Please Wait
Baxanların
10131
10131
İnternetə qoyma tarixi:
2013/01/14
Sualın xülasəsi
İrfan elmində xət və nöqtə və s.... hansı mənadadır və “ənə nöqtətu təhtül-ba” (Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm”- rəvayətinin mənası nədi?
Sual
İrfan elmində xət və nöqtə və s.... hansı mənadadır və “ənə nöqtətu təhtül-ba” (Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm”- rəvayətinin mənası nədi?
Qısa cavab
İrafan elmində qeyb aləmindən bəzi həqiqətləri çatdırmaqdan ötrü ədədlər, hərflər və şəkillərin özünəməxsus ilahi rəmzləri vardır. Nöqtədən məqsəd, allah-Taalanın həqiqi vəhdətidir və bu həqiqi vəhdətin şəkli insan qəlbinin dərinlkilərindən qərar tutmuşdur. Ona görə də kamil insan, varlıq aləminin mərkəzi kimi tanıtdırılmışdır. Allah-taalanın yer üzündə həqiqi vəhdətindəki xəlifəsidir. Əmirəl-mömininin (əleyhissalam) “ Mən, ba hərfinin altındakı nöqtəyəm” – sözünün irfanı mənası budur.
Ətreaflı cavab
- İrfanda ədədlər və həriflər elmi;
Ədəd və huruf elmələri ən qədim zamanlardan irfan məktəbində diqqət nəzərdə olmuşdur. Amma, onu da yadda saxlamaq lazımdır ki, bu məktəbdə istifadə olunan ədəd və huruf elmləri adi halda bu elm haqqındakı təsəvvürümüz kimi deyildir. İrfan elmində qeyb aləmindən bəzi həqiqətləri çatdırmaqdan ötrü ədədlər, hərflər və şəkillərin özünəməxsus ilahi rəmzləri vardır.
Həriflər və ədədlər elminin mahiyyəti haqqında sözlər həddən artıqdır. Bəzən bu elmin əsl həqiqətindən xəbərsiz olduqlarına görə xurafat, sehr-cadu və sair qədimi şəkilləri də düşünənlər vardır. Şair bu haqda yazır:
Alçaq kişilər dərvişlərin hərflərini oğurlayar,
Bəlkə, bununla sağlam insanlara əfsun oxusun! [1]
Heç bir şəkk yoxdur ki, irfan alimlərinin nəzərində bu elmlərin mahiyytində xüsusi paklıq və müqəddəslik vardır. Ariflərdən Mühəddin ibn Ərəbi özünün Əddürrül-məknun kitabında yazır: “hərəflər, Allah-Taalanın xəzinələridir. Onlarda Allahın sirləri, adları, elm, əmr, sifətlər, qüdrət və Allahın məqsədi vardır.”[2] Qeyd etmək lazımdır ki, irfan aləmində ədəd elminin hərflər elmi ilə birbaşa əlaqəsi vardır. Çükni, irfan nəzərində hər bir hərfin hər bir ədədlə xüsusi bağılılğı var və ədədlər, hərflərin və kəlmələrin ruhu hesab olurlar. Şair yazır:
Əyan və ağıl sahiblərinin yanında,
Hərf cismdi onun canı ədəddir can kimi,[3]
Digər tərəfdən həndəsə elmində olan şəkillər də ədədlərin nisbətindən xətlər və şəkillər halında əmələ gəlmiş təmsillərdən başqa bir şey deyillər. Belə terminlərin irfan ədəbiyyatında çox şahidi oluruq. Bəzən qeybi və metafizik bir mətləbi açıqlamaq və arifin daha da mövzu ilə yaxından tanış olması və bu həqiqətlərlə əlaqə qurmasından ötrü istifadə olunur. Arif şəxs bu terminlər vasitəsi ilə qeyb almindən şühud aləminə, nəzəri və fikri cəhətdən, bu mətləblərin batini, qeyb və müşahidə aləminə müntəqil olur.
