Please Wait
10668
Ölümdən sonra bərzəx gözünün (bəsirətin) açılması ümumi bir məsələdir. Yəni bütün insanlar ölüm zamanı ruhun çıxarılmasına vəkil olan mələkləri öz əməllərinə mütənasib olan bir şəkildə müşahidə edir, onların arasında söhbət olur, onların səslərini eşidir, ölümdən sonra onların əməlləri öz gözləri önündə təcəssüm edir, məhdud surətdə və bərzəx həyatına mütənasib olaraq onlara təqdim olunur. İnsan ölməklə mələyin vücudunu, ölümdən sonrakı həyatı, həmçinin peyğəmbərlərin və övliyaların verdiyi vədələrdən bəzilərini bərzəx gözü ilə müşahidə edib onların barəsində tam yəqinə çatır.
Lakin ailə, qohum-əqrəba, dostlar barəsində məlumat əldə etməyin və dünyaya əhatəli olmağın ümumiyyəti yoxdur. Onun geniş və ya məhdud olması şəxsin əməllərinin mizan və meyarına bağlıdır. Belə ki, dünyadan təzə getdikdən sonra dünya əhlinin barəsində söz-söhbətlər, hal-əhval soruşmaq ölülərin hamısı üçün hasil olmur. Əksinə, islam rəvayətlərinə əsasən, bu məsələ ölülərin hamısına yox, behişt bərzəxinin əhalisinə məxsusdur. Lakin Allahın övliyaları bundan da yüksək məqamlarda olmaqla başqalarından (bir şey) soruşmağa ehtiyaclı deyildirlər!
Buna görə də çoxlu məxfi işlər və sirlər vardır ki, hətta bərzəxdə də aşkar olmur; bu kimi işlər insanın qiyamət səhnəsinə daxil olduğu zaman zahir olur. O gün “sirlərin aşkar olduğu gündür” və bütün sirlər əyani şəkildə müşahidə olunacaqdır.
İnsanın müxtəlif seyr və təkvin (təbii) mərhələləri vardır: müəyyən bir mərhələdə cansız əşyadır, sonra bitki və ya heyvan mərhələsini ötüb keçir, daha sonra nütfə şəklində ana bətnində qərarlaşır. Bədəni lazımi həddə çatan zaman ona ilahi ruh üfürülür və insani həyata malik olur. İnsan rüşeym dövranını keçirdikdən sonra başqa bir mərhələyə çatır dünya həyatına qədəm qoyur (dünya – “yaxın” və ya “alçaq” həyat mənasınadır). Qısa və ya nisbətən uzun müddətdən sonra bərzəx adlı digər bir həyata (dünya ilə qiyamət arasındakı fasilədir) nəql olunur. Onun dünya ilə olan münasibəti dünyanın ana bətni ilə olan münasibəti kimidir və tam şəkildə təsəvvür edilə bilməz. Ondan sonra da (dünya-bərzəx ömrünün tamam olması ilə) bütün insanlar – birlikdə və kütləvi şəkildə – “məhşər” və “qiyamət” adlı digər bir həyata nəql olunacaqlar.
Qiyamətin bərzəxlə olan münasibəti də bərzəxin dünya ilə olan münasibəti kimidir. Qiyamətdə və bərzəx aləmində insan üçün elə işlər aşkar olur ki, məhdud dünya həyatında hasara salınmış insan üçün hətta təsəvvür belə oluna bilməz. Necə ki, dünya işləri və onda baş verən şeylər ana bətnində olan rüşeym üçün təsəvvür olunmazdır.
