Please Wait
6665
Allaha doğru qayıtmaq, o cür ki, Quranın bəzi ayələrində ona işarə olunmuşdur, Allaha doğru qayıtmaq və ona yaxın olmaq əsl öz mənasında deyil və ona yaxın olmaq maddə cəhətindən təsəvvür olunmur.
O ayələr ki, insanın ölümünə işarə edir, bunu açıqlayır ki, öldükdən sonra Allaha tərəf qayıdırıq, nəin ki, ona yaxınlaşırıq və bu vasitəylə dünyada Allahdan uzaq olmağımızı isbat edək. Allaha doğru qayıtmaq o deməkdir ki, biz bütün maddi dünyadan ayrılıb və bizə qarşı olan bütün pərdələr oradan götürül və bu açıq- aşkar həqiqi sahib və illəti dərk edirik. Əlbəttə bu qayıdış yalnız insanlara məxsus deyil, bəlkə bütün yaranmışlar Allaha doğru qayıdacaqdır.
Allaha doğru qayıtmaq o cür ki, Quranın bəzi ayələrində ona işarə olunmuşdur, Allaha doğru qayıtmaq və ona yaxın olmaq əsl öz mənasında deyil və ona yaxın olmaq maddə cəhətindən təsəvvür olunmur.
Bəhsə başlamamışdan əvvəl yaxın olardı ki, Allaha yaxın və yaxud uzaq olmağın mənasına işarə edək:
Yaxın və ya uzaq olmaq çox vaxt onun maddi mənasında işlədilməsi nəzərdə tutulur. Bu sözləri cism barəsində istifadə etdikdə, istənilmədə maddi bir varlıq barəsində nəzərdə tuturuq. Amma məntiq baxımından sabit olmuşdur ki, maddi terminlər mənəvi varlıqlar üçün istifadə olunur, misal üçün Allah barəsində demək olmaz ki, o bir yerdədir və yaxud o cismə malikdir. Bəs maddi cəhətdən ona yaxın və uzaq olmaqda təsəvvür olunmur, yalnız o halda ki, bu sözlərin zahirdə olan mənasına ki, maddiyyata bağlıdır, nəzərdə tutulmasın.
Bunun üçün də bu iki kəlməni Allah barəsində istifadə etməyin heç bir halda maddi mənanı daşımağı nəzərdə tutulmur bəlkə tamamıyla mənəvi məna daşıyır.
Bəs belə olduqda Allaha yaxın olmaq mənəvi və ruh mənasındadır. Allahdan uzaq olmaq da yenə ruh və mənəviyyat baxımından nəzərdə tutulur.
İndi isə bu sual qarşıya çıxır ki, aya insan ölməklə Allaha yaxın olur? Nəticədə deyək ki, dünyada Allahdan uzaq idi?!
Burada demək lazımdır: Birinci: Quran, insanın ölümünü Allaha yaxın olması kimi deməmişdir, bəlkə Allaha doğru qayıtmağını bildirmişdir.
İkinci: Bildiyimiz kimi dünyada da bəzi insanlar Allaha yaxın olurlar və Allah düşmənləri isə öldükdən sonra da Allahdan uzaqdırlar. Bütün bunlar insanın əməllərinə bağlıdır.
Quran ayələri buna işarə edir ki, ölüm bir vasitədir ki, insanlar Allaha doğru qayıdırlar: "Onlar ki, insanlar (sonda) öz Rəbblərini görəcəklər, həqiqətən ona tərəf qayıdacaqlar."[1]
O şəxslər ki, zərər və bəla onlara yetişir deyirlər: Biz Allahın mülküyük və həqiqətən ona doğru qayıdacağıq."[2] "Və o şəxslər ki, (zəkat və digər sədəqələr ki, Allah yolunda) verirlər və ürəkləri Allaha doğru (düzgün mühasibə üçün) qayıdacaqlar, qorxur."[3]
Təfsir alimlərindən bir dəstəsi Allaha doğru qayıtmağı bu mənada nəzərdə tutmuşdurlar ki, Allaha doğru qayıtmaqdan məqsəd, o yerə qayıtmaqdır ki, orada bizim üçün məlum olacaq ki, Allahdan başqa heç bir malik və sahib yoxdur və heç bir kəsin zərər və xeyri Allahdan başqasının əlində deyil, o cür ki, ilk yaranışda da bu cür idi, elə ki, yaradılışdan əvvəl olmuşuq yenə o hala qayıdacağıq. Dünyada olan hər bir şeydən ki, lazım idi uzaq olub ilk yaranışa qayıdacağıq.[4]
Başqa cür desək, Allaha doğru qayıtmaq o deməkdir ki, biz bütün bu maddi amillərdən ayrılıb və bizə qarşı olan bütün pərdələr aradan götürüləcək və biz buna malik olacağıq ki, həqiqi illət və sahibi dərk edək.
Bu qayıtmaq yalnız insana məxsus deyil, bəlkə bütün yaradılışlar öz ilk yaranışları ki, Allah Taaladır, ona doğru qayıdacaqdır.
Bu qayıdış bir hərəkət çərçivəsində olacaqdır ki, bütün aləmdə baş verəcək, o cür ki, Quran bu mövzuya işarə etmişdir:
«وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَ تَوَكَّلْ عَلَيْهِ»[5]
«إِنَّ إِلى رَبِّكَ الرُّجْعى» [6]
Və son nəticə alırıq ki, bütün varlıqlar Allaha doğru qayıdacaqdır amma onlardan bəziləri ona yaxın ola bilərlər.
[1] - Bəqərə surəsi, ayə 46.
[2] - Bəqərə surəsi, ayə 156.
[3] - Möminun surəsi, ayə 60.
[4] - Razi, Fəxruddin, Məfatihul Qeyb cild 3, səh 492. Darul əhyaut- turas əl- ərəbi, üçün çap, Beyrut, 1420, hicri qəməri.
[5] - Hud surəsi, ayə 123. Bütün varlıqlar ona doğru qayıdacaq, bəs ona itaət et və ona təvəkkül et.
[6] - Ələq surəsi, ayə 8. Amma bilməlisən ki, hər bir şey ona doğru qayıdacaqdır.