İbni Ərəbi özünün İnşaud-Dəvair yazır: Allah-taala əşyağarın əsl həqiqətini mənə göstərdiyinə və bu varlıq aləmində əşyaların nisbətləri və həqiqətlər arasındakı əlaqələrini kəşf etdirdiyinə görə bu varlıqlar arasındakı batini əlaqələri hiss olunacaq şəkillərə gətirdim ki, belə həqiqətləri dərk etməkdə bəsirət gözü olmayanlar üçün də düşünülmüş olsun.”[4]
2-İrfan aləmində nöqtənin mənası;
Belə rəmzi dilin nişanələrindən biri irfan alimlərinin öz terminlərində, əsərlərində və şerlərində “Nöqtə” sözündən istifadələridir. “Xal” terminin bu aləmdə istifadə olunması də həmin “vəhdət nöqtəsindən” başqa bir ifadədir. Ayətullah Şəbstərinin Gülşəni raz kitabında bu terminin açıqlaması haqqında oxuyuruq:
“O üzü xal nöqtəsi əhatə edib,
Ki, O da bütün varlığın əsli və mərkəzəidir.[5]
Şerdə xaldan məqsəd, Allah-Taalanın həqiqi vəhdətidir. Mühitdən isə məqsəd bütün varlıq aləmidir. Beləliklə, həqiqi vəhdət, Allah-Taalanın zatı-pakından ayrılmaz bir hissədir və bütün varlıq aləminin əsli və mərkəzi sayılır. Başqa sözlə desək, məşuqun çöhrəsində olan vəhdətdir. Haqqın zatından ayrılması qeyri-mümkün olan bir cüzüdür. Ona görə də həqiqi vəhdət, varlığ aləminin mərkəzi və əsli sayılır. Vəhdət olan xal nöqtəsindən mülk və mələkut aləmindəki varlıq vücuda gəlir. Yəni, hər iki aləmin varlığı həqiqi ilahi vəhdətə əsasən vücuda gəlir. Həmçinin, varlıq aləminin mərkəzi və əsli olan həqiqi vəhdət iki aləmdə, insanın natiq nəfsi və zahiri qəlbində zahir olur. Bu cəhətdən deyilir ki, varlıq nöqtəsinin mərkəzi, insan qəlbinin və varlığının mərəkzi sayılan soydası,[6] Allah-Taalanın həqiqi vəhdətinin ayinəsidir. Şair yazır:
Bilmirəm Onun xalı qəlbmizin əksidir,
Va ya qəlb, O gözəl xalın əksidir?
Onun xalında qəlb vücuda gəlmiş!
Yaxud qəlbin əksi orda tapıldı!
Qəlb ondadır və ya o qəlbdədir?
Mənə bu müşkil iş məlum olmadı.[7]
Beləliklə, “Nöqtə” – Allah-Taalanın həqiqi vəhdətidir ki, əksi insanların qəlbində qoyulmuşdur. Ona görə də kamil insan mümkün varlıq aləmində mərkəz və əsl kimi tanıtdırılır. Çünki, kamil insan, Allah-taalanın həqiqi vəhdətinin yer üzündə yeganə xəlifəsidir.
3-“Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm” – rəvayətinin mənası;
Bəzi rəvayətlərdə nöqtə termininin, ədədlər və həriflər elmi kimi qeyb aləminə işarə olaraq istifadə olunması gözə dəyir. Bunların ən maraqlısı isə Əmirəl-möminin Əlinin (əleyhissalam) buyurduğu rəvayətə oxuyuruq:
““Bilin ki, bütün səmavi kitabların sirləri Qurandadır və Quranda olan bütün sirlər Fatihə surəsindədir. Fatihə surəsində olan bütün sirlər isə Bismilləhdədir. Və Bismilləhdə olan bütün sirlər Bismilləhdəki bə hərfindədir. Bə hərfində olan sirlər isə bə hərfinin altındakı nöqtədədir.” Daha sonra İmam Əlinin (ə) belə buyurduğunu rəvayət etmişdir: “Mən bə hərfinin altındakı nöqtəyəm.” [8]
Bu rəvayətdə belə bir məsələ işarə olunur ki, varlıq aləmində nə varsa Quranın həqiqətində cəmləşib. Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimdə də bütun Quranı özündə cəmləşdirib.
