محدث بزرگوار محمد بن یعقوب کلینی (ره) از بزرگان فقهاء شیعه و موثق ترین محدثین امامیه و هم عصر با غیبت صغری امام عصر (عج)، مؤلف کتاب شریف کافی است. به همین دلیل اکثر روایات آن از اعتبار بالایی برخوردارند . اگر چه همانند دیگر جوامع روایی بعضی روایات کم اعتبار نیز در آن وجود دارد.
بنا بر نظر شیعه و اهل سنت احادیث صحیح زیادی از پیامبر اکرم (ص) ائمه طاهرین (ع) در جوامع روایی وجود دارد که بسیاری از آنها در بیان و شرح و تفسیر آیات قرآن است. از جمله بسیاری از احادیث ارزشمند کافی در بیان تفسیر آیات قرآن است.
برای پاسخ به این سؤال نخست مختصری در مورد کتاب کافی توضیح داده، سپس به بحث از اعتبار روایات آن می‌پردازیم.
مشخصات کتاب کافی و اهمیت آن در منابع شیعه
گردآوردنده‌ی این کتاب محدث بزرگوار محمد بن یعقوب کلینی(ره) از بزرگان فقهای شیعه و موثق‌ترین محدثان امامیه است که در زمان غیبت صغرای امام زمان(عج) می‌زیست و قبل از وفات آخرین نائب خاص حضرت در سال 328 هـ.ق از دنیا رفت. این کتاب که خود به تنهایی یک دائرة المعارف و در چندین مجلد است از مهم‌ترین کتب روایی شیعه و یکی از کتب اربعه شیعه(کافی، تهذیب، استبصار، من لایحضره الفقیه) به شمار می‌رود که مرحوم کلینی در طول بیست سال احادیث ارزشمند آن‌را جمع‌آوری کرد. این کتاب شامل روایات پیامبر اسلام(ص) و اهل‌بیت آن‌حضرت(ع) است که در آن به علوم و معارف اسلامی به بهترین شکل اشاره شده و با ترتیبی زیبا ارائه شده است.
این کتاب مرکب از سه قسم است: اصول کافی، فروع کافی و روضه کافی. روش مرحوم کلینی در کافی این است که همه‌ی سلسله سند حدیث را به طور کامل ذکر می‌کند. البته گاهی اوائل اسناد را اشاره نمی‌کند چون در سند روایات قبلی به آنها اشاره کرده است.
به دلیل این‌که کتاب کافی فاصله‌ی زمانی کمی با منابع اولیه و معتبر شیعه دارد و مستقیما از آنها گرفته شده و از دقت بالایی نیز برخوردار است، اعتبار خاصی در بین شیعه دارد که در طول بیش از هزار سال پیوسته مورد توجه و عنایت خاص علما و فقهای شیعه قرار داشته و بزرگان شیعه در تألیفات خود پیوسته به آن استناد نموده‌اند.
شهید ثانی(ره) در مورد کافی فرمود: احادیث کافی از مجموع احادیث صحاح سته‌ی اهل‌سنت بیشتر است؛ چراکه احادیث کافی 16199 عدد است، ولی مجموع احادیث صحاح سته بنابر آنچه ابن اثیر در جامع الاصول جمع‌آوری کرده، 9483 حدیث است.[1]
کلمات و سخنان دانشمندان شیعه در اعتبار این کتاب و احادیث آن مفصل‌تر از آن است که در این مختصر بتوان بیان کرد؛ لذا تنها به گوشه‌هایی از این تأییدات اشاره می‌کنیم:
- شیخ مفید: کافی از بهترین و پرفایده‌ترین کتاب‌های شیعه است.[2]
- محمد بن مکی(شهید اول): کتاب کافی در حدیث کتابی است که شیعه نظیر آن‌را ندارد.[3]
- علامه مجلسی: کتاب کافی کامل‌ترین و جامع‌ترین کتب اصول احادیث است و از بزرگ‌ترین و بهترین کتاب‌هایی است که در شیعه نوشته شده است.[4]
بنابر این، نظر معروف در نزد شیعیان آن است که اکثر روایات کافی از اعتبار بالایی برخوردارند. اگر چه مانند دیگر جوامع روایی بعضی روایات کم‌اعتبار نیز در آن وجود دارد.
شیعه معتقد است تنها کتابی که می‌توان به تمام گفته‌های آن اعتماد کرد، قرآن است و بس.
اما نباید به دلیل بعضی از روایات ضعیف که با معیارهای موجود در علم رجال هم قابل شناسایی هستند، از روایات معتبر دست برداشت. کتاب شریف کافی از جمله کتاب‌هایی است که اکثر روایات آن از اعتبار لازم برخوردار است. آیا در این سخن اشکالی وجود دارد که گفته شود بسیاری از این روایات معتبر در بیان و شرح و تفسیر آیات قرآن است؟ همان‌گونه که بنابر نظر شیعه و اهل‌سنت احادیث معتبر دیگری نیز از پیامبر اکرم(ص) ائمه طاهرین(ع) در جوامع روایی وجود دارد که بسیاری از آنها در بیان و شرح و تفسیر آیات قرآن است.
بدیهی است که این احادیث معتبر، بهترین راه رسیدن به تفسیر قرآن کریم است؛ زیرا پیامبر اکرم(ص) و عترت او از آگاه‌ترین مردم به کتاب خدا و معارف آن هستند.
[1]. حسینی قزوینی، سید محمد، المدخل الی علم الرجال و الدرایة، ص 138.
[2]. نرم افزار درایة النور.
[3]. عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، رسائل الشهید الأول، بی‌جا، بی‌تا؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 104، ص 190، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[4]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 1، ص 3، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.