Please Wait
6948
Тарихи вә дини мөзулара әсасән, “ган баһасы” игтисади бир мәсәлә олуб, зијанын арадан галдырылмасындан өтрү тәјин олунмушдур. Башга тәрәфдән, Ислам нөгтеји-нәзәриндән һәдәфиндә олан ҹәмијјәтдә мүһүм игтисади мәсулијјәтләр кишинин өһдәсинә гојулмушдур. Јәни, әҝәр кишинин игтисади вәзифәләринә күлли бир нәзәрлә диггәт етсәк мәлум олар ки, гадын бу саһәдә кишинин өһдәсиндә олан вәзифәләрдән азаддыр. Гадынын ҹәмијјәтдә ән мүһүм вәзифәси аиләдә ганун вә нәзм јаратмагдыр. Диҝәр ҹәһәтдән кишинин дә ҹәмијјәтдә ән мүһүм вәзифәси аиләнин игтисади вәзијјәтини тәмин етмәкдир.
Һәмин мөвзуја диггәт етмәклә зеһнимиз там шәкилдә гәбул едир ки, Ислам ҹәмијјәтдә игтисади ишләри елә тәнзимләмәли вә мөһкәмләтмәлидир ки, кишиләрин даһа чох игтисади фаәлијјәтинин мөһкәмләнмәсинә сәбәб олсун. О мөвзулардан бири дә ган баһасыдыр. Мүгәддәс Ислам дини игтисади ишләрдә кишинин әсас олмасыны, башга тәрәфдән ган баһасынын инсан бәдәнинә аид олмасы вә кишинин бәдәнинин гадын бәдәнинә нисбәтдә игтисади ишләрдә даһа гүдрәтли олмасыны нәзәр алараг кишинин ган баһасыны даһа чох гәрар вермишдир. Бу мәна, Исламда кишинин шән вә мәгамынын гадындан үстүн олмасыны исбат етмир. Ән азы она ҝөрә ки, әҝәр ган баһасы дәјәр вә кәрамәт әсасында олсајды, даһи бир киши мүтәфәккирин вә ја дини вә сијаси рәһбәрин ган баһасы ади ишчи вә сырави бир инсанын ган баһы илә фәргләнәрди, һалбуки белә дејил вә онларын һамысынын ган баһасы бәрабәрдир.
Диҝәр мәсәлә дә будур ки, кишинин аиләнин әмнијјәтиндә һансы рола малик олдуғу мәлумдур. Адәтән, аиләнин әмнијјәтинин тәмин олунмасынын да кишинин өһдәсиндә олмасы ајдындыр. Киши евин вә аиләнин абрыны һәр ҹүр тәҹавүзкарлыгдан горујур. Бу ҹәһәтдән ајдындыр ки, аиләдә кишинин олмамасындан аиләјә дәјән зәрәр гадынын олмамасындан дәјән зәрәрдән даһа чохдур.
Нәһајәтдә, белә бир мүһүм мәсәләни јадда сахламаг лазымдыр ки, һәр бир ҹәмијјәтин әһкам вә ганунлары о ҹәмијјәтин етигады вә дини үзрә верилмәли вә бу хүсусијјәтләр һәртәрәфли нәзәрә алынмалыдыр. Ган баһасы һаггында да һәмин ганун нәзәрә алыныр. Ислам гадын вә кишинин ҹәмијјәтдә үмуми вәзифәләрини вә мәсулијјәтләрини нәзәрә алмагла, аилә-мәишәт мәсләләләрини горумагла һөкм верир. Белә бир әсасла верилән һөкмә артыг ирад тутмаг үчүн дә бәһанә јери галмыр.
Ислам дининин бүтүн һөкмләри мүәјјән мәсләһәт үзрә, ҹәмијјәтдә јарана биләҹәк фәсадларын гаршысыны алмаг үчүн гојулуб. Һәр бир һөкмүн һикмәти вә һәр бир ганунун мәсләһәти вардыр. Әҝәр Исламда гадаған олунмуш һәр бир шејин өзүнәмәхсус фәсады вә зәрәри вар, әҝәр нәјәсә әмр олунурса онун да нәдәсә мәсләһәт вә фајдасы вардыр. Әлбәттә, бүтүн һөкмләрин һикмәт, мәсләһәт вә фәсадларынын билмәк, ола билсин, бизләрә там шәкилдә мүмкүн олмасын. Амма сағлам әглә, һәгигәтләрә вә мәсум Имамларын (әлејһимуссалам) ачыгламарына диггәт етмәклә бу һикмәт вә зәрәрләрин бәзиләринә елм әлә ҝәтирмәк олар. Гадынын ган баһасы мәсәләсиндә дә шүбһәсиз ки, һикмәтләр вар вә онларын бәзиләринә ишарә едирик:
Биринҹи: Әҝәр Ислам сырф маддичилик дини олсајды вә һөкмләри анҹаг мал вә игтисад үзәриндә гурулсајды, онда етираз етмәјин јери оларды ки, нәјә ҝөрә гадынын ганынын гијмәти кишининкиндән ики дәфә аздыр вә саир...Һалбуки Исламда инсанларын дәјәри онларын руһијјәләри вә мәнәви мәгамларына ҝөрәдир. Исламда дәјәр үчүн мејар варса, о да тәгвадыр вә ҝүнаһдан пәрһизкарлыгдыр. Инсан Муса (әлејһиссалам) кими Аллаһ-таала илә даныша билмәк габилијјәтинә маликдир, неҹә ки, һәзрәт Мәрјәм (саламуллаһи әлејһа) пејғәмбәр олмадығы һалда бу мәгама чатмышды. Киши илә гадын арасында илаһи јоллары кечиб, сәадәтә јетишмәкдә вә мәнәви мәгамлара чатмаг јолларында һеч бир фәрг јохдур. Бүтүн бунлар онларын өз нијјәт вә әмәлләринин ҝировундадыр. Амма ган баһасы мәсәләси игтисади бир мәсәләдир вә инсанларын бәдәнләринә аиддир. Она ҝөрә дә Ислам һөкумәтинин башында дуран бир рәһбәрлә ади фәһләнин ган баһасы арасында һеч бир фәрг јохдур.[1]
Икинҹи: Бир ҹәһәтдән үмуми шәкилдә демәк олар ки, киши вә гадынлардан асылы олмајараг инсанларда үч ҹәһәт даһа чох мүшаһидә олунур.
а) Инсани вә илаһи ҹәһәт; Бу саһәдә гадын вә киши бәрабәрдирләр. Тәкамүл вә илаһи јол сон һәддинә ким һәр икисинин үзүнә ачыгдыр. Нәһл сурәсинин 97-ҹи ајәсиндә охујуруг: “Мө’мин oлуб јaxшы ишлəр ҝөрəн (Aллaһa итaəт eдəн) киши вə гaдынa (дүнјaдa вə axирəтдə) xoш һəјaт нəсиб eдəҹəк вə eтдиклəри јaxшы əмəллəрə ҝөрə мүкaфaтлaрыны вeрəҹəјик.”[2]
б) Елми ҹәһәт; Исламда елм өјрәнмәк вә елми мәгамлара чатмагда гадынла киши арасында һеч бир фәрг јохдур. Рәвајәтләрдән бириндә нәгл олунур ки: “Елм өјрәнмәк бүтүн мүсәлман киши вә гадына ваҹибдир.”[3] Гурани-Кәримдә бу һагда назил олан ајәләрдә дә елмә тәшвиг етмәк вә онлары өјрәнмәкдә гадынла киши арасында фәрг јохдур. Гуранда белә ајәләр гырха јахындыр.
ҹ) Игтисади ҹәһәт; Исламда гадынла кишинин игтисади ҹәһәтдән вәзифәләриндә фәргләри вар. Бу вәзифәләр, гадын вә кишиләрин руһи вә ҹисми истедадлары әсасында тәјин олунур. Игтисади ҹәһәтдән гадынын бир ишдә нәтиҹә алмасы зәифдир, һәтта мүасир дөврүмүздә дә гадынла киишиләрин арасында һеч бир фәрг гојмајан ҹәмијјәтләрдә дә гадынла кишинин игтисади гүдрәтләри арасында ачыг шәкилдә фәрг ҝөзә дәјир.
