Please Wait
7585
“Vəsilə” (vasitə) çox geniş mənaya malikdir və bəndənin Pərvərdigarın dərgahına yaxınlaşmağına səbəb olan hər bir işə və ya şeyə şamil olur. Dünya səbəb-nəticə qanunu əsasında qurulduğundan səbəblər insanın hidayəti və son təkamülə çatması üçün yaradılmışdır. Bəşərin təbii ehtiyacları maddi səbəb və amillərin vasitəsilə təmin olunduğu kimi, Allahın mənəvi feyzləri, o cümlədən: hidayət, məğfirət, bağışlanmaq, təqərrüb, insanların mənəvi yüksəlişi də xüsusi sistem və müəyyən səbəblər əsasında insanlara çatır. Bu vasitələr olmadan insanın həmin feyzləri əldə etməsi və ilahi dərgaha yaxınlaşması mümkün deyildir. Bu səbəblər ayə və rəvayətlərdə təqdim olunur və onlar mövcud olmadıqda Allah dərgahına yaxınlaşmaq qeyri-mümkün sayılır.
Bu suala cavab vermək üçün əvvəlcə “vasitə” və “vəsilə”nin mənasını araşdırmaq lazımdır.
Əllamə Təbatəbai (r) “Ey iman gətirənlər! Allah qarşısında təqvalı olun və Ona doğru vəsilə seçin!”[1] ayəsinin təfsirində “Allah dərgahında vəsilə və vasitənin mənası” ilə əlaqədar buyurur: “Allah dərgahında vasitənin – vəsilənin həqiqəti Onun yoluna riayət etməkdir. Yəni əvvəla, Onun hökmləri barədə məlumat əldə edəsən, ikincisi, Onun qarşısında bəndəlik edəsən, üçüncüsü gözəl, bəyənilən sifətləri əldə etməyin və müstəhəb əməllərin axtarışında olasan. “Vəsilə” bir növ təvəssüldür (qovuşmaq). Məkan və cismaniyyətdən uzaq olan Allah barəsində mənəvi təvvəsül də bəndə ilə Onun arasında əlaqə yaradan bir rabitəni tapmaqdan ibarətdir. Bəndə ilə Pərvərdigarın arasında rabitə və əlaqə bəndəlikdən və zillət izhar etməkdən başqa heç bir şeylə mümkün olmadığından, şübhəsiz, vəsilə bundan ibarət olacaqdır: insan bəndəliyin həqiqətini özündə həyata keçirsin və Allah dərgahında özünə fəqirlik və zillət haləti alsın. Belə olan halda ayədə deyilən vəsilə bu əlaqədən ibarət olacaqdır.”[2]
"Təfsiri-nümunə" kitabında (həmin ayənin təfsirində) “vəsilə”nin mənasında deyilir: “Vəsilənin çox geniş mənası vardır və insanın Allah dərgahına yaxınlaşmasına səbəb olan hər növ şeyə aid edilir. Onun ən mühümü Allaha və Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-ə iman gətirmək, Onun yolunda cihad aparmaq, ibadət etmək, o cümlədən, namaz qılmaq, zəkat vermək, oruc tutmaq, Allah evini ziyarət etmək, sileyi-rəhim etmək, istər gizlində, istərsə də aşkarda Allah yolunda ehsan etmək, eləcə də hər bir yaxşı işə aid olunur. Həmçinin, Quranın aşkar bəyanına əsasən Peyğəmbərin, imamların və Allahın digər saleh bəndələrinin şəfaəti də Pərvərdigarın dərgahına yaxınlaşmağa səbəb olur. Bu da təvəssülün geniş məfhumuna daxildir. Habelə, Peyğəmbərə və imama tabe olmaq, onların ardınca getmək. Bunların hamısı insanın Allah dərgahına yaxınlaşmasına səbəb olur. Hətta Allahı peyğəmbərlərin, imamların və salehlərin məqamına and vermək də vəsilə sayılır.”[3]
Deməli, Qurani-məciddə vasitə və vəsilə dedikdə məqsəd belə mənalardan ibarətdir ki, Allah dərgahına yaxınlaşmaq üçün müttəqiləri ona sarılmağa dəvət edir.
Quranda qeyd olunan ayələrdən əlavə, “Yusuf” surəsinin 97-ci ayəsində deyilir: “Yüsufun qardaşları atalarından (həzrət Yəqubdan) istədilər ki, Allah dərgahında onlar üçün istiğfar etsin, Yəqub da onların istəyini qəbul etdi.
