Please Wait
5988
İslam gəlib ki, insanlar arasında rabitələri qanunlaşdırsın. Peyğəmbər (s) şəhəri qanun əsasında qurmuş bir cəmiyyətin nümunəsidir ki, insanların bütün rabitələri və əlaqələri qanun əsasında formalaşıbdır. Şəhid Sədrin (rəh) təbiriylə desək İslam bu məfhumların həqiqətə çevrilməyi üçün iki zəmanət qoyubdur. Biri xarici zəmanətlərdir və o biri nizam və quruluşdur ki, qanunun icrasına nəzarət edir. Digəri daxili zəmanətlərdir və o biri dəyərlər və hədəflərdir ki, insanın daxilində səbəb olur insan ciddi və məsuliyyətli olsun. təəssüflər olsun İslam cəmiyyətlərinin dinin bu həqiqətindən və dini məfhumların həqiqətindən fasilələri vardır və dini cəmiyyət bir qanuni cəmiyyət adıyla tanınmayıb, amma əksinə qərbdə bir dastan baş verib və səbəb olub belə bir inkişaf formalaşsın.
Bu mövzu barəsində, bir məsələ var ki, ona çox diqqət etmək lazımdır və o budur ki, İslam gəlib insanlar arasındakı rabitələri qanunlaşdırsın. Peyğəmbər (s) şəhəri bir qanuni cəmiyyət nümunəsidir ki, insanların bütün rabitələri qanun sayəsində formalaşıbdır. Şəhid Sədrin (rəh) təbiriylə desək İslam bu məfhumların həqiqətə çüvrilməyi üçün iki zəmanət qoyubdur. Biri xarici zəmanətlərdir və o biri nizam və qurulmuşdur ki, qanun icrasına nəzarət edir və digəri daxili zəmanətlərdir və o dəyərlər və hədəflərdir ki, insanın daxilində səbəb olur insan qanuna qarşı ciddi və məsuliyyətli olsun. Təəssüflər olsun İslam cəmiyyətləri müəyyən dəlillərə görə ki, indi onları bəyan etməyə fürsət yoxdur. Dinin bu həqiqətlərindən və dini məfhumların həqiqətindən fasilə saxlayıblar və dini cəmiyyət qanuni bir cəmiyyət adıyla tanınmayıb, amma əksinə qərbdə bir dastan baş verib və o budur ki, Rinsans dövründə (bu dövrdən qabaq səlib döyüşləri olub və illərlə müsəlmanlarla məsihilər arasında qanlı döyüşlər baş vermişdir). Qərblilər İslam mədəniyyətiylə tanış oldular, o dövrdə İslamın inkişaf etmiş mədəniyyətini gördülər və onlar üçün sual yaranmışdı ki, belə inkişafın formalaşmasına nə səbəb olubdur? Burada idi ki, qərbdə həqiqətdə mədəniyyət və onunla bağlı məsələlər fikri formalaşdı. İndi o şey ki, aktualdır qərbdə Renans dövründən sonra bu günə qədər baş verən hadisənin məhsuludur və o cəmiyyəti qanuni etmək üçün çalışmaqdır. Əlbəttə qeyri dini cəmiyyətlər sırf xarici zəmanətlərdən istifadə edirlər. Yəni siz zahirə baxırsınız. Qərbdə olan qeyri dini bir cəmiyyətdə budur ki, camaat qanuna əməl edirlər. Xarici qanuna əməl etməyinin səbəbi burdur ki, qanun qoyan kəslər qanuna nəzarət etməlidirlər, onlar qanunun icrasında bərk çətin tuturlar; bu dəlilə görə əgər bir yerdə çətin tutulmasa, görərsiz qanunda orada zəifdir və aradan gedir; yəni bizim aramızda məşhurdur ki, onlar cürücülük qanunlarına çox diqqət edirlər amma biz o qədər diqqət etmirik. Bəli doğrudur; səbəbi budur ki, sürücülük qanunlarının icrasında çətin tuturlar və bu çətin tutmaq ümumi nəzarət şəklin alıbdır. Nümunə olaraq bəzi ölkələrdə görürsüz nə kamera və nə də polis, xalq qanuna riayət edirlər. Bir vaxt sual etsəniz nə üçün riayət edirlər, deyirlər səbəbi budur ki, əgər sizdən biri qırmızı işıqdan keçsə və bir qanun pozsa, onun ətrafında olan həmin adamlardan on nəfəe, mağazaçı, yoldan keçən və... polisə zəng edirlər və sizin avtomobilinizin nömrəsini verəcəklər ki, bu cür qanunu pozdu və ağır cərimə qanun pozan üçün gələcək. Çünki orada qanun bunu deyir: Əgər bir kəs bir şeyi iddia etsə pakdır məgər əksi sübut olunsun. O ki zəng edir deyir bu maşın qırmızı işıqdan keçdi cərimə sadir olur, məgər sübut etsin ki, qırmızı işıqdan keçməmişəm ki, adətən sübut edə bilmir cərimədə bir müddətdən sonra şiddətlənib; iki bərabər olur. Belə bir şəraitdə camaat hiss edir qanuna əməl etmək lazımdır, amma qanuna bu cür əməl etməyindaxili zəmanəti yoxdur; çünki onların hesablaması maddi hesablamadır; buna görə siz bir vaxt məsələn qar yağan günlər Avropaya səfər etsəniz, orada mümkündür bu səhnə ilə üzləşəsiz ki, qar yağan vaxtda yol bağlanır, siz görürsüz hamı qırmızı işıqlarda dayanıblar və hamı xətləri gözləyirlər, bir müddətdən sonra ki, təxir çoxalır az- az görürsüz saata baxırlar ki, az qalıb idarəyə geciksinlər sonra görürsüz həmin qanun pərəst camaat qanunu pozmağa başlayırlar; nə üçün? Çünki hesablayırlar ki, əgər bu qanunu pozsalar 50 dollar cərimə olunacaqlar, amma əgər işə geciksələr 100 dollar itirəcəklər. Hesablayırlar ki, xeyirlərinədir qanunu pozurlar və işlərinə yetişirlər; yəni bütün şeylər dünyəvi və maddi xeyir vəziyan əsasında sahman tapıbdır. O iş ki, İslam istəyib etsin və təəssüflər olsun biz İslamı cəmiyyətlərdə az müvəffəq olmuşuq bu işin binövrəsini qoyaq, bu olubdur ki, bir qanun əsasında idarə olunan cəmiyyət yaradaq ki, insanlar qanun qarşısında məsuliyyətli olsunlar, amma nə buna görə ki, başları üstə polis var; məhkəmə işləri araşdırır, bəlkə o cəhətdən ki, bunların hamısından yüksəkdə Allah nəzarət edir və şahiddir və bu İlahi nəzarətin əsasında hamının rəftarları sahman tapır ki, əgər bu cür olsaydı biz ikinci dəfə İslamın çiçəklənmə dövrünün şahidi idik. Habelə Peyğəmbər dövründə, biz görürük ki, bir çox- çox bədəvi br cəmiyyət on il müddət ərzində Peyğəmbər (s) verdiyi təlimatlarla Mədinətul- rəsul (Peyğəmbər şəhəri) haradan haraya yetişir və hansı şəraitlə, hansı şəxsiyyətlər və hansı fəza Mədinədə tapılır.