Please Wait
7058
Din ilahi və qüds aləminə məxsus olan bir məsələdir, onda xəta, səhv, bəla və afətə yer yoxdur. Xəta və səhvə yol verilən şeylər bəşərə aid olan işlərdir. Dindarlıq və dinşünaslıq bəhslərində deyilmişdir ki, bəla və afət dinin həqiqətinə aid olmur, əksinə camaatın dinlə əlaqədar fikirləri, onların dindən əldə etdiyi çıxarışlar, dini mərifətin növü və dindarlıq üslublarına qayıdır.
Dinin bəlalarının müxtəlif şaxələri vardır. Bu bəlalardan bəziləri dindar və imanlı şəxsin özünə qayıdır. Həmin afət və bəla (o cümlədən həsəd, ücb, fəxr və s.) bəzən dini mərifət mərhələsindədir (dini tədqiqatın bəlası), bəzən isə dinin vacib etdiyi ilahi göstəriş və hökmlərə əməl etməklə, hüquqlarla riayət etməklə əlaqədardır. Dinin bəzi bəlaları isə dinlə əlaqədar ictimai məsələlərdə irəli çəkilir, o cümlədən xurafat, təhrif, şəxsi səliqələrdən istifadə edilməsi. Bunlar dinin toxunulmazlığını və yayılmasını təhdid edir.
Din bəşəriyyətin hidayəti üçün Haqqın ən gözəl rəhmaniyyət cilvəsindən, dindarlıq da bu rəhmaniyyətə üz gətirərək, hidayət yolunda seyr etməkdən ibarətdir. Bu yolda “dinin və dindarlığın bəlaları” ünvanı ilə insanı aldadan, haqq yoldan azdıran şeylər daim zahir olur. Onları tanımaq və dindarlığı ondan qoruyub saxlamaq bu mənəvi seyr yolunda ən mühüm ədəb qaydalarından biridir.
Əlbəttə, din çox yüksək səviyyəli həqiqət və qüdsi bir məsələ olduğuna görə afət və bəlanın fövqündə dayanır. Başqa sözlə desək, ilahi işlərdə xəta, səhv, bəla və afətə yol yoxdur. Xətaya və səhvə yol verilməsi bəşər işləri ilə əlaqədardır. Dinşünaslıq, dindarlığın bəlaları və afətləri ilə əlaqədar bəhslər də dinin həqiqətinə qayıtmır, əksinə camaatın dinlə əlaqədar fikirlərinə, insanın dindən əldə etdiyi çıxarışlara, dini mərifətlərə, necə dindarlıq etmələrinə qayıdır. Bu kimi işlər daim ixtilafla dolu olub bəla və afətə məruz qalır. Dindarlıq da mərifət, agahlıq və əməl mərhələsinə şamildir. Yəni təfəkkür, mərifət, dini iman və inanclardan, habelə iqrar, əməl, rəftar və dini davranışlardan ibarətdir.
Dindarlığa xəsarət dəyməsi ilə insani və ictimai normaların sərhədləri pozulur, çoxlu təcavüzlər baş verir, hörmətlər aradan gedir, anormal vəziyyət və eybəcərliklər zahir olur. Dindarlığın olmaması müxtəlif məsələlərdə xəyanətin zahir olmasında mühüm amili sayılır. Çünki dini məsələlərdən biri budur: din insanı müxtəlif sahələrdə qoruyub saxlayır, onun puça çıxmasının, məhv olmasının qarşısını alır. Əgər din sağlam olarsa, insanın toxunulmazlığını ən gözəl şəkildə təmin edər, onu düzgün yola hidayət edər, bəlalardan qoruyub saxlayar. Din nə qədər sağlam və qüvvəli olarsa, insanın öz həyatındakı mənəvi sağlamlığı və qüvvəsi də bir o qədər artar. Din və dindarlıq sərhədlərinin pozulması ilə insanın hər bir şeyi təhlükə ilə qarşılaşır.
Bu məsələlərə diqqət yetirməklə külli bir təsnifatda din və dindarlığın bəlalarını iki qismə bölmək olar:
