Please Wait
6531
Təəbbüd sözünün əsli əbd və übudiyyət sözündən götürülmüş, bəndəlik və pərəstiş mənasındadır, rəvayətlərdə də bu cür istifadə olunmuşdur. Alimlər təəbbüd sözünün digər mənalarda da istifadə etmişdirlər. O yerdə ki, təəbbüd sözünün termin olaraq istifadə etmişlər o yerdədir ki, orada dəlil gətirməyə ehtiyac duyulmamış olsun.
Hər bir şəxsin etiqad və dini əsasları dəlil əsasında olmalıdır, lakin furui dində isə hökmün Allah tərəfindən olduğu sabit olarsa kifayət edir. Bunun üçün tədqiq, illət və onun dəlil və fəlsəfəsini bilmək lazım deyil. Sual olunduqda misal üçün nə üçün sübh namazı iki rükət qılınmalıdır, cavabında deyilir təəbbüdi bir məsələdir (bunu qəbul etməliyik və dəlil gətirməyə ehtiyac yoxdur).
Üsul alimləri isə təəbbüdi vacibi təvəssüli termininin qarşılığında istifadə edirlər; yəni bir əməlin Allah tərəfindən qəbul olunması üçün xalis niyyət və Allaha xatir olması şərtdir; o cümlədən namaz, oruc, həcc və...
Təvəssülü vacib ona deyilir ki, Allah yanında bir əməlin qəbul olunmasında Allah üçün o şəxsin Allaha xatir iş görməsi şərt deyildir. Baxmayaraq ki, savab əldə etmək üçün bir işi Allah yolunda həyata keçirmək şərtdir, o cümlədən meyyidi dəfn etmək, libas yumaq və...
Təəbbüd sözünün əsli əbd və übudiyyət sözündən götürülmüş, bəndəlik və pərəstiş mənasındadır. Rəvayətlərdə də bu mənada istifadə olunmuşdur.[1]
Lakin fiqh alimləri və şəriətdə təəbbüd digər mənalarda da istifadə olunmuşdur ki, bir növ lüğətdə işlədilmiş mənasıyla rabitəsi vardır.
Təəbbüd terminində istifadə olunan yerlərdən biri də o yerlərdir ki, orada dəlil və illətə ehtiyac yoxdur.
İnsanların əməlləri etiqadi və əməli olaraq iki hissəyə bölünür birincisi üsuli- din və ikinci hissəsi isə furui- din adlanır.
Üsuli- dində hər bir şəxsin əqidə və etiqadı dəlil- sübit əsasında olmalı[2] lakin furui- dinin bir çox mövzularında məlum olsa ki, Allah tərəfindəndir kifayət edir. Təhqiq və dəlil axtarmağa ehtiyac görülmür. Bir çox yerlərdə sual olunur nə üçün sübh namazını iki rükət qılmalıyıq. Cavabında deyilir bu təəbbüdidir (qəbul etməliyik və dəlilə ehtiyac yoxdur). Odur ki, deyirlər Allah tərəfindən olan dini göstərişlər təəbbüdidir.[3] Nə üçün ibadət olan əməllərdə dəlilə ehtiyac yoxdur?
İbadət olan əməllər furui- dindən hesab olunur, o cür ki, adlarından məlumdur bu işlər üsuli- dinin hissələrindəndirlər; yəni o vaxt ki, biz Allahı həkim, alim, adil sifətləriylə tanıyırıq bəs bilirik ki, əgər Allah bizi bir işə əmr etsə məsləhət üzündən və insanların öz xeyrinədir.
Bundan əlavə mümkündür əhkamın fəlsəfə və illətini bilmək bizim üçün faydalı olmasın və Allaha xatir onu həyata keçirməkdən uzaq olaq; misal üçün oruc tutan şəxs bilsə ki, oruc tutmaq onun xəstəliyi üçün xeyirlidir, məlumatı olmayan şəxsin orucuyla müqayisədə bərabərdirmi. Oruc tutan itaət etmək üçün oruc tutur və nə qədər bəndəlik və itaət üzündən ibadət olunsa bir o qədər insan ruhunda təsir qoyub İslam onun bütün nəfsini əhatə edər, başqa cür desək nəfsi və istəkləri haqqa təslim olacaqdır.