İrfan aləmində nöqtə barəsində keçmiş mətləbləri və kamil insanın təkivini Quran[9] olması müqəddəməsi həmçinin, varlıq aləminin kamil insanın geniş surəti (çünki, insan kiçik varlıq aləmidir və varlıq aləmi isə böyük insandır)[10] kimi cəhətləri də nəzərə almaqla O Həzrətin sözlərini belə başa düşmək olar: O kamil insan mənəm ki, qəlbim Allah-taalanın həqiqi vəhdətinin nöqtəsi və təkvini Quranın mərkəzi mənim qəlbimdədir. Çünki, O Həzrət Bismilləhir-Rəhmanir-Rəhimdəki ba hərfinin nöqtəsidir və Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimdə də bütün Quranı özündə cəmləşdirib.
Ba hərifnin altındakı nöqtə haqqında demək lazımdır ki, ba altında olmaq əslində nazil məqamında olan qövsə işarədir. (başqa terminlə o məqamdan Məhəmədiyyə həqiqəti kimi ad aparılır)[11]
Seyyid Heydar Amuli nöqtə haqqında yazır: Bu həqiqətin nöqtə adlandarılmasının əsəs səbəblərindən biri bu həqiqət varlıq aləmində ilk vücuddur. Özünün müəyyən olnumasına xatir digərlərinin də müəyyən olunmasına səbəb olur. Məslən, həmin nöqtə heç bir adı-sanı olmayan əlifi ba şəkilinə gətirir. Ba həmin əlifdir ki, bir nöqtə ilə müəyyən olunur və öz ba-lığını ələ gətirir. Əmirəl-möminin Əlinin (əleyhis-salam) buyurduğu “Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm” – cümləsi həmin məsələyə işarədir. Ba hərfinin nöqtəsi əlif hərfinin vücuda gəlməsinə səbəb olduğu kimi Əmirəl-möminin Əli də (əleyhissalam) o bir nöqtə kimi varlıq aləmində varlığın təyin olunmasının səbəbidir. Həmçinin, O Həzrətin digər bir buyurduğunda: “Əgər istəsəm Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimin ba hərfinin mənasından yetmiş dəvənin yükü qədər kitabı əhatə edən məna açıqlayardım.”Həmçinin, Həzrət yenə buyurur: “Əgər istəsəm, Fatihətül-Kitab surəsinin təfsirində yetmiş dəvənin yükü qədər kitabı əhatə edən məna açıqlaram!” – hədisi də həmin nöqtəyə işarədir. Yenə də Əmirəl-mömininin (əleyhissalam) digər bir hədisdə buyurur: ”Elm, təkcə bir nöqtədir ki, nadanlar onu çoxaldıblar!” – hədisi də həmin mənadadır. Həmin mənada olan kəlamı bir arifin dilindən belə oxuyuruq: “Varlıq, Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimin ba hərfindən zühur edib.”[12]
Bu halda, dahi filosof və arif Molla Sədranın nöqtənin həqiqəti haqqındakı bəzi fikirlərinə işarə edirik:
“Allah yolunda qədəm götrən xalis bəndənin ələ gətirdiyi məqamlardan biri də bəsirət gözü ilə varlığın müşahidə olunmasıdır. Daha dəqiq desək, bütün varlıq aləmini, Quranda Bismillər kəlməsinin ba hərfinin altındakı nöqtəsində müşahidə etməsidir. ....Bu halda, həmin xalis bəndə öz vücudu da Bismillah kəlməsinin ba hərfinin nöqtəsində müşahidə edəcək. Biz, Quran həriflərində qaralıq və qaranlıqdan başqa bir şey müşahidə etmirik. Çünki, zülmət və qaranlıq aləmindəyik. Hər şeyi