1. Dindar şəxsin imanını hədəf tutan bəlalar.
Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) ayrı-ayrı adamların şəxsi imanının tərifində buyurmuşdur: “İman – qəlbdə (Allahı) tanımaq, dildə iqrar etmək və bədən üzvləri ilə əməl etməkdən ibarətdir.”[1]
Bu mərhələlər, yəni təfəkkür, inanc və dini iman, habelə iqrar, əməl, rəftar, davranış və dini seyri-süluk hamıda bəlaya məruz qala bilər. Bu bəhslərdə bəla və ya afətlər – eyib və nöqsanın zahir olması, normal və təbii vəziyyətdən xaric olmaq və puçluğun yaranması mənasınadır. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in, Əli (əleyhis-salam)-ın və sair imamların bəyanında bir çox məsələlər dinin bəlaları və afətləri sırasında qeyd olunmuşdur. İndi onların bəzilərini qeyd edirik:
a) Həvayi-nəfsə tabe olmaq. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) buyurur: “Həvayi-nəfs (din üçün) afət və bəladır.”[2]
b) Dünyaya pərəstiş və ona aşiq olmaq: Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) buyurmuşdur: “Dinin puça çıxmağı dünyapərəstlikdən ibarətdir.”[3]
v) Sui-zənn (bədgümanlıq): Əli (əleyhis-salam) buyurur: “Dindarlığın bəlası mütəal Allah barəsində bədgümanlıq etməkdir.”[4]
q) Yalan: Əli (əleyhis-salam) buyurmuşdur: “Yalanın çoxluğu dini puça çıxarır.”[5]
v) Həsəd və kin-küdurət: Həzrət Əli (əleyhis-salam) buyurur: “Həsəd, yalançılıq və kin-küdurətdən uzaq ol! Çünki onlar dini eyibli edən üç yaranmaz xislətdir.”[6]
z) Qürrələnmək və öyünmək: İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurur: “Dinin bəlası həsəd, ücb (özünü hamıdan üstün hesab etmək) və fəxrdir (öyünmək).”[7]
Aydındır ki, bu rəvayətlərin arasında heç bir ziddiyyət yoxdur. Bu hədislərdə dinin bəlası ünvanı ilə qeyd olunanlar da hər hansı bir sayla xülasələnmir. Yəni İmam (əleyhis-salam)-ın məqsədi bu deyildir ki, yalnız sui-zənn, yaxud həsəd, yaxud ücb, yaxud fəxr dinin bəlası olmuş olsun. Əksinə, bu rəvayətlərdə qeyd olunanlar “dinin bəlasının nümunələri” ünvanı ilə qeyd olunur. Həqiqətdə dini təhlükə və məhv olma ilə təhdid edənlər dinin bəlasıdır və hədislərdə onların ən mühümlərinə işarə edilmişdir.
2. Dini ictimai sahələrdə təhlükə ilə qarşılaşdıran – dindən gerçək olmayan çöhrənin nümayiş etdirilməsi
Misal üçün, dindəki “zöhd” (dünyaya məftun və bağlı olmamaq) ilə əlaqədar düzgün məfhum və anlayışın olmaması insanın adi və təbii həyat şəraitindən çıxaraq ifrat və ya təfritə düşməsinə səbəb olur. Həmçinin qəza-qədər, təvəkkül, fərəcin intizarını çəkmək, səbir, şəfaət, təqiyyə və s. təlimlər barəsində düzgün çıxarış və anlayışın olmaması insanın dindarlığına zərbə vura bilər. Qeyd olunan mənada dinin bəlalarının müxtəlif mərhələləri, şiddətli və zəif halları vardır. Belə ki, aşağıdakı hallara diqqət yetirməklə onların mərtəbəsini, zəif və şiddətli olmasını təyin etmək olar:
Din və dindarlığın dərindən, düzgün şəkildə başa düşülməməsi, dini məfhumlardan yanlış çıxarışlar, dini rəftarın, davranışın və inancların zəifləməsi, əxlaq normalarının süstləşib əhəmiyyətsiz olması, dini təlimlərin dəyərdən düşməsi, din və dini işlərlə əlaqədar etiqadsızlığın yaranması, dində hər şeyi rəva görmək, hər növ dini işlərdən qaçmaq və s.
Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) buyurur: “Dinin bəlası üç şeydir: 1. Əməlsiz, fasiq və günahkar alim, 2. Zalım rəhbər, 3. Nadan müqəddəs.”[8]
Çünki dində müxtəlif bidət və xurafat icad edilməsi, dar dünyagörüşə malik olmaq, digər islam firqələrinin nəzərlərinə dözə bilməmək, onları azğınlıq, şirk və küfrdə müttəhim etmək, din barəsində gerçək olmayan, çox təhlükəli, kobud və qəddar çöhrələrin təqdim edilməsi bəşər cəmiyyətlərində dinin qalmasına, yayılmasına və genişlənməsinə maneçilik törədir.
Din və dindarlıqla əlaqədar bu bəlaları bir nəzərlə “din daxili” və “din xarici” olmaqla iki qismə bölmək olar. “Din daxili bəlalar” dini çıxarışlar, din barəsində nəzərlər, dini mərifət növləri, dindarlıq üslubuna aiddir. Misal üçün, dində icbar və ikrah emal edilməsi, dini düzgün başa düşməmək, hidayət və tərbiyədə imkansızlıq və sair. “Din xaricində olan bəlalar” dedikdə isə, dinlə əlaqədar olan o bəlalardır ki, ictimai, iqtisadi, siyasi amillərlə qaynayıb qarışmışdır.
[1] Şeyx Səduq (rəhmətullah əleyh), “Xisal”, 1-ci cild, səh. 178:
عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ
[2] “Kənzul-ummal”, hədis 44121
[3] “Təhrirul-məvaizil-ədədiyyə”, səh. 21:
آفَةُ الدِّینِ الْهَوَى
[4] “Təsniful-ğurəril-hikəm və durəril-kiləm”, səh. 263, hədis 5669
قَالَ عَلِیٌّ (ع): آفَةُ الدِّینِ سُوءُ الظَّنِّ
[5] Yenə orada, səh. 221, hədis 4421
کَثْرَةُ الْکَذِبِ تُفْسِدُ الدِّینَ وَ یُعْظِمُ الْوِزْرَ
[6] Yenə orada, səh. 299:
دَعِ الْحَسَدَ وَ الْکَذِبَ وَ الْحِقْدَ فَإِنَّهُنَّ ثَلَاثَةٌ تَشِینُ الدِّینَ وَ تُهْلِکُ الرَّجُلَ
[7] “Əl-kafi”, 2-ci cild, səh. 307:
آفَةُ الدِّینِ الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْر
[8] “Kənzul-ummal”, hədis 2895