“Tövbə” surəsində də İbrahim (əleyhis-salam)-ın atası Azər üçün istiğfarı ilə əlaqədar qeyd olunanlar başqalarının günahının bağışlamasında peyğəmbərlərin duasının rolunu bəyan edir.[4]
Şiə və sünnülərin vasitəsi ilə nəql olunan çoxlu rəvayətlərdə də təvəssülün zərurəti və ifa etdiyi rol bəyan edilmişdir. Sünnü alimlərindən olan Səmhudinin “Vəfaul-vəfa” kitabında oxuyuruq: “Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm)-in özündən, onun məqam və şəxsiyyətindən şəfaət istəmək və kömək diləmək həm xilqətindən əvvəl, həm təvəllüdündən sonra, həm vəfatından qabaq, həm də vəfatından sonra (bərzəxdə və qiyamətdə) caizdir.”[5]
Bu cümlələrdən sonra Adəm (əleyhis-salam)-ın Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-ə təvəssül etməsi ilə əlaqədar Ömər ibni Xəttabdan belə nəql edir: “Adəm (əleyhis-salam) Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və səlləm)-in gələcəkdə xəlq ediləcəyi barədə əldə etdiyi məlumatlara əsasən, Allah dərgahında belə dua etdi:
یَا رَبِّ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ (ص) لَمَّا غَفَرْتَ لِی
“Pərvərdigara! Səndən istəyir və Səni and verirəm Muhəmmədin haqqına, məni bağışla!”[6]
Səmhudi sünnü ravilərindən bir qrupundan, o cümlədən, Nisaidən və Tirmizidən başqa bir hədisi də nəql edərək yazır: “Kor bir kişi şəfa tapmaq üçün Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm)-dən dua etməsini istədi. Həzrət ona göstəriş verdi ki, belə dua etsin: “Pərvərdigara! Səndən rəhmət Peyğəmbərinin vasitəsi ilə istəyir və Sənə üz gətirirəm! Ey Muhəmməd! Mən Pərvərdigarımın dərgahında sənə diqqət yetirdim ki, hacətimi yerinə yetirəsən. Pərvərdigara! Peyğəmbəri mənim şəfaətçim qərar ver!”[7]
Sünnü alimi Beyhəqi nəql edir ki, ikinci xəlifənin xilafəti dövründə iki il quraqlıq oldu. Ömər səhabələrdən bir neçə nəfərlə birlikdə Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və səlləm)-in qəbrinin yanına gəlib dedi: “Ey Peyğəmbər! Öz ümmətin üçün yağış istə, çünki (susuzluqdan) həlak olma ərəfəsindədirlər!”[8] [9]
Amma görəsən, nə üçün bizim vəsiləyə və vasitəyə ehtiyacımız vardır? Bu sualın cavabı aydındır. Çünki, dünya səbəb-nəticə qanunu əsasında qurulmuşdur. Səbəblər insanların mənəvi təkamülə çatması və haqq yola hidayət olunması üçün xəlq edilmişdir. Bəşərin ehtiyacları həm maddi, həm də qeyri-maddi vasitələrlə təmin olunur. Həqiqətdə vasitələr Allah dərgahına yaxınlaşmaq üçün vasitə rolunu oynayır. Çünki Allahın mənəvi feyzləri, o cümlədən hidayət, məğfirət (bağışlanmaq) və s. xüsusi nizam və quruluş əsasında insanlara nazil olur. Allahın hikmət əsasında olan iradəsi bu qaydadadır ki, bu işlər xüsusi və müəyyən səbəblər vasitəsilə insana çatsın. Buna əsasən maddi aləmdə “nə üçün mütəal Allah Yeri Günəşin vasitəsilə işıqlandırır?”, “Nə üçün insanın susuzluğu suyun vasitəsilə dəf edilir?!”, “Nə üçün bu vasitələr olmadan insanın özü bu və sair ehtiyaclarını təmin etmir?” kimi sualların mənası olmadığı kimi, məna aləmində də “nə üçün Allah-taala bəndələrin bağışlanmasını və hidayət edilməsini heç bir vasitə olmadan bəndələrin özünə həvalə etmir?” demək mənasızdır. Hər bir halda, bitki su, torpaq, günəş enerjisi və s.-dən kömək almadan kamala çata bilmədiyi kimi, insan da ilahi feyz vasitələrindən kömək almadan istədiyi məqsədlərə nail ola bilməz.
Şəhid Mütəhhəri (r) yazır: Allahın felləri və işləri müəyyən bir sistem (nizam-intizam) əsasındadır. Əgər bir şəxs yaradılış sisteminə etina etməsə, yolunu azmışdır. Buna görə də Allah-taala günahkarlara yol göstərir ki, Peyğəmbərin evinin qapısını döysünlər, bəndənin özü (birbaşa) Allahdan bağışlanmaq dilədiyi kimi, o həzrətdən də öz barəsində bağışlanmaq istəməsini diləsin! Qurani-kərim buyurur:
وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا
“Əgər bu müxaliflər özlərinə zülm etdikləri (Allahın fərmanlarını tapdaladıqları) zaman sənin yanına gəlib Allahdan bağışlanma istəsəydilər və Peyğəmbər də onlar üçün istiğfar etsəydi, Allahın tövbələri qəbul edən və mehriban olduğunu mütləq görərdilər!”[10] [11]
Məhz bu ilahi sünnətə (qanuna) riayət edilməsi üçün ayə və rəvayətlərdə (sünnətdə) Allah dərgahına yaxınlaşıb günahların bağışlanması üçün vəsilə qərar verməyə və vasitə seçməyə dair çoxlu təkidlər olunmuşdur. Allah-taala buyurur:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ
“Ey iman gətirənlər! Allah qarşısında təqvalı olun (Onun əmr və fərmanları ilə müxalifətdən çəkinin) və Onun dərgahına yaxınlaşmaq üçün vəsilə axtarın!”[12]
Əllamə Təbatəbai (r) şəfaət bəhsində şəfaətçinin (ilahi şəfaət vasitələrinin) roluna işarə edərək yazır: “Həqiqətdə şəfiyə (şəfaət edən şəxsə) təvəssül edən adamın öz qüvvəsi hədəfə çatmaqda kafi deyildir. Buna görə də öz qüvvəsini şəfaətçinin qüvvəsinə qovuşdurur və nəticədə o qüvvə bir neçə qat artır, istədiyi şeylərə nail olur. Belə ki, əgər bu işi etməsəydi və yalnız öz qüvvəsindən istifadə etsəydi, heç vaxt məqsədinə çatmazdı. Çünki özünün qüvvəsi təklikdə nöqsanlı, zəif və yetərsizdir... Şəfaət səbəblərinin tamamlanması üçün bir vasitədir...”[13]
Sonda bir neçə məsələyə diqqət yetirmək zəruridir:
1. İnsanın maddi ehtiyaclarının maddi səbəblər vasitəsi ilə təmin olunduğuna baxmayaraq, bu, dua və təvəssül kimi qeyri-maddi səbəblərin onun maddi ehtiyaclarının təmin olunmasında rol ifa etməməsi mənasına deyildir. Mənəvi səbəblər bəzən səbəblər yaradır, bəzən isə səbəbləri aradan aparır və təsirdən salır. Yəni bəzən təsir o maddi səbəbdən olsa da, bu səbəblərin hasil olma şəraitləri dua və sair yollarla hasil olur. Bəzən də dua və sair kimi şeylər maddi səbəbləri təsirdən salır. Misal üçün, adəti yandırmaq olan odun təsir qoymağının qarşısı alınır və soyuyaraq gülüstana çevrilir. Hər bir halda, səbəblərin son səbəbi Allah-taaladır və O, dərmanda qərar verdiyi həmin təsiri mənəvi səbəblərdə də qərar verə bilər.
2. “Peyğəmbər, imam və yaxud Allahın sair vəlisi və dostu vasitə qərar verilib” dedikdə məqsəd budur ki, biz o böyük şəxsiyyətlərin Allah dərgahında malik olduqları məqama təvəssül edirik. Həqiqətdə bu şəxsiyyətlərin Allah yanında malik olduğu yaxınlıq məqamından istifadə edirik ki, Allah onların məqamları xatirinə bizi qürb məqamına çatdırsın.[14]
[1] “Maidə” surəsi, ayə: 35
[2] “Əl-mizan”, farsca tərcümə, 5-ci cild, səh. 535
[3] "Təfsiri-nümunə", 4-cü cild, səh. 364-367
[4] “Tövbə” surəsi, ayə: 114
[5] “Vəfaul-vəfa”, 3-cü cild, səh. 1371, "Təfsiri-nümunə" nin nəqlinə görə, 4-cü cild, səh. 367
[6] Yenə orada
[7] اَللَّهُمَّ اِنِّی اَسْئَلُکَ وَ اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ، یَا مُحَمَّدُ اِنِّی تَوَجَّهْتُ بِکَ اِلَی رَبِّی فِی حَاجَتِی لِتَقْضِیَ لِی اَلَّلهُمَّ شَفِّعْهُ فِیَّ
“Vəfaul-vəfa”, 2-ci cild, səh. 1372, yenə həmin nəqlə görə
[8] یَا رَسُولَ اللهِ اسْتَسْقِ لِاُمَّتِکَ فَاِنَّهُمْ قَدْ هَلَکُوا... “Əttəvəsulu ila həqiqətit-təvəssül”, səh. 329, həmin nəqlə görə: səh. 368 -369
[9] "Təfsiri-nümunə", 4-cü cild, səh. 368-369
[10] “Nisa” surəsi, ayə: 64, Məkarim Şirazinin tərcüməsi
[11] “Məcmueyi asar”, Şəhid Mütəhhəri, 1-ci cild, səh. 264
[12] “Maidə” surəsi, ayə: 35, Məkarim Şirazının tərcüməsi
[13] “Əl-mizan”ın tərcüməsi, 1-ci cild, səh. 239 və 240. Əlavə məlumat üçün bax: Görünüş: “Səy və onun axirət taleyindəki rolu”, sual 280
[14] Bax: "Təfsiri-nümunə", 4-cü cild, səh. 167-172; “Əl-mizan”, 1-ci cild, səh. 239-246