Hiss (duyğu) üzvləri hüdudlarında hasara salınan, vəhy və əql qanadları ilə təbiətin fövqündəki aləmə uça bilməyən, peyğəmbərlər və ilahi övliyalar kimi doğruçu, sadiq şəxslərin verdiyi xəbərlərə inanmayan adamlar ölümdən sonra bərzəxdəki və qiyamətdəki həyata inanıb qəbul edə bilmirlər. Halbuki, istər-istəməz ölməlidirlər və ölümdən qaçmaq üçün heç bir çıxış yolu yoxdur: onlar da sair insanlar kimi ölümdən sonra olan bu iki mərhələni mütləq keçməlidirlər. Çünki, ölüm Allahın (bütün canlı varlıqlar üçün) qərar verdiyi müqəddəratdan biridir və yerdə yaşayan hər bir canlı varlıq gec-tez onunla qarşılaşacaqdır. Heç bir insan, hətta Allah dərgahında ən sevimli olan bir şəxs belə, bu işdən müstəsna deyildir. Mütəal Allah təkidlə Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-ə buyurur: “Biz səndən əvvəl heç bir bəşər üçün (dünya həyatında) əbədiliyi qərar verməmişik. Əgər sən (Peyğəmbər) ölsən, onlar əbədi qalacaqlarmı?! Hər bir nəfs (canlı) ölüm şərbətini içəcəkdir (təcrübədən keçirəcəkdir). Biz sizi çətinliklər və xeyirlərlə imtahan edəcəyik və (nəticədə) Bizim tərəfimizə doğru qaytarılacaqsınız.”[1]
Öz şühud vasitələri ilə, yaxud peyğəmbərlərin (əleyhimus-salam) xəbərinə etimad əsasında ölüm və ondan sonrakı həyata yəqini olan, özünü o mərhələ üçün hazırlayan, o diyara səfər üçün münasib olan yol ehtiyatı götürərək iman və saleh əməl əldə edən insanın bu mərhələlərdə heç bir qorxusu yoxdur. Əksinə, ona daha artıq meylli, rəğbətlidir. O bilir ki, ölümlə bu dünyanın məşəqqətli, dar həyatından sırf rahatlığa və asayiş məkanına nəql olunacaqdır. Necə ki, ananın dar bətnindən bu geniş dünyaya nəql olunmuşdur. Amma bu məsələyə ciddi yanaşmayan, yalnız ölüm zamanı və ondan sonra bu kimi işlərə yəqin edən şəxs ölüm üçün vəkil olan mələklərin və bu mələklərin onunla necə rəftar etmələrini, özünün dünya bağlılıqlarından ayrıldığını bütün vücudu ilə görən bir şəxs anlayacaqdır ki, hələ də həyata malikdir, amma bundan əvvəlki dövranla tamamilə fərqlidir. Görəcəkdir ki, cəsədi öz qohum-əqrəbasının arasında buraxılmışdır, onlar – əgər müsəlman və dindar olsalar – ona qüsl verib kəfənə bükür, dəfn mərasimində iştirak edir və axırda çox dar və ürək sıxan bir çalaya – qəbirə qoyurlar. Heç kəs onun dad-fəryadına, yalvarışlarına diqqət yetirmir, qayğısına qalmır; çünki onlar dünyadadırlar və bu şəxsin başına gələn hadisələrdən tamamilə xəbərsizdilər. Necə ki, o özünün dünya həyatında olarkən ölülərin dünyasından xəbərsiz idi. O, dəfn mərasiminə gələnləri görüb, tanıyır və çalışır ki, onlarla əlaqə yaratsın. Amma onlar başa düşmür, onu quru və cansız bir cəsəddən başqa bir şey hesab etmirlər. Belə ki, əgər dəfn etməsələr, üfunətli iyi hamıya əziyyət verər! O, qəbirdə tək-tənha, yalqız qalır, Nəkir və Münkər adlı iki mələk onun yanına gəlib, sorğu-suala tuturlar. Əgər günah və çirkin əməllər görmüş olsa, onun üçün cəhənnəmə doğru bir qapı açılır və ona əzab verilməsi başlanır. O, özünün cəhənnəmdəki yerini görməklə, cəhənnəmin hərarət və əzabını hiss etməklə əzab-əziyyət çəkir. Bu səhnə qiyamətə qədər davam edir, nəhayət qiyamətdə həmin yerə daxil olur. Əgər mömin şəxsdirsə, qəbirdə yalqız qaldığı zaman Nəkir və Münkərin sual-cavabından sonra behiştdəki məqamına doğru bir qapı açılır, qiyamətə qədər asayişdə, rahatlıqda olur və nəhayət qiyamət günü o yerinə daxil olur. Beləliklə, qəbir və bərzəx ya behişt nemətlərinə doğru açılan bir qapı, yaxud cəhənnəm atəşinə doğru açılan bir bacadır.
Ölümdən sonra hər bir insanın bəsirət (bərzəx) gözü açılır, ölümdən sonrakı həyatı, onun tələblərini, nəticələrini əyani olaraq görür, artıq onun üçün inkarçılığa heç bir yol qalmır. Dünyada gördüyü əməllər gözləri önündə təcəssüm edir, bu da onun narahatlıq və ya xoşhallığına səbəb olur. Dünyanın vəfasızlığı, onunla əlaqədar işlərin faydasız olması, o cümlədən şan-şöhrət, ad-san, peşə, sənət, pul, mal-dövlət, məqam onun gözləri qarşısına gətirilir, həsrətdən başqa heç bir şey qalmır. Əgər fasiq (günahkar) və kafir olsa, həsrətlə “nə üçün iman gətirmədim və belə bir günün fikrində olmadım?!” deyə peşmançılıq hissi keçirir. Əgər əməli-saleh, mömin olarsa, “nə üçün bundan artıq səy göstərmədim, bundan çox yol ehtiyatı hazırlamadım ki, məqamım daha da yüksək olsun və övliyalar ilə birlikdə olum?!” - deyə həsrət çəkər.