maddə qələmi ilə görürük. Çünki, dərk edən və dərk olunmuş hər ikisi bir cinsdəndir. Göz ancaq rəngliləri görür. Hiss üzvləri ancaq hiss olunmuşları hiss edə bilir. Xəyal yalnız, xəyala gələnləri nəzərə ala bilir. Ağıl ancaq dərk olunanları dərk edə bilir. Həmçinin,, nur ancaq nur vasitəsi ilə dərk olunur. Beləliklə, metafizik aləmindən olan bütün varlıqlar nur olduqlarına görə onları yalnız, bəsirət gözü olanlar görə bilərlər. Quranda oxuyuruq: “Allah bir kəsə nur bəxş etməsə, onun nuru olmaz." Və ya “Bu dünyada (Allahın dəlillərini, mö’cüzələrini görməyib gözü və qəlbi) kor olan axirətdə də kor olar və (haqq) yoldan daha çox azar!” Deməli, biz başımızdakı gözün qarası ilə Qurandan yalnız, qara görürük. Bəs biz də, bu məcazi aləmdən və zülmkar əhlindən ayrılıb Allah və Onun Rəsuluna tərəf mühacirət etdik. Zahiri hisslərdən, xəyallardan, vahimələrdən və dərkdən ayırlıb öldük və bütün varlığımızla Allahın kalamında məhv olduq. Məhv olduqca isbata çatdıq və ölümdən isə təzə və əbədi həyata yetişdik. Ondan sonra daha Quranı qara görmürük. Bəlkə də, Qurandan hər nə görürüksə, sırf ağ və məhz nurdur.”[13]
Ədəd və qəribə elmlər haqqnıda daha çox məlumat ələ gətirməkdən ötrü aşağadakı mövzularda suallar müraciət edə bilərsiniz:
Sual: 1062 (saytda 1127)
Sual: 4272 (saytda: 4511)
Həriflər və ədədlər elminin mahiyyəti haqqında sözlər həddən artıqdır. Bəzən bu elmin əsl həqiqətindən xəbərsiz olduqlarına görə xurafat, sehr-cadu və sair qədimi şəkilləri də düşünənlər vardır. Şair bu haqda yazır:
Alçaq kişilər dərvişlərin hərflərini oğurlayar,
Bəlkə, bununla sağlam insanlara əfsun oxusun! [1]
Heç bir şəkk yoxdur ki, irfan alimlərinin nəzərində bu elmlərin mahiyytində xüsusi paklıq və müqəddəslik vardır. Ariflərdən Mühəddin ibn Ərəbi özünün Əddürrül-məknun kitabında yazır: “hərəflər, Allah-Taalanın xəzinələridir. Onlarda Allahın sirləri, adları, elm, əmr, sifətlər, qüdrət və Allahın məqsədi vardır.”[2] Qeyd etmək lazımdır ki, irfan aləmində ədəd elminin hərflər elmi ilə birbaşa əlaqəsi vardır. Çükni, irfan nəzərində hər bir hərfin hər bir ədədlə xüsusi bağılılğı var və ədədlər, hərflərin və kəlmələrin ruhu hesab olurlar. Şair yazır:
Əyan və ağıl sahiblərinin yanında,
Hərf cismdi onun canı ədəddir can kimi,[3]
Digər tərəfdən həndəsə elmində olan şəkillər də ədədlərin nisbətindən xətlər və şəkillər halında əmələ gəlmiş təmsillərdən başqa bir şey deyillər. Belə terminlərin irfan ədəbiyyatında çox şahidi oluruq. Bəzən qeybi və metafizik bir mətləbi açıqlamaq və arifin daha da mövzu ilə yaxından tanış olması və bu həqiqətlərlə əlaqə qurmasından ötrü istifadə olunur. Arif şəxs bu terminlər vasitəsi ilə qeyb almindən şühud aləminə, nəzəri və fikri cəhətdən, bu mətləblərin batini, qeyb və müşahidə aləminə müntəqil olur.
