Mömin leksikada "əmn" kökündən götürülmüş təsdiq etmək, etimad etmək, qəlb aramlığı, xüzu və itaət etmək mənasındadır.[1] Möminlər kəlməsi təsdiq edənlər mənasında işlənir.

Terminologiyada isə mömin Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olandır. Peyğəmbər (s) buyurdu: "İman, qəlblə tanımaq, dildə demək, bədən üzvləri ilə əməl etməkdir".[2]

Quranda möminlərin nişanələri:

Quranda möminlərin xüsusiyyətləri bunlardır:

A.            Namazı bərpa etmək, namazda xüşu

B.            Zəkat vermək və Allah yolunda xərcləmək

C.            Allaha təvəkkül

D.            Yaxşılıqlara dəvət və pisliklərdən çəkinmək

E.            Puç, faydasız işlərdən çəkinmək

F.            İffətin qorunması

G.            Allaha, Peyğəmbərə (s) itaət və onların müqabilində təslim olmaq[3]

Əlbəttə, Quranda möminlərin nişanə və xüsusiyyətləri təkcə bunlarla bitmir. Bəlkə demək lazımdır ki, həqiqi möminlər Allah və Peyğəmbərin (s) qanunlarına itaətkar və sırf təslim şəxslərdir.[4] Nəinki bəzi qanunları qəbul edib bəzilərini isə rədd etsin. Hədislər də möminin bir çox xüsusiyyətlərini demişlər. Onlardan bəzilərini xatırladırıq: Tənhalıqda nəciblik, fəqirlikdə sədəqə, müsibətdə səbir, qəzəbdə həlmlik, qorxmaqla yanaşı düz danışmaq, Allaha təvəkkül, işləri Allaha tapşırmaq, Allah əmrinə boyun əymək, Allahın qəzasına razı olmaq kimi sifətlər.[5]

Baxmayaraq ki, möminlər təsdiq və itaət baxımından eynidirlər - qəbul etsək ki, fərdlər elmi dərəcə, ciddiyyət, praktiki aktivlik baxımından fərqlidirlər - nəticədə onların iman dərəcələri bərabər deyil və iman baxımından fərqlidirlər.[6]

İmam Sadiq (ə) buyurur: "İman pillələri bir-bir çıxılan on pilləlil nərdiban kimidir".[7]

İmanın dayaqlarından biri Əhli-beytin (ə) vilayətini qəbul etməkdir. Quran ayələrindən, Peyğəmbər (s) və Əhli-beytin (ə) sözlərindən Əhli-beytə (ə) itaətin iman anlayışında əsas rola malik olması başa düşülür. Əhli-beyt (ə) məktəbi əsasında həyatını tənzimləməyən şəxsin imanının dayaqları kamil deyil.

Nümunə üçün bir neçə ayə və hədisi nəzərinizə çatdırırıq:

a.             "Təbliğ" ayəsində deyilir: 

" Ey Peyğəmbər, Rəbbin tərəfindən sənə nazil olanı çatdır! Əgər (bunu) etməsən, (elə bil ki,) Onun (heç bir) tapşırığını çatdırmamısan. Allah səni insanlardan (onların fitnə və şərindən) qoruyacaq."[8]

İbn Əsakir (əhli-sünnə alimlərindən) bu ayənin Peyğəmbərə (s) "Qədir-Xum" günü, Əlinin (ə) şəninə nazil olmasını səhih sənədlə İbn Səid Xidridən nəql edir.[9] Ayəyə əsasən həzrət Əlinin (ə) vilayətinin elanı Peyğəmbər (s) risalətinin dayaqlarından sayılmışdır. Deməli, həzrət Əlinin (ə) vilayətini qəbul etmək Peyğəmbər (s) risalətini qəbul etməyin əsas dayaqlarındandır.

b.            "Vilayət" ayəsində deyilir:

"Həqiqətən sizin başçınız və işlərinizin ixtiyar sahibi yalnız Allah, Onun peyğəmbəri və iman gətirənlər – namaz qılıb rüku halında zəkat verən kəslərdir."[10]

Əhli-sünnənin təfsir və rəvayət kitablarında bu ayənin Əlinin (ə) şəninə nazil olduğu qeyd edilir.[11] Deməli, həzrət Əlinin (ə) vilayətini qəbul etməyən şəxs, Allahın əsas qanunlarından birini qəbul etməmişdir. Bu ayədə həzrət Əlinin (ə) vilayəti Allah və peyğəmbərinin (s) vilayəti ilə yanaşı qeyd edilmişdir. Allah və Peyğəmbər (s) vilayətinin qəbulunun imanın əsas dayaqlarından olduğunu bilirik. Demək, həzrət Əlinin (ə) vilayəti də imanın əsas dayaqlarındandır. Bir çox başqa ayələrin olmasına rəğmən bu iki ayə ilə sözümüzü ixtisar edirik.

