Cavabı bir neçə hissədə bəyan edir, axırda isə sual verən şəxsin işarə etdiyi bir neçə fər’i (ikinci dərəcəli) məsələyə işarə edirik.

1. Əvvəlcə “aləmin” kəlməsinin mənasını araşdırırıq: görəsən, “aləmin” kəlməsi bütün zamanlara və dünyanın hər yerində olan insanlara aiddirmi, yoxsa yalnız bir zamanda yaşayan insanlar barəsində işlənmişdir?

Quranda bu kəlmənin işlənmə yerlərindən, eləcə də müfəssirlərin bu kəlmə barəsindəki sözlərindən məlum olur ki, bu kəlmə yalnız bir zamanda yaşayan insanlara aid edilmişdir.[1] Aşağıda bəzi sünnü müfəssirlərinin nəzəriyyələrini qeyd edirik:

a) Məşhur sünnü alimi Süyuti öz təfsirində Əbdür-Rəzzaqdan və Əbd ibni Həmiddən, o da Qütadədən belə nəql edir: “Hər bir zaman üçün bir aləm vardır.”[2]

b) Böyük sünnü alimi olan Fəxr Razi وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ (və həqiqətən Mən sizi aləmlərə üstün etdim)” ayəsinin izahında, onun Peyğəmbərimiz həzrət Məhəmməd (səlləllahu əleyhi və alih)-ə şamil olmamasını qeyd etdikdən sonra yazır: “Bəni-İsrailin (hamıdan) üstünlüyü onların dövründə yaşayanlara aid idi. Amma Peyğəmbərimiz o dövrdə dünyaya gəlmədiyindən, “aləmin” kəlməsi ona aid edilmir, çünki mə’dum (vücudu olmayan şey) “aləmin”dən sayılmır.”[3]

v) Fəxr Razi yenə də İshaq ibni Bişrdən və İbni Əsakir də İbni Abbasdan “وَ اصْطَفاكِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِينَ”[4] ayəsinin izahında belə nəql edir: “وَ اصْطَفاكِ” səni (Məryəmi) seçdi, “عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِينَ” yəni “öz ümmətinin aləmlərinə.”[5]

2. Amma ayələrə rəvayət vasitəsi ilə təxsis (qeyd) vurulmasına (və nəticədə ayənin əhatə dairəsinin məhdud edilməsinə) gəldikdə isə, bu məsələ sünnü alimləri arasında da mövcuddur. Aşağıda onlardan yalnız bir neçəsinə işarə edirik:

a) Allah-taalanın Bəni-İsrailə buyurduğu: وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ (və həqiqətən Mən sizi (Bəni-İsraili) aləmlərə üstün etdim)[6] ayəsi; Müsəlmanlardan heç biri şəkk etməz ki, bu ayə İslam Peyğəmbəri (səlləllahu əleyhi və alih)-in özünə şamil deyildir, halbuki bu ayənin zahiri ümumidir və ona ayədə heç bir təxsis (qeyd) vurulmamışdır.

Süyuti öz təfsirində Əbdur-Rəzzaqdan və Əbd ibni Həmiddən, o da Qütadədən “Və inni fəzzəltukum ələl-aləmin”[7] ayəsinin izahında yazır: “Bunlar (Bəni-israil qövmü) o zamandakı aləmlərdən üstün idilər.”[8]

Fəxr Razi bu ayə ilə əlaqədar yazır: “Yəni öz dövrlərində olan aləmlərə üstün idilər.”[9]

b) Allah-taalanın həzrət Məryəm (əleyha-salam) barəsində buyurduğu “vəstəfaki əla nisail-aləmin”[10] ayəsi barəsində də bəzi sünnü alimlərinin nəzəriyyələrini qeyd edirik:

Süyuti “əla nisail-aləmin” ifadəsinin təfsirində yazır: “Yəni (Allah Məryəmi) öz dövründəki ümmətlərdən (qadınlarından) üstün etdi.”[11]

Sünnü alimlərindən digər biri deyir: “Allah-taala İsanın anasını seçdi, onu hər növ zahiri və batini çirkinliklərdən pakladı və onu öz dövrünün qadınlarından üstün etdi.”[12]

3. Əhli-sünnət və şiə təfsirlərində mövcud olan çoxlu şahidlərə əsasən aləm qadınlarından üstünlük təkcə həzrət Məryəmə məxsus deyildir; bir çox qadınlar da onun kimi aləm qadınlarından üstün olmuşlar. Bu barədə yalnız bir nümunəni qeyd etməklə kifayətlənirik:

Ənəs ibni Malik deyir ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) buyurdu: “Aləm qadınlarının ən fəzilətlisi dörd nəfərdir: İmranın qızı Məryəm, Fironun arvadı (və Müzahimin qızı) Asiya, Xüveylidin qızı Xədicə və Rəsulullahın qızı Fatimə.”[13]

Nəticə

Şahidlərlə bəyan olunan bəzi incə nöqtələrə diqqət yetirməklə aydın olur ki, “aləmin” kəlməsinin mənası ümumi deyildir və “Təfsiri Kəbir”in müəlli Fəxr Razinin dəlillərində də qeyd olunduğu kimi, həzrət Fatimə Məryəmin dövründə mövcud olmadığından onun həzrət Fatimədən üstün olması sübuta yetmir. Başqa sözlə desək, həzrət Fatimənin Məryəmə üstünlüyü və fəziləti olması Quran ayələrinə təxsis (qeyd) vurmaq deyildir, əksinə həzrət Zəhra ayədəki “aləmin” kəlməsinin əhatə dairəsindən təxəssüsi (bu hökmün mövzusundan avtomatik) şəkildə xaricdir.

Rəvayətlər Quranın bəyan edicisi və müfəssiri olduğundan, “kiçik siql” ünvanı ilə təbir olunur. Şərif ayənin təfsirində olan rəvayətlər həzrət Məryəmi yalnız öz dövründəki qadınlardan üstün və fəzilətli hesab edir. Fatimeyi-Zəhra (əleyha-salam) isə əvvəldən axıra qədər bütün aləm qadınlarının fəzilətlisi və seyyidəsidir.[14]

(Əlavə məlumat almaq üçün bax: “Aləm qadınlarının seyyidəsi Fatimə və Məryəm”, sual 13764 (sayt 13472)

İncəliklər

1. Əgər Quranda hər hansı bir şəxsin və ya qrupun adı başqalarından artıq gəlmiş olsa, qəti olaraq o şəxsin və ya qrupun başqalarından üstün olmasına çatdırmır. Çünki Bəni-israil kəlməsi Quranda qırx dəfə təkrar olunmuşdur, halbuki “müslim” (müsəlman) kəlməsindən (və bu kökdən alınan kəlmələrdən) yalnız iyirmi dörd yerdə istifadə olunmuşdur. Habelə, digər peyğəmbərlərin adı Quranda bizim Peyğəmbərimiz həzrət Məhəmməd (səlləllahu əleyhi və alih)-dən daha çox təkrar olunmuşdur. Amma bununla belə, nə Bəni-İsrailin müsəlmanlardan üstünlüyü sübuta yetir, nə də başqa peyğəmbərlərin bizim Peyğəmbərimizdən üstün olması.

2. Sualda irəli çəkilənlərin əksinə olaraq, əvvəla, bu hədis fiqhdə فَاطِمَةَ سَیدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِین “Fatimə aləm qadınların seyyidəsidir” şəkilində “Fəqih” [15], “Təhzib” [16] və “Kafi”[17] kitablarında gəlmişdir (bunların hər üçü şiənin dördlük təşkil edən mötəbər kitablarındandır). İkincisi, məgər şiələrin rəvayət kitabları yalnız bunlardan ibarətdirmi və onlardan başqa heç bir kitab mötəbər deyildirmi?! Belədirsə, onda başqaları tərəfindən yüzlərlə digər hədis kitabının yazılmasına nə lüzum vardı?!

3. Məgər mələklə görüşmək, vəhyin və asimani yeməklərin göndərilməsi yalnız həzrət Məryəm barədə baş vermişdimi?! Peyğəmbərlərdən bir çoxu Allahın mələkləri ilə görüşməyiblərmi?! Allah-taala Bəni-İsrail üçün asimani yemək göndərməmişdimi, dəryadan keçməkləri üçün dəryanın suyunu qurutmadımı?! Bəni-İsrail uzun müddət ilahi nemətlərdən bəhrələnmədilərmi?! ... Bunların hamısı həzrət Məryəmdən üstün, yoxsa onunla bərabər idilərmi?

4. Həzrət Fatimənin Məryəmdən üstün olmasına inananlar həzrət Məryəmin məqam və mənzilətini azaltmaq istəmirlər.[18] Necə ki, “bizim Peyğəmbərimiz əvvəlki peyğəmbərlərdən üstündür” dedikdə onların məqamı azaldılmır.