Bildiyimiz kimi, bu aləm səbəb-nəticə qanunu əsasında yaradılmışdır. Yəni hər bir səbəb öz ardınca özünə mütənasib olan xüsusi bir nəticəni gətirir. Riyaziyyatda 2x2 vurma əməliyyatının hasili avtomatik olaraq dörddən ibarətdir və bu qanunda heç bir pozuntu və istisna halı yoxdur. İnsanların şəriətə və əxlaqa zidd olan əməlləri də avtomatik olaraq onların həyat və əxlaqlarında mənfi təsirlər qoyur. Fəlsəfə və kəlam elmində də deyilir ki, behişt və cəhənnəm insanların bu dünyadakı əməllərinin nəticəsidir. Yəni behişt və onun nemətləri, habelə cəhənnəm əzabı şəkilində zahir olan şeylər insanların əməllərinin nəticəsindən başqa bir şey deyildir. Amma bunu da bilmək lazımdır ki, bütün aləm, ona hakim olan qanunlar, göstərişlər və formullar varlıq aləminin xaliqi olan Allah tərəfindən verilən fərmana tabedir. Aləm qanunları riyazi düsturlar kimi dəqiqdir, lakin bu qanunların müxtəlif səviyyələri vardır və onlardan biri digərini pozub aradan aparmır. Hər bir qanun özündən qabaqkı qanundan üstündür və ona hakim kəsilmişdir.

Buna əsasən, əgər müəyyən bir yerdə bəndələrin tövbə edərək bağışlanması qanunu, yaxud məhəbbət və eşq qanunu həyata keçərsə, əvvəlki (günahlarla əlaqədar) hesab-kitablardan bir çoxunu kölgədə qoyacaq, özü də əvvəlki qanunun haqq olmasını pozmayacaq, onu dəyişdirməyəcəkdir. Misal üçün, əgər insanın əncam verdiyi çirkin bir əməlin zahirdə və batində ağır, acınacaqlı təsirləri vardırsa, lakin ləvvamə nəfsinin oyanması ilə insan öz çirkin əməllərindən həqiqi mənada peşman olur, onun qəlbi Allah dərgahında xəcalət hissi, həya, zəlillik və xüşu (Allah əzəmətindən yaranan qorxu) ilə dolur. Bu halda bəndə artıq heç vaxt o çirkin əməli yerinə yetirməz, üstəlik Allah qarşısında yüksək mərifət və mənəvi oyanış məqamına çatar ki, bunların da özünə məxsus xüsusiyyətləri, əsərləri vardır. O cümlədən, Allah tərəfindən bağışlanmaq və bütün günahların təsirlərinin aradan getməsi. Allah-taala bu məsələyə işarə edərək buyurur: “Mənim rəhmətim qəzəbimdən irəlidir”[1]

Bildiyimiz kimi, Allahın qəzəbi insanların qəzəbi kimi deyil; Onun qəzəbi yalnız zalımlara qarşı rəva görülür. Bunun özü də Onun ədalətinə işarə edir. Əvvəldə dediyimiz kimi, Allahın ədalət qanunu pozulmur, əksinə rəhmət qanunu ondan irəli keçir. Hər bir insan Allah dərgahına bu yöndən üz gətirsə, nəinki əvvəldə ondan baş verən çirkin əməllər bir daha ondan baş verməyəcəkdir, üstəlik hesab-kitabsız olaraq behiştə daxil olacaqdır. Çünki Allahın müxlis bəndələrinin məqamı olan məhəbbət məqamında aşağı səviyyəli hesab-kitablara ehtiyac yoxdur. Quranda buyurulur:

وَ ما تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ إِلاَّ عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصينَ

“Onlara, əməl etdiklərindən başqa (artıq) şeylər əvəz verilməz, yalnız Allahın müxlis bəndələrindən başqa.”[2]

Bu, ilahi sünnətlərin və qayda-qanunların biri digərinin davamında olmasının nümunəsidir ki, onu hər bir zəmində tətbiq etmək olar. Deməli, Allah-taalanın günahları bağışlaması Onun rəhmətinə qayıdan aşağıdakı daha yüksək qanuna tabedir:

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ

“Yerdə və səmalarda olanların hamısı Allaha məxsusdur, O, istədiyi bəndələri bağışlayır, istədiyi bəndələrə əzab verir. Allah bağışlayan və mərhəmətlidir.”[3]

Sadə bəyanla desək, ilahi əzab yalnız insanların günah əməl və itaətsizliklərinin nəticəsində olsa da, Allahın bağışlamağı və mərhəməti bu qaydaya istisna halı gətirir. Bunun özü də bir qanun, yaxud külli bir qanuna əlavə edilən bir maddə hesab olunur. Bütün varlıq aləmini Özünün qüdrət əlləri ilə yaradan və aləmi səbəb-nəticə qanunu əsasında bərqərar edən Allah bu qayda-qanunlarda istisna halı da vermişdir. Allah (tövbə edən) bəndələri bağışlamaqla onların keçmiş xətalarını bərpa edir. Belə bir qüdrətin də nəticəsi bu olur: إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ “Həqiqətən yaxşı əməllər pis əməlləri aradan aparır.”[4]

Bütün dünyadakı qayda-qanunlar Allaha itaət etdiyi kimi, Allahın iradəsi bu qayda-qanunların qüvvədən düşməsini istədiyi halda da itaət edəcəklər və Onun istədiyi kimi olacaqdır.

Əlaqədar görünüşlər:

“Bəşərin həyatında günahın vəzi təsirləri”, sual 13258 (sayt 12835)

“Günahın sonrakı nəsillərdə təsirinin büruzə çıxması”, sual 10762 (sayt 10468)