Sözügedən temada Peyğəmbərdən (s) çoxlu hədislər vardır. İxtisarla onlardan bir neçəsinə işarə edirik:

a.             "Səqəleyn" hədisi:

Şiə və əhli-sünnə mütəvatir şəkildə Peyğəmbərdən (s) nəql edirlər ki, o həzrət buyurdu: "Mən sizin aranızda iki dəyərli şey qoyuram. Əgər onlardan yapışsanız heç vaxt yolunuzu azmayacaqsınız. Biri Allahın kitabı (Quran), digəri isə ailəmdir".[12] Bu hədis insana Əhli-beytə (ə) (Peyğəmbər ailəsinə) bağlanmaqla yolunu azmayacağını izah edir. Demək, Əhli-beytə (ə) itaət imana dəxildir.

b.            "Səfinə" hədisi:

c.             Peyğəmbər (s) buyurub: "Mənim Əhli-beytimin misalı, Nuhun gəmisi misalındadır. Ona süvar olmayan atəşdə qalacaqdır."[13] Bu hədisdə Əhli-beytə (ə) itaətin imanda dəxil olması aydındır.

d.            "Mənzilət" hədisi:

Peyğəmbər (s) Əliyə (ə) buyurdu: "Sənin mənə nisbətin, Harunun Musaya olan nisbəti kimidir. Bir fərqlə ki, məndən sonra peyğəmbər gəlməyəcəkdir".[14] Hədisə görə "nübuvvət" məqamından başqa Peyğəmbərin (s) bütün məqamı, ləyaqəti, yüksək rütbəsinə Əli (ə) də malikdir. Deməli, Peyğəmbərə (s) itaətin əsil imana aiddiyyəti olduğu kimi həzrət Əliyə (ə) itaət etmək də əsil imana dəxildir.

İmam Baqir (ə) bu haqda buyurur: "İslam beş dayağla möhkəmdir: namaz, zəkat, oruc, həcc və vilayət. Vilayət qədər heç nəyə dəvət olunmamışdır".[15]

Həmçinin İmam Sadiq (ə) buyurub: "İmamsız yer üzü şübhəsiz məhv olar".[16] Deyilən hədislərdən imanın gerçəkliyində imamət və vilayətin əhəmiyyəti, mövqeyi cox gözəl şəkildə məlum olur.

Qeyd olunan məzmunlardan Quranın göstərişləri ilə dəqiq harmoniya yaradan, əsas əqidə prinsipləri, teoriyası və əxlaq, fiqh, praktiki nəzəriyyələri tam şəkildə Quranla uyğunluq təşkil edən məzhəbin, yalnız Əhli-beyt (ə) məktəbi olması aydınlaşır. O məktəb ki, Peyğəmbər (s) Əhli-beytinə (ə) ardıcıllıq etməklə Quran ayələrini və Peyğəmbər (s) sünnəsini dərk etməyi, özlərini zülmətdən, azğınlıqdan və İslamdan uzaqlaşmadan hifz etməyi bacarmışlar.

Mövzunun aydın olması üçün qeyd olunanlardan əlavə daha iki nöqtəyə diqqət etmək lazımdır:

Birinci nöqtə:

Şiə və əhli-sünnə məzhəbi ardıcılları Peyğəmbərdən (s) nəq edirlər ki, o həzrət buyurdu: "Müsəlmanlar arasında doğru qrup (Əhli-beyt (ə) ardıcılları) şiələrdir".[17]

İkinci nöqtə:

Şiə (Əhli-beyt (ə) ardıcılları) əqidə və maarifinin Quran ayələri ilə tətbiqi tədqiqatı.

Bu barədə tədqiqat üçün şiə alimlərinin şiə əqidələri haqda yazdıqları kitablara; "Əqaid əl-İmamiyyə", mərhum Müzəffərin təlifi, "Amuzeşi-əqaid", Misbah Yəzdinin təlifi, "Mənşuri-əqaidi-İmamiyyə" Cəfər Sübhaninin təlifi, "Şiə" Əllamə Təbatəbaiinin təlifi, "əl-Müraciət və əsl əş-Şiə və usuliha" kimi kitablara müraciət edə bilərsiniz.

Əlbəttə, məktəb və qrupları araşdırmaq üçün birincisi onların ideologiya, teoriya, əqaid və fikirləri mötəbər və qəbul edilən mənbələrdən araşdırdıqdan sonra onun düzgün və ya batil olmasına hökm verilməsi məlum məsələdir. İkincisi iddiaçı fərdlərin və qrup tərəfdarlarının aslılıq və qeyri-aslılığı məktəbin haqq və ya batil olmasına dəlalət etmir. Deməli, şiə dedikdə yalnız iddiaçı, ad və kimlik baxımından şiə sayılanlar deyil, bəlkə elm, etiqad, iman və əməl baxımından şiə maarifini, həqiqətlərini tanıyan və onlara bağlı şəxslər nəzərdə tutulur. Necə ki, imamlar (ə) da bu nöqtəyə işarə etmişlər.

