فرشتگان، از جمله مخلوقات الهی هستند که دانسته‌های ما در مورد آنان چندان گسترده نیست. تعدادی از آیات قرآن و برخی از روایات، مطالبی پیرامون آنها بیان کرده‌اند. علاوه بر این، برخی از استنباطات عقلی در علم کلام و فلسفه نیز اطلاعاتی پیرامون آنها به ما می‌دهد که بیان آنها خود نوشته جداگانه‌ای را می‌طلبد.
در قرآن صفات و ویژگی‌های مختلفی برای فرشتگان بیان شده است. یکی از اینها رسول بودن فرشتگان است. دو آیه در سوره‌های مختلف، رسول بودن فرشتگان را ذکر کرده‌اند؛ در یکی از آنها با از ماده «جعل» استفاده شده: «الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِکَةِ رُسُلاً أُولی‏ أَجْنِحَةٍ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ»[1] و در آیه دیگری با استفاده از کلمه «یصطفی» این معنا را رسانده است: «اللَّهُ یَصْطَفِى مِنَ الْمَلَئکَةِ رُسُلاً وَ مِنَ النَّاسِ  إِنَّ اللَّهَ سَمِیعُ  بَصِیرٌ».[2]
در این‌جا لازم است که معنای رسول بودن فرشتگان را بررسی کنیم.
بر خلاف تصوّر اولیه، رسول بودن فرشتگان به این معنا نیست که آنها مأمور الهی در میان برخی از موجودات هستند و تلاش در تبلیغ دین در میان مردم می‌کنند و به نوعی صاحب نبوّت نیز هستند، بلکه رسالت برای فرشتگان معانی دیگری دارد. برای رسالت اینان دو معنا وجود دارد که آیات مختلف، آنها را بیان داشته‌اند. این دو معنا عبارت‌اند از:
الف. رسالت تشریعی
برخی از فرشتگان که سرآمد آنها، جبرئیل امین است، وظیفه دارند که وحی و پیام الهی را به انبیا و اولیای الهی برسانند. این نوع رسالت برای فرشتگان، قطعی بوده و همگان آن‌را قبول دارند. عموم مفسران شیعه[3] و اهل سنت[4] معتقدند، که آیات مورد بحث نیز به همین معنا هستند.
طبیعی است این رسالت برای همه ملائکه نبوده و تنها برخی از آنها عهده‌دار این مسئولیت‌اند. البته برخی از مفسران علاوه بر معنای اول معنای دیگری را نیز بیان داشته‌اند به این‌که بعضی از ملائکه پیام الهی را به برخی دیگر می‌رسانند که این نیز نوعی رسالت است.[5]
ب. رسالت تکوینی
بسیاری از امور این دنیای مادی به دستور الهی و وساطت فرشتگان انجام می‌گیرد، به بیان دیگر؛ فرشتگان واسطه‌های الهی در انجام بسیاری از امور می‌باشند و مأموریت‌هاى مختلف در جهان آفرینش بر عهده آنان است؛ این معنا نیز نوعی از معانی رسالت فرشتگان است.[6]
برخی از مفسران رسالت فرشتگان در آیه اول سوره فاطر را دلالت کننده بر این معنا نیز دانسته‌اند و معتقدند آیه، بر رسالت تشریعی و تکوینی دلالت می‌کند.[7]
البته چه این آیه را دال بر ولایت تکوینی بدانیم یا ندانیم، اصل وجود این رسالت مورد قبول همگان بوده و آیات بسیاری بر آنها دلالت می‌کند؛ مانند: «وَ لَمَّا جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهیمَ بِالْبُشْرى‏ قالُوا إِنَّا مُهْلِکُوا أَهْلِ هذِهِ الْقَرْیَةِ إِنَّ أَهْلَها کانُوا ظالِمینَ»؛[8] و «وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ یُرْسِلُ عَلَیْکُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا یُفَرِّطُونَ».[9]
اما این بحث باقی می‌ماند که چه چیزی سبب برتری برخی از آنها بر برخی دیگر می‌گردد؟ به نظر می‌رسد، جبر در مورد فرشتگان به معنای کامل و این‌که مانند نرم افزاری برنامه‌ریزی شده عمل کنند، نیست. بنابر ظاهر آیات قرآن آنها نیز دارای فهم بوده و می‌توانند برخی از مسائل را برای خود تحلیل کنند؛ لذا در مورد خلقت آدم می‌بینیم که به خلقت انسان‌ها اعتراض می‌کنند. علاوه بر این مواردی وجود دارد که سبقت در کردار نیک و یا در طرف مقابل، ترک اولی به برخی از آنها استناد داده شده است.[10] بنابر این می‌توان فرضیه‌ای را در این‌جا محتمل دانست مبنی بر این‌که فرشتگان در مورد گناه و افعال قبیح هیچ اختیاری ندارند، همچنین در اصل بندگی و عبادت خداوند نیز اختیار نداشته و نمی‌توانند از این وادی خارج شوند، اما در برخی مسائل، که سبب رشد و تعالی بیشتر می‌شود، اختیاری برای فرشتگان وجود دارد که با انجام آنها می‌توانند به مراحل بالا و رشد برسند.[11] جبرئیل و فرشتگان مقرب دیگر، شاید به جهت انجام کارهایی که در آن هیچ اختیاری نداشته‌اند، به چنین توفیقات و رسالت‌هایی گماشته نشده، بلکه به دلیل رفتارهای همراه با اختیار خود به رشد و تعالی رسیده باشند. با این وجود، حتی اگر خدا از ابتدا فرشتگانی را برتر از دیگر فرشتگان آفریده باشد این موضوع خلاف عدالت نیست، چنانچه در زمین، خدا انسان‌ها را برتر از دیگر موجودات آفریده است.

---