Ətraflı axtarış
Baxanların
8712
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/10
Sualın xülasəsi
İnsanın yer üzündə “Allahın xəlifəsi” olmasının dəlilləri nədir? Quran ayələri və islam rəvayətləri bu mövzunu dəstəkləyirmi?
Sual
Bəziləri iddia edirlər ki, insan özündən əvvəlki varlıqların xəlifəsi və canişinidir. Quran və sünnətə əsasən insanının “Allah xəlifəsi” olmasına dəlil nədir?
Qısa cavab

Quran müfəssirləri “Bəqərə” surəsinin 30-39, həmçinin “Fatir” surəsinin 39-cu və sair ayələrinin izahında insanın Allahın yer üzündəki canişini və xəlifəsi olması barəsində ətraflı bəhslər irəli çəkmişlər. Bəziləri demişlər ki, canişin dedikdə bundan əvvəl yer üzündə yaşayan mələklərin canişini olmaqdır. Bəziləri inanırlar ki, əvvəllər yer üzündə yaşayan sair insanların və ya başqa varlıqların canişinliyi nəzərdə tutulur. Bəziləri də onu insan nəsillərinin bir-birinin canişini olmalarına işarə etmişlər. Nəhayət, axırıncı qrup insanın yer üzündə “Allahın xəlifəsi” olmasına inanırlar.

Əsas məsələ budur ki, insanın yer üzündə canişinlik, ilahi xəlifə məqamına çatması ilə əlaqədar müfəssirlərin və tədqiqatçıların dəlilləri Quran ayələri və Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) rəvayətləridir. Quran ayələrindən: “O (Allah), həmin şəxsdir ki, sizi yer üzündə canişinlər (nümayəndələr) qərar verdi”; “Ey Davud! Biz səni yer üzündə (Öz nümayəndəmiz) və xəlifəmiz qərar verdik...”

Ətreaflı cavab

Quran müfəssirləri “Bəqərə”  surəsinin 30-39, “Fatir” surəsinin 39  və sair ayələrdə insanın yer üzündəki canişinlik və xilafəti ilə əlaqədar müxtəlif və geniş bəhsləri irəli çəkmişlər. Onlar deyirlər: Allah-taalanın mələklərə buyurduğu قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً “Həqiqətən, Mən yer üzündə bir xəlifə qərar vermək istəyirəm” ayəsində xəlifə canişin, yəni başqasının məqamında olan bir şəxs mənasınadır.[1] Lakin burada kimin və ya nəyin tərəfindən canişin olması ilə əlaqədar müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur.

Bəziləri demişlər ki, “insanın canişin olması” dedikdə məqsədi yer üzündə ondan qabaq yaşayan mələklərin canişini olmasıdır. Bəziləri demişlər ki, əvvəllər yer üzündə yaşayan insanların və ya digər canlı varlıqların canişini olmasıdır. Bəziləri də bunu insan nəsillərinin bir-birinin canişini olması kimi izah etmişlər. Axırıncı qrup isə insanın yer üzündə Allahın xəlifəsi olmasına inanırlar.[2]

Mərhum Əllamə Təbatəbai bu barədə buyurur: “Xəlaif” kəlməsi xəlifənin cəmidir. İnsanların yer üzündə xəlifə olmasının mənası budur ki, sonradan gələn hər bir varlıq özündən qabaqkıların canişini olsun, yer üzündən istifadə etmək, nemətlərdən faydalanmaq və sair kimi şeylərə qüdrəti olsun. Necə ki, əvvəlki nəsillər də bir işə qadir idilər. İnsanların bu xilafət məqamına çatması da onun təvəllüd və nəsil artırma yolu ilə baş verən xilqətinin səbəbi ilədir. Bu cür xilqətə görə məxluqları əvvəlkilər (sabiq) və sonradan gələnlər kimi iki qismə qisimlərə bölürük.[3]

“Təfsiri-nümunə” kitabında “Bəqərə” surəsinin 30-39-cu ayələrinin təfsirində deyilir: “Bir çox tədqiqatçıların da dediyi kimi, məqsəd insanın Allah tərəfindən yer üzündə canişini olması və ilahi xilafət məqamına çatmasıdır.”[4] Amma bu kitabın başqa yerində əvvəlki insanların canişini kimi bir məqam gerçəkliyə daha yaxın hesab edilir: “Burada “xəlaif” dedikdə hər iki məna: həm Allahın yer üzündəki nümayəndəsi və canişini, həm də əvvəlki nəsillərin canişini olması nəzərdə tutula bilər (baxmayaraq ki, ikinci məna daha düzgün nəzərə çarpır).”[5]

Müfəssirlərin canişinlik məsələsində nəzər ixtilafları bu mövzunun əsli ilə, yəni Allah-taalanın yer üzündəki canişinliyi məsələsi ilə təzadlı deyildir. Çünki insan həm əvvəlki nəsillərin (adi insanların) canişini, həm də Allahın yer üzündəki canişini ola bilər. Bunun müştərək nöqtəsi ilahi peyğəmbərlər, övliyalar, yaxud kamil insanlardır. Xüsusi şəkildə Allah-taalanın Davuda xitab edərək buyurduğu “Ey Davud! Biz səni yer üzündə xəlifə qərar verdik ki, camaat arasında haqq əsasında mühakimə yürüdəsən” ayəsi həmin mənanı bəyan edir. Onda “səni Öz canişinim qərar verdim” deyə bir inayət gizlətmişdir. Çünki əgər o, sadəcə olaraq əvvəlki insanların canişini olsaydı, onu ayrıca şəkildə bəyan etməyə ehtiyac olmazdı.

Buna əsasən, insanın yer üzündə canişinlik və “ilahi xəlifə” məqamına çatması ilə əlaqədar müfəssirlərin və tədqiqatçıların dəlillərinin ayə və rəvayətlərdən ibarət olması qəti məsələdir. Məqalənin əvvəlində dediyimiz kimi, bu ayələr insanın xilqət məsələsində və onun müxtəlif mərhələlərində bəyan olunmuşdur. Həmin ayələri və onların təfsirində gələn rəvayətlərdən birini burada qeyd edirik:

1. “(Yada sal) o zamanı ki, Pərvərdigarın mələklərə dedi: Mən yer üzündə bir xəlifə (nümayəndə) qərar verəcəyəm.”[6]

2. “O həmin Allahdır ki, sizi yer üzündə canişinlər (və nümayəndələr) qərar verdi, sizlərdən bəzisinin dərəcəsini digərlərindən üstün etdi.”[7]

3. “O həmin Allahdır ki, sizi yer üzünün canişinləri qərar verdi.”[8]

4. “Ey Davud! Səni yer üzündə Öz xəlifəmiz (və nümayəndəmiz) qərar verdik, belə isə, camaatın arasında mühakimə et.”[9]

5.

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَ الدُّنْيَا كُلَّهَا بِأَسْرِهَا لِخَلِيفَتِهِ حَيْثُ يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً فَكَانَتِ الدُّنْيَا بِأَسْرِهَا لآِدَمَ وَ صَارَتْ بَعْدَهُ لِأَبْرَارِ وُلْدِهِ وَ خُلَفَائِه

“Həqiqətən, Allah-taala dünyanı, onda olanlarla birlikdə Öz xəlifəsi üçün qərar verdi. Sonra mələklərə xitab edərək buyurdu: “Mən yer üzündə bir canişin (və nümayəndə) qərar verəcəyəm.” Bundan sonra dünya özündə olan şeylərlə birlikdə Adəmə məxsus edilmiş, ondan sonra övladlarından olan yaxşı insanlara və canişinlərinə verilmişdir...”[10]

Əlaqədar görünüş:

“Quran nəzərindən ilahi xəlifələrin nümunələri”, sual 1984 (sayt 2023)

 


[1] Müstəfəvi, Həsən, “Rovşən” təfsiri, 15-ci cild, səh. 91, “Kitab nəşri” mərkəzi, Tehran, birinci çap, 1380-ci şəmsi il

[2] Təbərsi, “Məcməul-bəyan”, 1-ci cild, səh. 77, “Nasir Xosrov” nərşiyyatı, Tehran, üçüncü çap, 1362-ci şəmsi il; Məkarim Şirazi “Təfsiri-nümunə”, 1-ci cild, səh. 172, "Darul-kutubil-islamiyyə", Tehran,  1374-cü şəmsi il

[3] Təbatəbai, Seyid Məhəmməd Hüseyn, “Əl-mizan” təfsiri, 17-ci cild, səh. 52, “Camieyi müdərrisin” nəşriyyatı, Qum, beşinci çap, 1417-ci qəməri il

[4] “Təfsiri-nümunə”, 1-ci cild, səh. 172

[5] Yenə orada, 18-ci cild, səh. 283

[6] “Bəqərə”  surəsi, ayə: 30

[7] “Ənam”  surəsi, ayə: 165

[8] “Fatir”  surəsi, ayə: 39

[9] “Sad”  surəsi, ayə: 26

[10] Kuleyni, “Əl-kafi”, 1-ci cild, səh. 538, "Darul-kutubil-islamiyyə", Tehran,  1368-ci şəmsi il

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163817 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158929 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118692 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111825 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    105465 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92531 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54101 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    49266 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44881 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44338 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...