"Şeytan sözü ərəb mənşəli olub "şətənə" sözündən götürülərək uzaqlaşdırılmış, qovulmuş mənasını daşıyır. İlk dəfə iblis Allahın əmrindən boyun qaçırdığı üçün ilahi rəhmətdən uzaqlaşdırılmış və bu ada layiq görülmüşdür.[1] Buna görə də "Şeytan" sözü iblis sözündən tamamilə fərqlənir. Çünki, iblis xüsusi bir yaranmışın ismidir (adıdır) Başqa sözlə desək, "Şeytan" sözü pis əməllərin nəticəsində hər hansı bir yaranmışa deyilə bilər. Amma iblis xüsusi bir ad olduğu üçün hamıya deyilə bilməz. bundan əlavə iblis, ilk dəfə Allahın əmrindən boyun qaçırmaq Adəmə (s) səcdə etmədiyi və onu yoldan çıxartdığı üçün bu oda layiq görülmüşdür. Həmçinin bu saatdada yaşayaraq, öz dəstəsi ilə (insan və cin) insanları haqq yoldan azdırmaq üçün pusquda durmuşdur.[2]

Sihahul lüğəti bu barədə belə yazır: "Əgər hər hansı bir canlı, istər insan olsun, istərsədə cin və ya heyvan haqq yoldan azarsa (haqqa boyun əyməzsə) "Şeytan" adlanır."[3]

Qurani- kərimdə də "Şeytan" sözü şərr, zərərverici, haqq yoldan azaraq başqalarını da azdırmaq istəyən yaranmışlar barəsində işlədilmişdir. Məsələn: Allah- Taala Qurani- kərimdə buyurur:

«انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة و البغضاء...»[4]

"Şeytan sizin aranızda kin- küdurət və düçmənçilik salmaq istəyir."

«و کذالک جعلنا لکل نبی عدواً شیاطین الانس و الجن»[5]

Biz hər peyğəmbərlər üçün cin və insan şeytanlardan düşmənlər qərar verdik.

Bu və başqa ayələrdən məlum olur ki, "Şeytan" dedikdə heç də iblis və ya ayrı məxluqat nəzərdə tutulmur. Əksinə, iblis bir çox pis və şərr əməllərinə görə "Şeytan" deyilir.[6]

Bəzi hədislərdə "şeytan" sözünün mikrob kimi işlədilməsinə də rast gəlmək olar. Məsələn:

«لاتبیتوا القمامة فی بیوتکم... فانها مقعد الشیطان»[7]

Zibil cəm etdsiyimiz qabları gecə evdə saxlamayın çünki, ora şeytanın yeridir".

Zibil qabı ziyanverici həşaratların və mikrobların cəmləşdiyi yer olduğu üçün hədisdə imam (ə) "Şeytan" sözündən istifadə etməklə həm mikroba həm də ziyanverici həşaratlara işarə etmişdir. Bundan əlavə Allah- Taala Qurani- kərimdə təkəbbürü, nəfsani istəkləri, o cümlədən həsədi və münafiqləri "Şeytan" adlandırmışdır.[8]

Bir çox hədislərdən və ayələrdən belə nəticə alırıq ki, "Şeytan" sözünün müxtəlif mənaları vardır. Belə ki, bütün pisliklər və Allahın rəhmətindən uzaq olan hər bir şey "Şeytan" adlanır. Amma bunu da qeyd edək ki, bütün pisliklərin və şərr əıməllərin başında iblis və onun ordusu (insan və cin) durduğu üçün onu şeytanın bariz nümunəsi kimi göstərmək olar.[9]

Başqa sözlə desək, "şeytan" sözünü "şərr" sözünün sinonimi kimi başa düşmək olar.

Qurani- kərimdə iblis sözünün yerinə şeytan kəlməsinin əsas səbəbi də budur ki, iblis şəytənətlərin (şərr cin və insanlar) içində pisliklərin ən uca mərtəbəsində özünə yer almışdır.[10] Amma iblisin özü hansı tayfadandır? Cin, insan yoxsa mələk sualına gəldikdə isə, Quran ayələrinə əsasən onun cinnilərdən olması məlum olur.

«... فسجدوا الاّ ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه...»[11]

"Cinnilərdən olan iblisdən savayı hamı səcdə etdi".

Nəticə:

Hər kəs Allahın əmrindən çıxaraq fitnə- fəsad törədə və başqalarını da bu işə sövq edərsə ona şeytan deyərlər. həmçinin bu pis əməlin sahibinin hər bir tayfadan olması mümkündür. Məsələn: Cin, insan, heyvan və sair.

Bundan əlavə bu mövzuda "insi- şeytan" kəlməsindən məqsəd, mətində qeyd etdiyimiz pis sifətlərə malik olan insanlardır.

Mövzuya aid geniş məlumat üçün aşağıdakı kitablara müraciət edə bilərsiniz:

1. Şeytan və ölüm, səh 398 (sayt 849)

2. Nalə və şeytanın şivəni, səh 762

3. Şeytanın yaradılış fəlsəfəsi, səh 233

4. Şeytanın məqsəd və proqramları, səh 234