Sualın cavabından əvvəl bunu açıqlamaq lazımdır ki, sual verən şəxsin sualdakı qədr gecələrin sayından məqsədi nədir?

Məqsəd ramazan ayının son on gününün gecələridirmi; yəni 19- 21- 23 qədr gecələrinin xüsusi əməlləri nəzərdə tutulmuşdur, və yaxud bunlardan biri qədr gecəsidir?

Bunu da bilmək lazımdır ki, sual edən şəxsin məqsədi bunlardan əlavə bu da ola bilər ki, qədr gecəsi yalnız bir dəfə islam Peyğəmbərinin zamanında olmuşdur. Və ya davamlı olaraq təkrar olunmuşdur?

Əgər bu məsələnin çox sayda olması doğrudursa, gecələrin çox sayda olması o həzrətin zamanında da baş vermişdirmi, və yaxud o həzrətin vəfatından sonra baş vermişdirmi?.

Bəlkə bundan məqsəd budur ki, bütün dünyada müsəlmanların yaşadığı şəhərlərin üfüqündə fərq olduğu üçün və (qəməri) ərəb aylarının bu şəhərlərdə o cür ki, həmin ölkədə ramazan ayının əvvəli bir şəhərdə birinci günə düşərsə, başqa bir ölkədə isə sonrakı gün yəni ikinci günə düşür.

Bu cür hesab olunduqda, ramazanın son on günlüklərində də fərqli gesablar nəzərə çarpır.

Bəs elə olduqda ramazanın igirmi üçüncü gecəsi, birinci ölkə üçün ikinci ölkədən bir gecə tez olacaqdır. Bunun üçün də müəyyən bir gecə ola bilməz. bəs hər biri üçün ayrı bir qədr gecəsi olacaq ki, qədr gecəsinin, bir neçə gecə olmasına səbəb olur.

Birinci ehtimalın cavabı, Quranın buyurduğu kimi ramazan ayındadır,[1] və yalnız bir gecədir; çünki Allah- Taala buyurur: " انا انزلناه فی لیلة القدر"[2] Quranı qədr gecəsi nazil etdik. Nəinki qədr gecələrində.

Amma bəzi cəhətlərdən[3] bu bir gecə bizlər üçün müəyyən olunmamışdır və deyilir bu gecələrdən biri 19 və... qədr gecəsidir, bu gecələrin hamısını oyaq olun ki, qədr gecəsinin fəzilətini dərk edəsiniz:[4] Əgər rəvayətdə üç gecə müəyyən edilmişdirsə,[5] onun üçündür ki, Allah bəndələri üçün çətinlik yaranmasın.

İkinci ehtimalın cavabı budur ki, Quran və Əhli- beytin nəzəri budur qədr gecəsi həzrət rəsulun (s) zamanında olmuş və indiki dövürdə də vardır.

«تنزل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم من کل امر»[6]

Bu ayədəki gələcək zaman feli " تنزل" tənəzzəlu əslində " تتنزل " tətənəzzəlu idi və bundan davamlı olaraq mələklərin və ruhun nazil olması başa düşülür.[7]

Bundan əlavə Duxan surəsinin 4- cü ayəsində qədr gecəsi haqqında buyurur:

«فیها یفرق کل امر حکیم امراً من عندنا انا کنا مرسلین»

yenə də gələcək zamana dəlalət edən fel " یفرق" gəlmişdir ki, ərəb dilində davamlı olmağa dəlalət edir.

Əhli- beytdən bizə çatan rəvayətlər də bunu təyid edir.

İmam Cavad (ə) buyurur: Əli (ə) ibn Abbasa buyurur: Hər bir ildə qədr gecəsi var və bu gecədə bir ilin işləri təyin olunar".[8]

Peyğəmbər əkrəm (s) Əbuzərin qədr gecəsi haqqında etdiyi sualın cavabında buyurur: Bu gecə, qiyamət gününə kimidir."[9]

Əhli- sünnət təfsirçiləri bu fikri qəbul edirlər ki, qədr gecəsi qiyamət gününə kimidir.[10]

