniyyət məqamının kamil olmasına və nəfslərinin pak olması və mənəvi və İlahi məqama və əxlaqa nail olmaq istəyirlər, dost seçmək üçün dini ülgülərə diqqət yetirməli və dostdan əldə olunan hər bir şeyə diqqət yetirməlidirlər.

Bunun üçün də, İslamda dost seçmək üçün birinci mərhələdə lazım olan, dostun zahirdə və maddi xüsusiyyətləri deyil, bəlkə mənəvi xüsusiyyətləri nəzərdə tutulur.

Burada dostun mənəvi xüsusiyyətlərindən bir neçəsini nümunə olaraq açıqlayırıq:

1. İman, dostun ən yaxşı əsaslarındandır: Əsas və əsli olan yeganə şeydir ki, həmişə payidardır və dinin əslində və etiqadlara iman gətirməkdir. Əgər bir şəxs digəriylə dostluğu Allaha yaxın olmaq üçün olarsa heç bir zaman ayrılmaz; çünki möhkəm sütunlar üzərində qurulmuşdur və bu xüsusiyyət İslam dinin əbədi qanunudur ki, hər bir şeyin əslini iman qərar vermişdir. Bu məktəbdə əsas və qiymətli dostluq və düşmənçilik iman əsasında və yalnız Allah üçün və ona yaxın olmaq üçündür ki, Allah və onun yaratdıqları varlıqlar arasında ən güclü və möhkəm rabitədir.

Quran- kərimin bu mövzuda bir çox ayələri vardır ki, insanları və mömin şəxsləri kafir, müşrik və münafiqləri dost olmaqdan çəkinməyə çağırır; misal üçün: "Mömin şəxslər, möminlərin əvəzində kafirləri özlərinə dost və rəhbər təyin etməsinlər, hər kəs bu cür etsə Allahla heç bir rabitəsi yoxdur (Allahla olan rabitəsi tamamıyla kəsilmişdir) yalnız onlardan pəhriz edin...."[2]

2. Layiqli dost ağıllı və elm sahibi olmalıdır: Ağıl və düşüncə bir qüvvədir ki insan onun vasitəsiylə aləmdə olan həqiqətləri dərk edir. O cür ki, ağıl insan həyatının həmişə şölələnən məşəli və insan səadəti ağıl və düşüncə sayəsindədir.

İslam dini dostluq şəraitlərindən birini ağıl bilir və təkid edir ki, bəfalı ağıl və elm sahibləriylə dostluq edin.

İmam Əli (ə)- dan əlimizə çatan rəvayətlərdən birində oxuyuruq:

"O şəxslər ki, elm sahibidirlər dostluq etməkdən qadağan olunmamışdır, baxmayaraq ki, (səxavətli şəxs deyil) onu sevmirsən (və bu cəhətdən ondan bəhrələnirsən) amma onun ağlından faydalan və çirkin əxlaqından uzaq ol və heç bir zaman kəramətli şəxslə dost olmağı əldən vermə baxmayaraq ki, ondan faydalanırsan, amma öz ağlınla onun kəramətindən faydalan, ağılsız bir insandan olduqca uzaq ol (ki, kəramət və ağıl sahibi deyildir)."[3]

O həzrət yenə buyurur: Ağıllı şəxslə dostluq etmək, insan ruhunu dirildir.[4]

Amma cahil dost, zəhər kimidir ki, varlığı hər an insan canı üçün ziyanlıdır.

İmam Sadiq (ə) buyurur: Hər kəs axmaq adamla dostluqdan uzaq olmazsa, onun səfeh işlərinin təsirinə düşüb tez bir zamanda çirkin əxlaq sahibi olacaqdır.[5]

3. Layiqli bir dost, o dostdur ki, öz nöqsanlarımızı özümüzə desin: İslamda o cür dostluqlara qiymət verir ki, onun şüası insan həyatına nur saçıb, onun kamilliyə çatmasına yol açır.

O şəxs ki, insanın nöqsanlarını görür və o səhvləri düzəltmək üçün ona nöqsanlarını verməzsə, layiqli bir dost deyil, bəlkə yaxşı dost rəvayətlərdə olduğu kimi o şəxsdir ki, güzgü kimi öz eyb və nöqsanlarımızı bizə göstərsin ki, o səhvləri düzəldək; çünki yaxşı dost, dostun düzgün və xoşbəxt olmasını istəyir və xeyirxahlıq fikriylə onun eyblərini ona deyib bildirir ki, o öz səhvlərini düzəltsin.

Qurani- kərimdə gəlmişdir:

İmanlı kişilər cə qadınlar, bir- birlərinin dostlarıdırlar, əmr be məruf və nəhy əz münkər edib, namaz qılır və zəkat verirlər. Allah və onun rəsulundan itaət edirlər, tez bir zamanda Allah onlara öz rəhmətini şamil edəcək Allah qüdrətli və hikmət sahibidir".[6]

İmam Sadiq (ə) buyurur: Qardaşlarımın ən yaxşısı o kəsdir ki, mənim eyb və nöqsanlarımı mənə hədiyyə etsin.[7]

4. Yaxşı bir dost, öz din qardaşının maddi və mənəvi problemlərini həll etmək üçün qədəm götürür ki, o çətinlikləri həll etsin:

İmam Həsən Müctəba (ə) bu barədə bu cür sifariş edir: O şəxslə dostluq et ki:

1. Hər vaxt onunla birlikdə oldun sənin sadiq olmanın mənbəyi olsun.
2. Hər vaxt ona xidmət etsən sənin (abrını) qoruyub saxlasın.
3. Hər vaxt ondan kömək istəsən hacətini yerinə yetirsin.
4. Əgər bir söz (düzgün və haqq desən, səni təsdiqləsin).
5. Əgər (düşmənə) hücum etsən, sənin qüvvəni gücləndirsin.
6. Əgər xeyirxahlıq etmək istəsən sənə kömək etsin.
7. Əgər sənin həyatında çətinliklər yaransa onu həll etməyə səy etsin.
8. Əgər səndən yaxşılıq görsə, onu hesab etsin.
9. Əgər ondan bir şey istəsən onu sənə versin.
10. Əgər sən sükut edirsəndə (bir şey istəmirsənsə) o başlasın (və sənin ehtiyaclarını həll etsin).[8]

Bunlar bir şəxsdə mühüm olan xüsusiyətlərdəndir ki, bir dostda olması lazım görülür; amma dost tapmaq üçün ictimai xüsusiyyətlərə diqqət yetirib cəmiyyətdə necə qarşılanmasını da nəzərdə tutmaq lazımdır; burada onlardan bir neçəsinə nümunə olaraq işarə olunur:

Bir. İki dostun yaşları

İki Dostun yaşları barəsində iki nöqtəyə diqqət yetirmək lazımdır:

1. Əgər bir şəxsin yaşı ki, onunla dost olmaq istəyir, ondan daha çox və böyükdürsə onun təcrübə və mənəviyyatından bir dini və böyük dost kimi istifadə edib onun hörmətini saxlasın və öz yaşında olan şəxslərin rəftarlarıyla onun rəftar və əməllərini müqayisə etməsin. Bəs bu dostluqda bəzi işlərə düçar olmasın ki, ətafdakı insanlar onu məlamət etsinlər.

2. yuxarıda deyilənlərə əsasən mümkündür iki şəxs arasında yaş cəhətindən bərabər olsun, bu zaman da yenə riayət etmək lazımdır, çünki insanların şəxsiyyəti mühümdür və onların ehtiramı qorunmalıdır.

İki: O şəxslə ki, dostluq etmək nəzərdə tutulur, cəmiyyətdə olan etiqadları və məqamına nəzər salmaq lazımdır; misal üçün o şəxs ki, cəmiyyətdə abırlı və müsbət məqam sahibidir, o şəxslə ki, bu xüsusiyyətlərə sahib deyil, dostluq etməsin; baxmayaraq ki, insanların hidayət olması üçün onlara məhəbbət və mərhəmət göstərmək lazımdır, amma başqalarını hidayət etmək vəzifəsi, əmr be məruf və nəhy əz münkər dostluq fəzilətinə məxsus bir ünvanda deyildir.

Üç. O yerlərdə ki, iki nəfərin dostluğu bir həddə olaki, cəmiyyətdə mənfi fikirlər yaransın, ondan uzaq olub özünü tphmət qarşısında qoymasın; o cür ki, İmam Əli (ə) buyurur: Töhmətlə dolu yerlərdən və o yerlərdən ki, cəmiyyət o yerlərdən pis fikirdədirlər çəkinin, çünki pis dost insanı aldadır".[9]

Əlavə məlumat üçün aşağıdakı göstəriciləri mütaliə edin:

Möminin sifətləri: Sual 2534 (sayt: 2671)

Möminlər bir- biriylə qarşılaşdıqları zaman, sual 1824. (Sayt: 13365)

Başqalarıyla müaşirət yolları. Sual 8795 (sayt: 8752)

İctimai və şəxsi həyat. Sual 8351. (sayt: 8370).