İbni Ərəbi özünün İnşaud-Dəvair yazır: Allah-taala əşyağarın əsl həqiqətini mənə göstərdiyinə və bu varlıq aləmində əşyaların nisbətləri və həqiqətlər arasındakı əlaqələrini kəşf etdirdiyinə görə bu varlıqlar arasındakı batini əlaqələri hiss olunacaq şəkillərə gətirdim ki, belə həqiqətləri dərk etməkdə bəsirət gözü olmayanlar üçün də düşünülmüş olsun.”[4]
2-İrfan aləmində nöqtənin mənası;
Belə rəmzi dilin nişanələrindən biri irfan alimlərinin öz terminlərində, əsərlərində və şerlərində “Nöqtə” sözündən istifadələridir. “Xal” terminin bu aləmdə istifadə olunması də həmin “vəhdət nöqtəsindən” başqa bir ifadədir. Ayətullah Şəbstərinin Gülşəni raz kitabında bu terminin açıqlaması haqqında oxuyuruq:
“O üzü xal nöqtəsi əhatə edib,
Ki, O da bütün varlığın əsli və mərkəzəidir.[5]
Şerdə xaldan məqsəd, Allah-Taalanın həqiqi vəhdətidir. Mühitdən isə məqsəd bütün varlıq aləmidir. Beləliklə, həqiqi vəhdət, Allah-Taalanın zatı-pakından ayrılmaz bir hissədir və bütün varlıq aləminin əsli və mərkəzi sayılır. Başqa sözlə desək, məşuqun çöhrəsində olan vəhdətdir. Haqqın zatından ayrılması qeyri-mümkün olan bir cüzüdür. Ona görə də həqiqi vəhdət, varlığ aləminin mərkəzi və əsli sayılır. Vəhdət olan xal nöqtəsindən mülk və mələkut aləmindəki varlıq vücuda gəlir. Yəni, hər iki aləmin varlığı həqiqi ilahi vəhdətə əsasən vücuda gəlir. Həmçinin, varlıq aləminin mərkəzi və əsli olan həqiqi vəhdət iki aləmdə, insanın natiq nəfsi və zahiri qəlbində zahir olur. Bu cəhətdən deyilir ki, varlıq nöqtəsinin mərkəzi, insan qəlbinin və varlığının mərəkzi sayılan soydası,[6] Allah-Taalanın həqiqi vəhdətinin ayinəsidir. Şair yazır:
Bilmirəm Onun xalı qəlbmizin əksidir,
Va ya qəlb, O gözəl xalın əksidir?
Onun xalında qəlb vücuda gəlmiş!
Yaxud qəlbin əksi orda tapıldı!
Qəlb ondadır və ya o qəlbdədir?
Mənə bu müşkil iş məlum olmadı.[7]
Beləliklə, “Nöqtə” – Allah-Taalanın həqiqi vəhdətidir ki, əksi insanların qəlbində qoyulmuşdur. Ona görə də kamil insan mümkün varlıq aləmində mərkəz və əsl kimi tanıtdırılır. Çünki, kamil insan, Allah-taalanın həqiqi vəhdətinin yer üzündə yeganə xəlifəsidir.
3-“Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm” – rəvayətinin mənası;
Bəzi rəvayətlərdə nöqtə termininin, ədədlər və həriflər elmi kimi qeyb aləminə işarə olaraq istifadə olunması gözə dəyir. Bunların ən maraqlısı isə Əmirəl-möminin Əlinin (əleyhissalam) buyurduğu rəvayətə oxuyuruq:
““Bilin ki, bütün səmavi kitabların sirləri Qurandadır və Quranda olan bütün sirlər Fatihə surəsindədir. Fatihə surəsində olan bütün sirlər isə Bismilləhdədir. Və Bismilləhdə olan bütün sirlər Bismilləhdəki bə hərfindədir. Bə hərfində olan sirlər isə bə hərfinin altındakı nöqtədədir.” Daha sonra İmam Əlinin (ə) belə buyurduğunu rəvayət etmişdir: “Mən bə hərfinin altındakı nöqtəyəm.” [8]
Bu rəvayətdə belə bir məsələ işarə olunur ki, varlıq aləmində nə varsa Quranın həqiqətində cəmləşib. Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimdə də bütun Quranı özündə cəmləşdirib.