Əlbəttə, bərzəx gözünün açılması ayrı-ayrı fərdlər üçün müxtəlif olsa da, amma ümumidir. Misal üçün, dünyaya bağlılığı şiddətli olan bir insanın ölümə, can verməyə, dünya və onunla əlaqədar işləri tərk etməyə yəqinliyi uzun çəkir. Bu barədə orta səviyyəli olanlar sanki ağır bir yuxuya getmiş olurlar; heç bir yuxu görmürlər ki, öz yuxusu ilə əzaba düçar olsunlar, yaxud nemətlərdən bəhrələnib şad olsunlar. Belə şəxslər can verməyin ilk mərhələlərini arxada qoyub qəbirə daxil olduqdan sonra bərzəx həyatında hər hansı xüsusi dərkə malik olmayacaqdır.
Amma tam və kamil imanla dünyadan gedən, dünyada öz ruhlarını gücləndirən və özlərini axirət səfəri üçün hazırlayan insanlar isə, ona yəqinlikləri olduğuna görə o dünyada da sair mömin ruhlarla əlaqə yarada, dünyadakı dostlarının əhvalını soruşa bilər; o, sair möminlərin ruhlarını görməklə sevinib xoşhal ola bilər, dirilər üçün dua edə bilər. Deməli, bir-biri ilə görüşüb başqalarının halını soruşmaq o kəslərə aiddir ki, yüksək iman dərəcələrinə çatmış və çoxlu saleh əməllər görmüş olsunlar.
İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurur: “İnsan qəbirə və bərzəxə daxil olan zaman bərzəx əhli onun görüşünə gəlir. Onu bir qədər aram qoyurlar ki, özünə gəlsin. Çünki, böyük və qorxunc bir hadisəni, sual-cavab, qəbir sıxıntısı və s. kimi üzücü mərhələləri arxada qoymuşdur. Sonra ona yaxınlaşır və dostları, köməkçiləri barəsində sual edirlər. Əgər “dünyadadır” - deyə, cavab versə, ümidvar olurlar ki, ölümdən sonra onlara qovuşacaq. Yox, əgər desə ki, əvvəllər dünyadan gedib, bu zaman bərzəxdəkilər deyərlər: “Süqut etdi!” Yəni Allahın əzabına düçar oldu; əks halda bizim yanımıza gəlməli idi.”[2]
“Kafi” kitabında İshaq ibni Əmmardan nəql olunur ki, Əbil-Həsəni Əvvəl (İmam Kazim) (əleyhis-salam)-dan soruşdum: “Dünyadan gedən bir insan öz ailəsinin görüşünə gəlir, ya yox?” Həzrət buyurdu: “Bəli!” Sonra soruşdum: “Nə vaxtlar gəlir?” Həzrət buyurdu: “Allah yanında malik olduğu məqam və mənzilətə görə həftədə, ayda, yaxud ildə bir dəfə...”[3]
Həmin kitabda İmam Sadiq (əleyhis-salam)-dan belə nəql olunur: “Elə bir mömin və ya kafir yoxdur ki, günorta zamanı öz ailəsinin yanına gəlməsin. Mömin öz ailəsini saleh əməllər görən halda müşahidə etsə, Allaha həmd-səna deyir. Kafir öz ailəsinin yanına gəlib onların yaxşı əməl gördüyünü müşahidə etdikdə, həsrət çəkib təəssüflənir.”[4]
Bu kimi insanlardan da yüksəkdə ilahi övliyalardır: onların ruhları ölümdən və maddi cismi tərk etdikdən sonra daha güclü olur və daha geniş fəaliyyətlər edir. Onlar üçün dünyəvi maneələr, o cümlədən, təqiyyə, irtica və s. aradan qaldırılmış olur. Möminlər ölən zaman belə övliyalar onların yanına gəlir, ölüm anlarını onlar üçün yüngülləşdirir, qəbirdə onunla munis olur, qəbir vəhşətindən və yalqızlıq əzabından xilas edirlər. İlkin mərhələləri keçdikdən sonra onu sair dostlarına qovuşdururlar. Buna görə də bu qrupun dirilər barəsində sair ruhlardan soruşmağa ehtiyacı yoxdur. Çünki, bu böyük şəxsiyyətli insanlar bütün dünya və bərzəx aləminə əhatəlidirlər; xalis möminlərin halından, xüsusilə onlarla əlaqədə olan, onlara xidmət və təvəssül edən insanlardan qafil deyillər ki, onların vəziyyəti barəsində soruşmağa ehtiyac duysunlar.
Nəticə: bərzəx gözünün (bəsirətin) açılmasının ümumi olmasına baxmayaraq, bu, ayrı-ayrı insanlar barəsində müxtəlif şəkillərdə büruz edir. O, bütün insanlar barəsində eyni səviyyədə deyildir. Mədəni-maarif və etiqad baxımından müstəzəf olanlar – uşaqlar və bu kimi insanlar barəsində çox zəifdir. İlahi övliyalar və inadkar kafirlər barəsində daha güclü və yüksək səviyyədə baş verir: möminlər nemətlərin, kafirlər isə bərzəx əzabının zirvəsindədirlər. Sairlər üçün də onların məqam, əməl, rəftar, əxlaq və etiqadlarına mütənasib olaraq gerçəkləşir. Dirilərin vəziyyətindən xəbərdar olmaq hamıya deyil, yalnız bəzi möminlərə aiddir. Başqa sözlə desək, bərzəx və qiyamətdə ölümdən sonrakı vəziyyətlər insanın dünyadakı batini etiqad, əxlaq, əməl və rəftarlarının təcəllisindən başqa bir şey deyildir. Əgər dünyada imana, saleh əmələ, sinə genişliyinə malik olmuşsa, bərzəxdə və qiyamətdə də belədir; əgər dünyada dargörüşlü, inadkar, yırtıcılıq və heyvani xislətlərə sahib olmuşsa, o dünyada da bunlar onun üçün cilvələnərək ona əzab verəcək, həsrət çəkməsinə səbəb olacaqdır. Çünki, dünya axirət üçün əkin sahəsinə bənzəyir: burada öz zahir və batinini necə bəzəmiş olsa, orada həmin xislətlər onun üçün büruz edəcəkdir.
“Belə isə, ey iman gətirənlər! İlahi təqvaya sahib olun və görün ki, öz sabahınız üçün əvvəlcədən nə göndərmişsiniz və (nəfsin mühasibə olunmasında yersiz bəhanələrdən çəkinib) təqvalı olun. Çünki, Allah gördüyünüz işlərdən agahdır. O kəslərdən olmayın ki, Allahı unutdular və Allah da (insaniyyət kəramətini onların) yadlarından çıxartdı. Onlar həqiqi mənada fasiqdirlər. Cəhənnəm səhabələri ilə behişt səhabələri bir deyildirlər, yalnız behişt səhabələri nicat əhlidir.”[5]
Buna görə də çoxlu məxfi işlər və sirlər, hətta ölümdən sonra və bərzəx aləmində də aydın (aşkar) olmur; insan böyük qiyamət səhnəsinə varid olanda hamısı aşkarlaşır. “Elə bir gün ki, bütün sirlər aşkar olar.” [6]
Əlavə məlumat üçün mənbələr:
1. Əsədi, Əli Məhəmməd, “Ölümdən sonrakı həyat”
2. Cavadi Amuli, Əbdüllah, “Quranda peyğəmbərlərin davranışı”, 7-ci cild, səh. 52-57
3. Cavadi Amuli, Əbdüllah, “Quranda insanın surət və sirəsi”, 14-cü cild, səh. 57-66, 214-230
4. Hüseyni Tehrani, Məhəmməd Hüseyn, “Məadşünaslıq”, 1-2-ci cild, səh. 139-245; Şübbər, Əbdüllah, “Həqqul-yəqin”, 2-ci cild
6. Təbatəbai, Məhəmməd Hüseyn, “Ölümdən sonrakı həyat”, səh. 20 və 42; Feyz Kaşani, “Həqqul-yəqin”
[1] “Ənbiya” surəsi, 34-35
[2] Əllamə Məclisi, "Biharul-ənvar", 6-cı cild, səh. 249-250, 269; Feyz Kaşani, “Elmul-yəqin”, 2-ci cild, səh. 871
[3] “Həqqlul-yəqin”, Seyid Əbdüllah Şübbər, 2-ci cild, səh. 67; Əllamə Təbatəbai, “Ölümdən sonrakı həyat”
[4] Yenə orada
[5] “Həşr”, surəsi, 17-20
[6] “Tariq” surəsi, 9