Bu baxımdan əgər ibadət etdikdə bəndəlik və xalis niyyətlə olmasa; misal üçün mənfəət edib zərərdən uzaq olmaq üçün, həqiqi ibadət ruhu olmadığından batil sayılır. Mümkündür bunun üçündə ibadətlərin bütün sirləri bizdən gizlidir və az bir miqdarda olan məlumatımız niyyətimizi dəyişdirməlidir ki, bəndəlik məqamı kamilliyə çatsın.[4]
Digər yerdə isə bu termində işlədilən kəlmə isə Üsuli- fiqh elmidir. Bu termin təvəssüli terminin qarşısında qərar tutmuş və tərifi aşağıdakılardan ibarətdir.
Təəbbüdi vacib ona deyilir ki, o əməlin qəbul olunması üçün Allaha xatir və xalis niyyətlə Allah üçün əməl olunması şərtdir; namaz, oruc, həcc və... kimi.
Təvəssülkü vacib ona deyilir ki, əməli həyata keçirməkdə Allaha xatir və xalis niyyətin olması şərt deyil baxmayaraq ki, o əməlin savab və Allah yanında qəbul olması üçün qürbət qəsdinin olması şərtdir; müyyidin dəfn olunması, libasın yuyulması və... kimi.
Bəs: Şərtdə olan vacibləri, müxtəlif nəzərlərdən hissələrə bölünür: Eyni və kifayi; təyini və təxyiri; Təəbbüdi və təvəssülü;
Mütləq və məşrut; nəfsi və qeyri və.. təəbbüdi vacib; namaz, oruc, xums, zəkat və bunun kimiləri ki, onun düzgün olmasında qürbət qəsdi olmalıdır. Təvəssülü vacib; boğulan şəxsi xilas etmək, sədəqə vermək ki qürbət qəsdi onda lazım deyildir. Bunun üçündə təəbbüdi odur ki, onda xalis niyyət olsun əks halda batil sayılır.[5]
lakin təvəssülü vacib odur ki, qürbət qəsdi və xalis niyyət onda lazım deyil, bunlarsız da o əməl batil sayılmır bəlkə onun savabdı yoxdur.
Rəvayətlərdən istifadə olunur ki, bəzi əməllərdə qürbət qəsdi lazımdır və onsuz olunan əməllər batildir, amma bir sıra əməllərdə də vardır ki, onların düzgün olmasında qürbət qəsdinə ehtiyac duyulmur, xalis niyyətlə olmasa belə o əməl düzgün sayılır.
Birinci sırada olan əməlləri ibadət və ya təəbbüdi adlandırırlar amma ikinci hissədə olan əməlləri isə təvəssüli adlandırırlar.
[1] - Mustəfəvi, Həsən, Əl- təhqiq fi kələmatil Quranil- Kərim, cild 8, səh 12. Bonqahe tərcüme və nəşre ketab nəşriyyatı, Tehran, 1360 hicri şəmsi; Təbərsi, Əbu mənsur Əhməd ibni Əli, Əl- ehticac, cild 2, səh 395, Murtəza nəşriyyatı, Məşhəd, 1403 hicri qəməri.
[2] - Tozihul- məsail (Əl- məhşi lil İmam Əl- Xumeyni), cild 1, səh 11, məsələ 1.
[3] - İmam Sadiq (ə)- a nisbət verilmişdir, Misbahul- şəriət, Mustəfəvi, Həsəh, səh 236 naşir; Əncuməne İslami hikmət və fəlsəfeye İran Əlavələr çərçivəsində.
[4] - Taliqan, Seyyid Məhmud, Pərtovi əz Quran, cild 1, səh 307, naşir; şirkəte səhamiye intişar, Tehran 1362 hicri şəmsi.
[5] - Təyyib, Seyyid Əbul- Hüseyn, Ətyəbul- bəyan fi təfsiril- Quran, cild 3, səh 40- 41.