Müsibət görmüş adamın qəm-qüssə və müsibətinin azalması üçün mümkün olan işlərdən ən mühümü aşağıdakılardan ibarətdir:

a) Müsibətə səbir etmək.

Səbir həyatda insanın ən yaxşı köməkçisidir.[1] Səbrin qisimlərindən biri müsibətlərdə səbir etməkdir.[2]

Ayə və rəvayətlərdə səbir etmək üçün çoxlu dəyər və savab qeyd olunmuşdur. Onun nəticələrinə diqqət yetirmək yaxın adamların ölümündə baş verən müsibət və qəm-qüssənin azalması və yüngülləşməsi yollarından biridir. Burada həmin barədə olan ayə və rəvayətlərdən bir neçəsini qeyd edirik:

1. Allah-taala Quranda buyurur: “Səbir edib müqavimət göstərdiyinizə görə sizə salam olsun! O (əbədi) aləmin axır-aqibəti necə də gözəldir!”[3] “Şübhəsiz, sizin hamınızı qorxu, aclıq, mal-dövlətin, canınızın və meyvələrinizin azalması ilə imtahan edəcəyik, səbir edənlərə müjdə ver! O kəslər ki, onlara müsibət baş verən zaman “Biz Allah tərəfindik və Allaha doğru qayıdacağıq” - deyirlər. Allahın mərhəmət və lütfləri onlara şamil olmuşdur və onlar hidayət olunanlardır.”[4]

2. İmam Əli (əleyhis-salam) buyurur: “Ən yaxşı uzaqgörənlik müsibətlərə səbir etməkdir.”[5] “İmanın xəzinələrindən biri müsibətlərə səbir etməkdir.”[6] “Müsibətlərə səbir etmək (insanı) şərafətli edir və uca məqamlara çatdırır.”[7]

b) Ölümün haqq olmasını və  gerçəkliyini dərk edib fikirləşmək

İnsan bu gerçəkliyi dərk edərək ölümün hamı üçün haqq olduğunu fikirləşməlidir: “Hər insan ölüm (şərbətini) dadacaqdır, sonra sizi Bizim dərgahımıza doğru qaytaracaqlar.[8]

Bütün varlıqlar Allah-taalanın cilvəsi olduğundan və Ondan qaynaqlandığından, axırda da Ona doğru qayıdacaqlar: “Həqiqətən biz Allahdanıq və Ona doğru da qayıdacağıq.”[9] Allaha imanın səmərələrindən biri də müsibət və ağır hadisələr baş verən zaman Quranda buyurulan bu cümlənin (ayənin) məzmununa diqqət yetirməkdir. Bu cümləni özünə təlqin etmək qəlbə təskinlik bağışlayır, onu yüngülləşdirir. Bu təlqin həqiqətə nə qədər yaxın olsa, ruhi sarsıntıları bir o qədər aradan aldıracaq, qəlbə vüqar və asudəlik verəcəkdir.

v) Ölülər üçün yaxşı əməllər görmək

Hədislərdə ölülər üçün yaxşı əməllər əncam vermək tövsiyə olunmuşdur. Onların bəziləri müəyyən şərtlər daxilində vacib, bəziləri də müstəhəb olur. Rəvayətlərdə tövsiyə olunan müstəhəb əməllərdən bəzilərini qeyd edirik:

1. Ölünün niyyətinə sədəqə vermək. Bəni-Saidə qəbiləsindən birinin anası dünyadan getmişdi. O, Peyğəmbərin hüzuruna gəlib dedi: “Mən evdə olmadığım bir vaxt anam dünyadan getmişdir. Əgər onun tərəfindən bir sədəqə versəm, savabı ona çatacaqdır?” Həzrət buyurdu: “Bəli.”[10]

2. Quran oxumaq. Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) buyurur: “Hər kəsin yolu qəbiristanlıqdan düşsə və “Tövhid” surəsini on bir dəfə oxuyaraq savabını ölülərə hədiyyə etsə, ölülərin sayı qədər ona savab verərlər.”[11]

3. Ölülərin niyyəti ilə yaxşı işlər görmək. İmam Sadiq (əleyhis-salam) buyurur: “Meyit üçün verilən sədəqə, edilən dua və yaxşılıq ona çatır və onun savabını həm o işi görənə, həm də meyitə verirlər.”[12] “Hər müsəlman şəxs ölülərin niyyəti ilə yaxşı bir iş görsə, Allah-taala onun savabını bir neçə qat artırar və ölülər ondan bəhrələnər.”[13]

4. Vəhşət namazı. Ölünün dəfn olunduğu birinci gecədə onun üçün iki rəktət vəhşət namazı (dəfn gecəsində meyitə hədiyyə namazı) qılmaq müstəhəbdir.[14] Onun qaydası mərcəyi-təqlidlərin risalələrində qeyd olunmuşdur.[15] Deməli, vəhşət namazını bütün gecələrdə yox, ölünün dəfn olunduğu birinci gecədə qılmaq müstəhəbdir. Başqa vaxtlarda isə, yuxarıda qeyd olunan yaxşı əməlləri əncam verib ananıza hədiyə edə bilərsiniz ki, ruhu şad olsun. Meyit üçün vacib əməllər barəsinə aşağıdakı görünüşlərə baxın:

1. “Meyitin əmlakının xümsü”, sual 3542 (sayt: 3780)

2. “Ata-ananın namaz və orucunun qəzası”, sual 4115 (sayt: 4400)