İmam Baqir (ə) buyurub: "And olsun Allaha bizim şiəmiz yalnız Allahdan qorxan və Ona itaət edən və təvazö, xüşu, əmanətə riayət, Allahı çoxlu yad etmək, oruc tutmaq, namaz qılmaq, ata-anaya yaxşılıq, yoxsul qonşuların, şikəst, borclu şəxslərin, yetimlərin qeydinə qalmaq, sözdə düzgünlük, Quran oxumaq, camaat haqqında yaxşılıqdan başqa şey danışmaqdan dili qorumaq kimi xüsusiyyətlərlə tanınan şəxslərdir".[18]

Sonda üç məzmuna işarə etmək zəruridir:

1.             İslam anlayışı imandan geniş mənanı əhatə edir. Yəni, "mömin" kəlməsi xüsusi termindir və rəvayətlərdə onun üçün spesifik şərtlər bəyan olunmuşdur. Deməli, mömin termininin spesifik şərtlərindən birinin fərddə tapılmaması, onun müsəlman olmamasına gətirib çıxarmır.

İmam Baqir (ə) buyurur: "İman qəlbdə yer alan və Allaha birləşən şeydir. Əməl Allaha itaət və əmrlərinə təslim olmaqla onu təsdiq edəndir. İslam isə söz və əməllə zahir olandır. O şeydir ki, ümumi camaat və bütün firqələr onun vasitəsilə canları hifz, irs və miras bölünmüş və nigahları halal olur. Onun vasitəsi ilə insanlar namaza, zəkata, həccə, oruca yığışırlar və onunla küfrdən xaric olub imana nisbət verilirlər...".[19]

2.             Müsəlman məzhəblərinin demək olar ki, hamısı Əhli-beytə (ə) ehtiram göstərir. Müsəlman məzhəbləri İslamın zühurundan indiyədək Əhli-beytə (ə) olan müxtəlif əlaqə və məhəbbətlərini daim nümayiş etdirmişlər. Belə ki, əhli-sünnənin dahi alimlərindən əhli-beytin (ə) fəzilətləri haqqında müstəqil kitablar yazmışlar. Onlardan bəzilərinə işarə edirik:

1.             "Məvəddə əl-qürba", Mir Sir Əli Şafei

2.             "Yənabiu əl-məvəddə", Şeyx Süleyman Bəlxi Hənəfi

3.             "Merac əl-vüsul fi mərifəti Ali ər-Rəsul", Hafiz Camaləddin Zərəndi

4.             "Mənaqibi və fəzaili Əhli-beyt" Hafiz Əbu Nəim İsfahani

5.             "Mənaqibi Əhli-beyt" İbn Məğazəli (Şafei fəqihlərindən)

6.             "Rişfə əl-sadi min bəhri fəzaili bəni ən-Nəbi əl-Hadi", Seyid Əbi Bəkr ibn Şəhadət əd-Din Ələvi

7.             "Əl-İthaf bi hubbi əl-Əşraf", Şeyx Abdullah Məhəmməd ibn Amir Şəbravi

8.             "Əhya əl-meyyit bi fəzaili Əhli-beyt", Cəlaləddin Süyuti

9.             "Fəraid əs-səmtin fi fəzail əl-Mürtəza və əz-Zəhra və əs-Sibteyn", Şeyxül İslam İbrahim ibn Məhəmməd Hüveyni

10.          "Zəxair əl-Üqba", İmam əl-Hərəm Şafei

11.          "Füsul əl-mühimmə fi mərifə əl-Əimmə", Nurəddin ibn Səbbağ Maliki

12.          "Təzkirətul xəvassul- Ümmət fi mərifə əl-Əimmə", Yusif Səbt ibn Cuzi

13.          "Kifayə ət-Talib" Məhəmməd ibn Yusif Gənci Şafei

14.          "Mətalib əs-suul fi mənaqib Ali ər-Rəsul" Məhəmməd ibn Təlhə Şafei

3.             Əhli-beyt (ə) ardıcılları digər müsəlman məzhəblərinə ehtiramla yanaşırlar. Keçənlərdən indiyədək bir-biriləri ilə qohumluq, öyrədib və öyrənmək, ictimai və siyasi həmrəylik kimi xoş münasibətlər qurmuşlar. Belə ki, bir çox şiə alimləri əhli-sünnə alimlərindən dərs almışlar. Misal üçün, deyilənlərə görə əhli-sünnə alimlərindən qırx nəfər "Şəhidi-əvvəl" Məhəmməd ibn Məkkiyə hədis nəql etməyə icazə vermişdir.[20]

Bütün hallarda müsəlmanların vəhdəti İslam dininin inkişafında ən mühüm amil və İslam düşmənlərinin müqabilində ən böyük müdafiə vasitəsidir. Buna görə də ikinci dərəcəli məsələlərdən daim öndə olmalıdır.

Ətraflı məlumat üçün: Bax:

1.             Sual 248, Göstərici: Şiə və cənnət

2.             Sual 283, Göstərici: Cənnət və qeyri-müsəlmanlar

3.             Sual 323, Göstərici: Təqsirkarlar və cəhənnəmdən nicat.