İrfan aləmində nöqtə barəsində keçmiş mətləbləri və kamil insanın təkivini Quran[9] olması müqəddəməsi həmçinin, varlıq aləminin kamil insanın geniş surəti (çünki, insan kiçik varlıq aləmidir və varlıq aləmi isə böyük insandır)[10] kimi cəhətləri də nəzərə almaqla O Həzrətin sözlərini belə başa düşmək olar: O kamil insan mənəm ki, qəlbim Allah-taalanın həqiqi vəhdətinin nöqtəsi və təkvini Quranın mərkəzi mənim qəlbimdədir. Çünki, O Həzrət Bismilləhir-Rəhmanir-Rəhimdəki ba hərfinin nöqtəsidir və Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimdə də bütün Quranı özündə cəmləşdirib.
Ba hərifnin altındakı nöqtə haqqında demək lazımdır ki, ba altında olmaq əslində nazil məqamında olan qövsə işarədir. (başqa terminlə o məqamdan Məhəmədiyyə həqiqəti kimi ad aparılır)[11]
Seyyid Heydar Amuli nöqtə haqqında yazır: Bu həqiqətin nöqtə adlandarılmasının əsəs səbəblərindən biri bu həqiqət varlıq aləmində ilk vücuddur. Özünün müəyyən olnumasına xatir digərlərinin də müəyyən olunmasına səbəb olur. Məslən, həmin nöqtə heç bir adı-sanı olmayan əlifi ba şəkilinə gətirir. Ba həmin əlifdir ki, bir nöqtə ilə müəyyən olunur və öz ba-lığını ələ gətirir. Əmirəl-möminin Əlinin (əleyhis-salam) buyurduğu “Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm” – cümləsi həmin məsələyə işarədir. Ba hərfinin nöqtəsi əlif hərfinin vücuda gəlməsinə səbəb olduğu kimi Əmirəl-möminin Əli də (əleyhissalam) o bir nöqtə kimi varlıq aləmində varlığın təyin olunmasının səbəbidir. Həmçinin, O Həzrətin digər bir buyurduğunda: “Əgər istəsəm Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimin ba hərfinin mənasından yetmiş dəvənin yükü qədər kitabı əhatə edən məna açıqlayardım.”Həmçinin, Həzrət yenə buyurur: “Əgər istəsəm, Fatihətül-Kitab surəsinin təfsirində yetmiş dəvənin yükü qədər kitabı əhatə edən məna açıqlaram!” – hədisi də həmin nöqtəyə işarədir. Yenə də Əmirəl-mömininin (əleyhissalam) digər bir hədisdə buyurur: ”Elm, təkcə bir nöqtədir ki, nadanlar onu çoxaldıblar!” – hədisi də həmin mənadadır. Həmin mənada olan kəlamı bir arifin dilindən belə oxuyuruq: “Varlıq, Bismillahir-Rəhmanir-Rəhimin ba hərfindən zühur edib.”[12]
Bu halda, dahi filosof və arif Molla Sədranın nöqtənin həqiqəti haqqındakı bəzi fikirlərinə işarə edirik:
“Allah yolunda qədəm götrən xalis bəndənin ələ gətirdiyi məqamlardan biri də bəsirət gözü ilə varlığın müşahidə olunmasıdır. Daha dəqiq desək, bütün varlıq aləmini, Quranda Bismillər kəlməsinin ba hərfinin altındakı nöqtəsində müşahidə etməsidir. ....Bu halda, həmin xalis bəndə öz vücudu da Bismillah kəlməsinin ba hərfinin nöqtəsində müşahidə edəcək. Biz, Quran həriflərində qaralıq və qaranlıqdan başqa bir şey müşahidə etmirik. Çünki, zülmət və qaranlıq aləmindəyik. Hər şeyi maddə qələmi ilə görürük. Çünki, dərk edən və dərk