Һәгигәт будур ки, гадын ҝәрәк ушаға һамилә олсун вә ону дүнјаја ҝәтирдикдән сонра ики ил она сүд версин вә тәрбијәси илә дә мәшғул олсун. Гадын һамилә вә сүд вермәк мәрһәләсиндә чох зәһмәт, енержи вә вахт сәрф едир. Бахмајараг ки, бу ишин һәддән артыг дәјәри вә савабы вардыр. Һәр һалда бу әмәл һеч бир игтисади әмәл дејил вә игтисади дәјәри јохдур. Диҝәр ҹәһәтдән гадынла кишинин бәдән гурулушунун да фәргләри вар. Гадынын бәдәни чох зәриф, ләтиф вә чох тез тәсир гәбул едәндир. Һалбуки, кишинин бәдәни чох мөһкәм вә чәтин ишләрин мүгабилиндә дөзүмлүдүр. Она ҝөрә дә ҹәмијјәтдә чох ҝүҹ вә гүдрәт тәләб едән ишләрин әксәријјәти кишиләрин өһдәсиндәдир. Ајдындыр ки, аиләдә кишинин иткиси аилә үчүн чох ағыр иткидир. О сәбәбдән кишинин ган баһасы даһа чох олмалыдыр.[4]
Үчүнҹү: Аиләдә кишинин иткиси илә гадынын иткиси арасында чох бөјүк фәрг вар. Фигһи мөвзуларын бу һагда ачыгламасындан мәлум олур ки, аиләјә дәјән зәрәр мүгабилиндә ән чох игтисади зәрәр нәзәрә алыныр вә ҹани әҝәр киши олса бу дәјәр чохалыр.[5] Ислам ҹәмијјәтиндә дә игтисади мәсәләләр вә игтисади инкишаф кишинин өһдәсинә гојулмушдур. Ҹәмијјәтдә гадынын исә ән мүһүм вәзифәси өвлад тәрбијәсидир. Тәбиидир ки, кишинин иткиси гадына нисбәт аиләјә вә ҹәмијјәтә даһа чох тәсир гојур, аиләјә даһа чох игтисади зәрәр дәјир. Беләликлә, кишинин ган баһасы да даһа чох олмалыдыр.[6]
Бундан әлавә, өвладларын да хәрҹи гадынын јох, кишинин өһдәсиндәдир. Она ҝөрә дә кишинин аиләдән ҝетмәси тәләб едир ки, өвладларын хәрҹләринин бош галдығы јер бир нөв долдурулсун. Бунунла да кишинин ган баһасы гадынынкындан чох олмалыдыр. Әлбәттә, бу мәсәләнин гадынын вә кишинин ҹөвһәринә вә шәхсијјәтинә аидијјаты јохдур. Бәлкә дә ган баһасында мәгсәд тәрәфләрин игтисади ҹәһәтдән аиләдә вәзифәләри вә ролу әсас ҝөтүрүлүр.[7] Бүтүн дејиләнләри нәзәрә алмагла белә нәтиҹә алырыг ки, киши илә гадынын ган баһасында әсас мејар онларын шәхсијјәт вә мәнәви дәјәри дејил ки, кимсә она етираз етмиш олсун. Диҝәр тәрәфдән, аиләдә кишинин өһдәсинә дүшән игтисади вәзифләр вә өһдәликләр тәләб едир ки, бәзи мәсәләләрдә (мәслән, ган баһасы кими) гадынла киши арасында фәргләр мүшаһидә олунсун вә бу да әслиндә әдаләтин ејнидир.
Киши гүдрәт ҹәһәтдән гадындан дәфәләрлә үстүн олдуғу үчүн ағыр физики ишләр ҝөрмәкдә гадындан фәргләнир вә онун олмасы аиләдән өтрү арамлыг вә гәлбин сакитлијидир. Башга тәрәфдән дә кишинин аиләдә иткиси онун һимајәсиндә оланлар чох ағыр зәрбә һесаб олунур. Она ҝөрә дә кишинин ган баһасынын гадынынкындан чох олмасы тәбиидир.[8]
Сонда бир мәсәләнин гејди вә ики шүбһәнин ҹавабыны вермәк јеринә дүшәрди. О да будур ки, биринҹи; гадынын ган баһасынын кишинин ган баһасынын јарысы олмасы о вахтдыр ки, ган баһасы үчдә бир һәддә јетмәсин, јохса гадынла кишинин ган баһасы үчдә бирдән аз олса бәрабәрдир. Әҝәр гадынын ган баһасынын јары олмасы онун һүгугунунун позулмасы олсајды, онда гадынын ган баһасы һәмишә аз олмалы иди. Икинҹи, әҝәр кишинин ган баһасы чохдурса, бунун мүгабилиндә јахын гоһумларынын гәтл ҹинајәтиндә иштиракына ҝөрә кишинин ган баһасыны вермәкдә ролу вә мәсулијјәти вар. Һалбуки гадын бу мәсулијјәтдән азаддыр.
Ола билсин дејилсин ки, мүасир дөврүмүздә гадынлар да кишиләрлә јанашы игтисади саһәдә чалышыр вә аиләнин хәрҹинин тәмин олунмасында иштираклары вар. Демәли, мүасир заманда онларын ган баһасынын фәргләндирилмәсинин мәнасы јохдур.
Ҹавабында дејилмәлидир ки, биринҹиси доғрудур ки, гадын киши илә јанашы игтисади саһәләрдә чалышыр, амма бу һеч вахт гадын киши кими аиләнин әмнијјтинитәмин едә билмир. Икинҹиси, әввәлдә гејд олундуғу кими чох ҝәлирли ишләр вар ки, гадынын физики гүдрәти илә ујғун дејилдир вә она ҝөрә дә кишиләрин ихтијарындадыр. Белә олан һалда кишинин игтисади ҝәлири јенә дә гадынын ҝәлириндән чох олур. Бунунла јанашы бир мәсәләни дә гејд етмәк лазымдыр ки, әҝәр киши илә гадынын игтисади саһәдә гүдрәти бәрабәр олмасы фәрз олунса, бәс онда нәјә ҝәрә заһирдә һәмин гадын һүгугундан данышан өлкәләрдә әксәр назирләр вә өлкәнин јүксәк мәсулијјәтли шәхсләри кишиләрдән ибрарәтдир?
Бу мөвзуда диҝәр бир ирад да бундан ибарәт ола биләр ки, гадынын ган баһасынын ики дәфә аз олмасы бир нөв ајры-сечкилик сајылыр вә кишинин хејиринәдир?!
Бу суалын да ҹавабы будур ки, Ислам гадын вә киши арасында әдаләт јарадан бир диндир вә бу саһәдә һеч бир ајры-сечкилик јохдур. Амма, гадынын ган баһасынын јары олмасынын өзүнүн мәсләһәти вар. Неҹә ки, Исламда бәзән елә һөкмләр тапмаг олар ки, мүәјјән мәсләһәтләр үзүндән гадынларын хејиринә верилир. О ҹүмләдән әҝәр бир нәфәр мүсәлман мүртәд олса, (фитри мүртәд) әҝәр киши олса, һәтта төвбә дә етсә бир чох фәгиһләрин фәтвасына әсасән, төвбәси гәбул олмур вә өлүмә мәһкумдур. Амма әҝәр мүртәд мүсәлман гадын олса, төвбә етсә төвбәси гәбул олур вә ади һәјатына гајыдыр. Јахуд, дәјјуслугла (башгасынын зинаја дүшмәсини тәшкили илә ) мәшғул олан киши олса, физики ҹәзаланмасындан әлавә башга шәһәрә сүрҝүн олунур, амма гадын олса сүрҝүн олунмур. Никаһ бәһсиндә дә әҝәр кәбин кәсиләндән сонра киши дәли олса, гадынын һаггы вар ки, әгди позсун вә башгасына әрә ҝетсин, һалбуки, әҝәр гадын дәли олса кишинин ихтијары јохдур ки әгди позсун.[9]
[1] Ҹавад Амули, Әбдуллаһ, Гадын ҹәлал вә ҹамал ајнасында, сәһ.400,401
[2] Мишкини, Әли, Гуранын тәрҹүмәси, сәһ.278.
[3] Мәҹлиси, Биһарул-Әнвар, ҹ.67; сәһ.68. фәсл.45; Нури, Мәстәдрәкүл-Вәсаил, ҹ.17; сәһ.249.
[4] Мәкарим Ширази, Насир, Фигһин хариҹ дәрси, ган баһасы бәһси, Фејзијјә гәзети, 18.
[5] Шәфи Сәристани, Ибраһим, Ган баһалары вә заманын тәләби, нашир,
ризидент апаратынын стратежи мөвзулары, биринҹи чап.
[6] Шәфи Сәристани, Ибраһим, Гисасда гадынла кишинин фәрги, нашир, сәфир сүбһ, биринҹи чап, сәһ.93.
[7] Хамнеји, Сејјид Мәһәммәд, Гадын һүгугу, нашир, Елми-мәдәни јајлым, 1375-ҹи шәмси или, икинҹи чап, сәһ.98.
[8] Маһмуди АббасӘли, Гисасда киши илә гадынын бәрабәрлији, нашир Бесәт, биринҹи чап, 1365-ҹи шәмси или, сәһ.83; Мәһәммәд Һүсејн Фәзлуллаһ, Ислам һүгугунда гадын, Әбдулһади Фәгиһизадәнин тәрҹүмәси, нашир, Дадгостар, сәһ.24
[9] Мүасир фәгиһләрин нәзәријјәләриндән, мәрҹеји тәглидләрин рисаләсиндән.