Amma üçüncü ehtimalın cavabında demək lazımdır ki: sualı cavablandırmamışdan əvvəl bir müqəddimə deyirik: İmam mədəniyyətində qədr gecəsi ona məxsus olan xüsusiyyətlərinə görə böyük bir əzəmətə layiqdir, bir çox rəvayətlər o gecəni əhya saxlamağı və əhəmiyyət verməyi təkid edir. Onlardan biri də budur ki, Seyyid ibn Tavus İqbal kitabında yazır, Peyğəmbər (s) Musadan (ə) rəvayət edir ki, dedi: İlahi mən sənə yaxın olmaq istəyirəm, buyurdu: Mənim yanımda olmaq o şəxslər üçündür ki, qədr gecəsini oyaq ola, dedi: İlahi sənin rəhmətini istəyirəm, buyurdu: Mənim rəhmətim o şəxslərə şamil olar ki, qədr gecəsi fəqirlərə kömək etsin. Dedi: İlahi cəhənnəm odundan nicat tapmaq istəyirəm. Buyurdu: Bu (cəhənnəm odundan nicat tapmaq) o şəxslər üçündür ki, qədr gecəsində tövbə etsinlər, dedi: İlahi sənin razılığını istəyirəm, buyurdu: Mənim razılğımı o şəxs əldə edər ki, qədr gecəsində iki rəkət namaz qılsın.[11]

Qədr gecəsinin xüsusiyyətlərindən budur ki, Quran nazil olmuş, Allahın vəlisinə mələklər və ruh nazil olmuşdur. Beləliklə o gecəni ibadət etmək yetmiş ay ibadət etməyin qarşılığıdır.[12] İnsanların və yaradılışın təqdir və tədbiri bu gecə də müəyyən olur.[13]

Amma sual budur ki, digər şərhlərin üfüqü fərq etməsiylə bütün bu xüsusiyyətlər o şəhərlərin cəmiyyətinin hamısına bu fərqli üfüqlərlə təkrar olur?

Qurani kərim və rəvayətlər bunu bildirirlər ki, qədr gecəsi bir gecədən artıq deyil və o xüsusiyətlər ki, Allahın vəlisi və məsum imamlara şamil olur hamısı bir gecədə baş verir; yəni mələklərin imama nazil olması, işlərin təyin olunması, ruzinin bölünməsi, bütün bunlar müəyyən bir grcəyə məxsusdur.

Allah- Taala buyurur:

«تنزل الملائکة و الروح فیها»[14]

Mələklər və ruh bu gecədə nazil olurlar. Quranın nazil olması da bu gecədə olmuşdur:

«انا انزلناه فی لیلة القدر»[15]

Rəvayətlərdə oxuyuruq: Bu gecədə bir ilin təqdiri nazil olur.[16]

Amma qədr gecəsinin fəziləti haqda deyilənləri dərk etmək üçün, öz vəzifəmizi ayerinə yetirməklə bu yolu üzümüzə aça bilərik;[17] yəni əgər dəlil olaraq ramazan ayının birinci günü təyin olunsa, qədr gecəsi də müəyyən olunmuşdur və o gecəni oyaq qalıb əməllərini yerinə yetirmək şübhəsiz ki, savabsız qalmayacaqdır, inşaallah o gecəni oyaq qalıb əhya saxlamağın savabı, o gecə insana verilər, baxmayaraq ki, həqiqətdə o gecə qədr gecəsi deyildir,[18] Əlbəttə ramazanın sonuncu on günün gecəsini oyaq qalmaq tövsiyə olunmuşdur, bəlkə də bu islam adət ənənəsi olaraq qədr gecəsini bu gecələrin içində dərk etmək üçündür ki, yəqin olsun ki, həqiqətən qədr gecəsini əhya saxlamışdır.

Başqa bir sual budur ki, qədr günü də qədr gecəsinin şəklindədirmi?

Cavabında demək lazımdır: o cür ki, mələklərin Allah vəlisinə nazil olması qədr gecəsidirsə, qədr günü də onun kimi fəzilətli və qiymətlidir.[19]

Mərhum Şeyx Abbas Qumi igirmi üçüncü gecənin əmələrində deyir: Bu gecələrin, gendüzlərinin də ehtiramını saxlamaq lazımdır, o günü dua, ibadət və Quran olxumaqla keçirmək lazımdır; çünki rəvayətlərdə vardır ki, qədr günü də qədr gecəsi kimi fəzilətlidir.[20]