olunmuş hər ikisi bir cinsdəndir. Göz ancaq rəngliləri görür. Hiss üzvləri ancaq hiss olunmuşları hiss edə bilir. Xəyal yalnız, xəyala gələnləri nəzərə ala bilir. Ağıl ancaq dərk olunanları dərk edə bilir. Həmçinin,, nur ancaq nur vasitəsi ilə dərk olunur. Beləliklə, metafizik aləmindən olan bütün varlıqlar nur olduqlarına görə onları yalnız, bəsirət gözü olanlar görə bilərlər. Quranda oxuyuruq: “Allah bir kəsə nur bəxş etməsə, onun nuru olmaz." Və ya “Bu dünyada (Allahın dəlillərini, mö’cüzələrini görməyib gözü və qəlbi) kor olan axirətdə də kor olar və (haqq) yoldan daha çox azar!” Deməli, biz başımızdakı gözün qarası ilə Qurandan yalnız, qara görürük. Bəs biz də, bu məcazi aləmdən və zülmkar əhlindən ayrılıb Allah və Onun Rəsuluna tərəf mühacirət etdik. Zahiri hisslərdən, xəyallardan, vahimələrdən və dərkdən ayırlıb öldük və bütün varlığımızla Allahın kalamında məhv olduq. Məhv olduqca isbata çatdıq və ölümdən isə təzə və əbədi həyata yetişdik. Ondan sonra daha Quranı qara görmürük. Bəlkə də, Qurandan hər nə görürüksə, sırf ağ və məhz nurdur.”[13]
Ədəd və qəribə elmlər haqqnıda daha çox məlumat ələ gətirməkdən ötrü aşağadakı mövzularda suallar müraciət edə bilərsiniz:
Sual: 1062 (saytda 1127)
Sual: 4272 (saytda: 4511)
[1] Şair Məsnəvi, Mənəvi, birici dəfrət səh.18
[2]Həsənzadə Amilinin nəqlinə əsasən, Sidrətil-Müntəha təfsiri, “Bismillahir-Rəhmanir-Rəmhimin” təfsinidə.
[3] Şeyx Bəhai, Əvvəlki nəqldən
[4] Mühiyəddin ibn Ərəbi, İnşaid-dəvair, səh.4; Leydən çapı,
[5] Şəbstəri, Şeyx Məhmud, Gülşəni raz, səh.74; intişarat SeyfƏlişah, 1378 şəmsi ili
[6] İnsan qəlbində olan qara (xal) nöqtə. Dəhxuda lüğəti
[7] Şəbstəri, Şeyx Məhmud, Gülşəni raz, səh.74; intişarat SeyfƏlişah, 1378 şəmsi ili
[8] Brucirdi, Seyyid Hüseyn, Siratul-müstəqim təfsiri, c.3; səh.118; Müəssiseyi Ənsaryan, Qum, 1416 h.q; Fi şərhi Tövhids-Səduq ili qazi Səid Qummi, səh.32
[9] “Təkvini Quran və Tədvini Quran haqqında Əllamə Həsənzadənin əsərlərinə baxa bilərsiniz.
[10] Məhdi Rizvanipur, Üsul və məbani təvil Quran imam Xumeyninin (rəh) nəzərində
[11] Müstənib, Seyyid Əhməd, Əl-Fitrə, c.1; səh.177;
[12] (Bu həqiqətə külli də deyilir) İlk vücudun meydana gəlməsi həmin nöqtədən başlayır. Daha sonra həmin nöqtəyə varlığ sözü nisbət verilib. Bu həmin ba hərfinin altındakı nöqtə kimidir. Əlifin vücuda gəlməsi həmin ba-nın altındakı nöqtətin təsirindəndir. Əslində əlif təkcə heç bir məna kəsb etmirdi və ba hərfinin nöqtəsi sayəsində ba adlandı. Ona görə də Əmirəl-möminin Əli (əleyhissalam) buyurur: ““Mən ba hərfinin altındakı nöqtəyəm” . Amuli. Seyyid Heydər, Nəqdin-nuqud, səh.695; Vizarət fərhəng amuzeş ali, birinci çap, 1368 h.q.
[13] Sədril-mütəllihin, Məfatehul-ğeyb, səh.21; Müəssiseyi təhqiqat fərhəngi
Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız